Vitet e fundit, qeveria shqiptare ka guxuar duke “jetuar” me një nivel të lartë borxhi. Nga 53.5% e PBB-së në vitin 2005 (pasi ishte ulur nga një nivel prej 63% që ishte në 2002-shin),
borxhi publik u rrit sërish në rreth 60% të PBB-së në 2009-2010. Ndërkohë, kuadri i fundit makroekonomik e fiskal ka rishikuar në rritje pritshmërinë për nivelin e tij në afatin e mesëm,
duke e çuar parashikimin në 57.6% në vitin 2014, nga rreth 53%, që synohej më parë.
Në pamje të parë, qeveria po mban një borxh që është në kufijtë maksimalë të nivelit që konsiderohet i qëndrueshëm, madje dhe për vendet e zhvilluara
(Një rregull popullor për një nivel të “sigurt” të borxhit qeveritar në ekonomitë e zhvilluara është 60% e PBB-së. Ky është limiti i vendosur nga Traktati i Mahstritit,
që qeveris anëtarësimin në euro. Kjo ishte norma mesatare e borxhit ndaj PBB-së midis ekonomive të pasura përpara krizës financiare. Dhe është shifra drejt së cilës FMN pranon se duhet të aspirojnë vendet e pasura).
Por, për të gjykuar se sa i rrezikshëm është ky nivel duhet të shikojmë arsyet e rritjes së borxhit. Dy janë më kryesoret. E para, shpenzimet kapitale u rritën në një nivel prej 7-9% të PBB-së për periudhën 2008-2010,
nga rreth 5% që ishin në vitin 2005. Këto ishin shpenzime që u përqendruan kryesisht në infrastrukturë dhe do t’i japin një ndikim pozitiv ekonomisë në afatin e gjatë,
si dhe shërbyen si një amortizator në periudhën kur vendi u godit nga kriza ekonomike globale, sidomos në vitin 2009. Së dyti, të ardhurat buxhetore nuk ishin në nivelin e parashikuar,
për shkak te ngadalësimit të ekonomisë, sërish dhe kjo rrjedhojë e krizës (ku dhe këtu taksa e sheshtë shërbeu sërish si një stimul për biznesin).
Tashmë qeveria duhet të përpiqet për të gjetur normën e përshtatshme midis borxhit dhe PBB-së, ku pa dyshim ulja e tij nga nivelet aktuale të larta të saj mbetet parësore.
Evidenca akademike është e qartë se balancimi i një buxheti duke rritur taksat, për shembull, mund të dëmtojë rritjen më shumë sesa po të jetohej me një normë më të lartë të borxhit
(megjithatë ka disa taksa që shkaktojnë më pak dëm ndaj rritjes, si ato mbi konsumin ose mbi aktive të paluajtshme, p.sh pasuria).
Rruga më me pak pasoja për reduktimin e borxhit mbetet shkurtimi i shpenzimeve, praktikë që po ndiqet aktualisht dhe nga qeveria.
Një numër rregullimesh buxhetore të bazuara në shkurtimet e shpenzimeve të zbatuara në shumë vende në vitet 1980 dhe 1990, u shoqëruan nga rritje më e shpejtë,
ndoshta sepse efekti i besimit dhe normave të interesit e tejkalonte humbjen e kërkesës së qeverisë.
Aftësia e qeverisë për të reduktuar borxhin varet nga një sërë faktorësh, në veçanti madhësia e borxhit në raport me PBB-në,
normat e interesit të paguara për atë borxh në krahasim me ritmet e rritjes ekonomike dhe madhësia e balancës primare të buxhetit (suficiti ose deficiti përpara kostove të interesit).
Në rast se norma e interesit e paguar për borxhin publik është më e lartë se norma e rritjes së ekonomisë, atëherë stoku i borxhit qeveritar do të rritet si peshë ndaj PBB-së,
përveçse në rast se qeveria do të arrijë të ketë një suficit buxhetor parësor. Por Shqipëria ka shansin, që dhe në sajë të politikës së borxhit të lartë të ndjekur gjatë viteve të fundit,
t’i gëzohet një norme relativisht të kënaqshme rritjeje (në kushtet e një ekonomie globale të paqëndrueshme),
çka do të lehtësonte borxhin në një periudhë afatmesme e afatgjatë (krahas elementit tjetër lehtësuese, që 60% e këtij borxhi është i brendshëm).
Por, duke vlerësuar se efektet pozitive të mbajtjes së një borxhi të lartë janë ezauruar tashmë, një mirëmenaxhim i situatës fiskale në afatin e mesëm e të gjatë do të ishte i domosdoshëm,
pasi rritja e nivelit të borxhit nëpërmjet huamarrjes së vazhdueshme ose rënia e PBB-së (në momentin që borxhi do të bëhej i paqëndrueshëm) do të ndikonin negativisht në renditjen kombëtare të Shqipërisë,
sidomos në këto momente, kur tregjet ndërkombëtare janë mjaft të ndjeshme ndaj kësaj çështjeje.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.