Artikulli që do të botojmë në këtë numër të “Monitor” është marrë nga revista “Business Insider” dhe shpreh mendimet personale të autorit të saj lidhur me politikat e tregtisë së lirë.
Në vitet 1400, Kina kishte një nga flotat detare më të mëdha në botë, 3500 anije në periudhën kulmore të saj. (Flota amerikane numëron sot vetëm 430 të tilla). Disa prej tyre kishin një madhësi 5 herë më të madhe se anijet e ndërtuara në Europë, në atë kohë.
Deri në vitin 1525, e gjithë “Flota Thesar” e Kinës u shkatërrua – janë djegur në portet e tyre detare ose u lanë nga qeveria të kalben. Kina ishte gati të lundronte rreth globit, dekada para europianëve, por dinastia Ming u tërhoq në vetvete dhe hyri në një rënie 200-vjeçare.
Pak njerëz në Perëndim kuptojnë se sa e zhvilluar ishte Kina ekonomikisht dhe teknologjikisht në vitet 1400. “Flota Thesar” ishte e gjerë – disa anije ishin deri në 120 metra të gjata. (Santa Maria e Christopher Kolombit ishte vetëm 19 metra.) Një anije kineze mund të ketë disa kuverta brenda saj, deri në nëntë shtylla, dymbëdhjetë vela dhe dhoma luksoze dhe ballkone, me një ekuipazh deri në 1500 persona. Në një udhëtim, 317 nga këto anije u nisën në lundrim në të njëjtën kohë.
Nën komandën e admiralit Eunuk Zheng He, kinezët lundronin rregullisht drejt Afrikës madje,dekada para se Kolombi të kishte lindur. E, megjithatë, ata nuk e pushtuan botën. Në vend të kësaj, kinezët vendosëntë shkatërrojnë anijet e tyre dhe të ndalojnë lundrimin në Perëndim.
Në vitet 1470, qeveria shkatërroi arkivat e Zheng He që ekspeditat e tij të mos përsëriteshin. Dhe në vitin 1525, të gjitha anijet në “Flotës Thesar” ishin zhdukur.
Përse?
Historianët kanë shpjegime të ndryshme. Perandori Yongle u shpërqendrua nga një luftë toke kundër mongolëve, një konflikt në të cilin marina ishte e parëndësishme, për shembull. Të tjerë argumentojnë se kostoja e madhe e ekspeditave të “Flotës Thesar” vlente sa thesari me të cilin ata ktheheshin.
Por Angus Deaton, ekonomist në Princeton dhe fitues i çmimit “Nobel”, parapëlqen një teori tjetër. Në librin e tij “Arratisja e madhe: Shëndeti, Pasuria dhe Origjina e pabarazisë”, ai argumenton se kinezët dogjën anijet e tyre në një përpjekje për të kontrolluar tregtinë e jashtme.
“FlotaThesar” u braktis me kërkesë të elitës politike brenda shërbimit civil të perandorit, i cili ishte vënë në alarm nga krijimi injë klase tregtare të sapopasuruar. “Perandorët e Kinës, të shqetësuar për kërcënime të mundshme të pushtetit të tyre nga tregtarët, ndaluan lundrimet në oqean në vitin 1430, kështu që eksplorimet e admiralit Zheng He ishin një fund, jo një fillim”, – shkruan Deaton.
Kina u tërhoq në vetvete dhe revolucioni industrial lindi fillimisht në Europën Perëndimore, tre shekuj më vonë. Ndikimi i Kinës në botë u zvogëlua deri në vitet 1600. Dhe vetëm në 10 vitet e fundit pakashumë, Kina kapi plotësisht Perëndimin.
Gjatë pushimit të kafesë në Forumin Ekonomik Botëror në Davos të këtij viti, e pyeta Deaton nëse ai mendonte se historia e“Flotës Thesar” u bë së fundmi e rëndësishme, duke pasur parasysh dëshirën e papritur të SHBA-së dhe Britanisë së Madhe të tërhiqen nga marrëveshjet e tregtisë së lirë ndërkombëtare në favor të politikave mbrojtëse. Gjithashtu doja të dija nëse ai mendonte se frika e tregtisë mund të jetë një funksion i rritjes së pabarazisë në Perëndim. Kur shoqëria bëhet shumë e pabarabartë, elitat kanë tendencë të fitojnë fuqi të mjaftueshme për të përdorur qeverinë, për të siguruar avantazhe artificiale që t’i mbrojnë ata nga konkurrenca.
Me një fjalë, mos vallë ndodhemi përpara një momenti të ngjashëm mëatë të “Flotës se Thesarit” e ndërkohë nuk po arrijmë të shohim rrezikun e elitës së mbështetur nga merkantilizmi-rentier ?
“Shumë pabarazi vijnë si rezultat i këtyre formave të marrjes së qirasë, të shkosh në Uashington dhe të kërkosh: “Mbro industrinë time, ose më lejoni të vendos vlerën që dua mbi çmimet farmaceutike, dhe të aprovosh një ligj që thotë se çdo gjë që është miratuar nga FDA (Food and Drug Administration) duhet të merret përsipër nga skemat e shërbimit shëndetësor të qeverisë, në thelb kjo është legalizim i vjedhjes”, -tha Deaton
“Pra, në SHBA, ju keni një numër të madh njerëzish nëpër banka, kompani farmaceutike, ushtri dhe kështu me radhë, të cilët po pasurohen jashtëzakonisht duke vjedhur gjëra thelbësore dhe mendoj se kjo gjë nevrikos pafund [njerëzit]”.
Paketat e ndihmës financiare për bankat iu dhanë me qindra miliarda njerëzve që ishin ndoshta më të pasurit që planeti ka parë ndonjëherë, apo jo? Tashmë nuk të bën përshtypje e nuk të bën të ndihesh i mjerë, megjithëse asokohe ke qenë i zemëruar. Mendoj se kjo është e vërtetaku pabarazia na vret realisht. Këta njerëz po shpërblehen për të na dëmtuar.
Kështu gjetja e një lidhjeje të drejtpërdrejtë, nga “Flota Thesar” e 1400-s deri te situata e sotme me Trump dhe Brexit, mbetet një përpjekje.
Por kjo është pak më shumë se ironike që, 500 vjet pasi Zhenge He nisi lundrimin, perandoria kineze është duke lutur Perëndimin që t’i mbajë rrugët tregtare të hapura. Perëndimi, ndërkohë, do të vendosë barriera të reja. Në të njëjtën kohë, kur Deaton dhe unë po diskutonim fatin e “Flotës Thesar”, presidenti kinez, Xi Jinping, u ngjit në skenë në Davos për të kritikuar frikën e Trump dhe SHBA ndajtregtisë ndërkombëtare. Ai përdori termat detarë për ta bërë këtë:
“Nëse dikush është gjithmonë i frikësuar nga deti do të mbytet në oqean shpejt ose vonë. Kështu ajo çka Kina bëri ishte hedhja e një hapi të guximshëm përpara dhe “u përshtat” në treg. Ne kemi pasur pjesën tonë “të mbytjes në ujë” dhe kemi hasur shpesh dallgë. Por në këtë proces kemi mësuar të notojmë. Ajo ka qenë zgjedhja e duhur strategjike … ju pëlqen apo jo, tregu global është një oqean i madh që nuk mund t’i shpëtosh”, – tha Xi Jinping.
Pa asnjë dyshim që admirali Zhenge He do të kishte dhënë aprovimin e tij.
*Rentiér–një njeri që jeton me rentë