Fitorja e partisë radikale, Syriza, në zgjedhjet e Greqisë nuk i trazoi shumë tregjet, teksa frika për një dalje të Greqisë nga eurozona është më e ulët se në mesin e vitit 2012. Megjithatë, muajt e ardhshëm do të jenë vendimtarë për të parë nëse Greqia do të mbijetojë në euro, mes presionit të ndërkombëtarëve për masat shtrënguese dhe pagimin e borxheve dhe sjelljes së liderit të ri, që ka premtuar më pak vuajtje për grekët…
Në vitin 2012, Greqia mbajti dy zgjedhje që mund të kishin çuar në daljen e saj nga Eurozona. Në atë rast, dalja u shmang -diçka e mirë pasi kostot e ‘Grexit’ do të ishin sigurisht më të larta se të mirat që do të buronin nga një vendim i tillë, jo vetëm për Greqinë, por për të gjithë zonën e monedhës. Rreziku, ndonëse më i zbehtë, është i pranishëm edhe tani që zgjedhjet i fitoi partia e majtë radikale, Syriza, e cila ka deklaruar hapur se nuk do të ndjekë politikën e masave shtrënguese të imponuara nga paketat shpëtuese ndërkombëtare, ndonëse nuk e dëshiron një dalje të vendit nga euro.
Çfarë do të sjellë ‘Grexit’kësaj radhe? Dhe a ka më logjikë?
Mekanika e ‘Grexit’, nëse do të ndodhë do të jetë e hapur. Ndryshimi i monedhës do të jetë i menjëhershëm teksa qeveria do të riemërtonte aktivet dhe detyrimet e brendshme në dhrahmi, me shumë të ngjarë në një bazë një me një me euron. Banka qendrore greke do të ndahej nga Banka Europiane Qendrore (BQE) në Frankfurt. Në vend të kësaj, ajo do të ketë politikën e saj të pavarur monetare, në dhrahmi, nëpërmjet operacioneve me bankat, bilancet e brendshme të të cilave do të kthehen gjithashtu në dhrahmi.
Edhe pse pika e fillimit mund të jetë barazia ndërmjet një euro dhe një dhrahmi, monedha e re do të zhvlerësohet së shpejti. Vlerësimet nga FMN në vitin 2012 sugjeruan se ajo do të bjerë kundrejt euros me 50%. Një reduktim i tillë mund të nxisë një ringjallje eventuale ekonomike, duke e bërë Greqinë më konkurrues.
Pasi Argjentina ndërpreu kursin e saj të varur me dollarin prej një dekade të gjatë, në vitin 2002, ajo përjetoi disa vite të rritjes së shpejtë, e ndihmuar, pa dyshim, nga një bum në çmimet e mallrave që përforcuan rolin e saj si eksportues bujqësor. Ekziston shpresa që Greqia të mund të shfrytëzojë konkurrencën e saj të përmirësuar, veçanërisht duke tërhequr më shumë turistë.
Edhe në këto kushte, do të shfaqeshin shumë pengesa. ‘Grexit’ do të ishte një goditje e madhe afatshkurtër për ekonominë.
Procedura e rivendosjes së kartëmonedhave dhe monedhave të reja kërkon disa muaj. Kjo ka shumë të ngjarë të krijonte kaos, edhe pse gjithmonë e më shumë njerëz po i kryejnë pagesat e tyre në mënyrë elektronike. Sipas të gjitha gjasave, Greqia do të duhet të largohet gjithashtu nga BE, e cila do ta përjashtonte nga tregu i vetëm i bllokut (dhe ndihma financiare rajonale). Inflacioni do të rritet teksa rritja eçmimeve të importit luhatet përmes ekonomisë; analiza e FMN-së në 2012, sugjeroi se çmimet e brendshme greke do të rriten me 35%.
Pasiguritë e shkaktuara nga ‘Grexit’ do të dëmtojnë si besimin e konsumatorit, ashtu dhe të biznesit.
Të gjithë këta faktorë bëjnë që bumi i stilit të Argjentinës të jetë shumë e vështirë të ndodhë. Ekonomia,me shumë të ngjarë, do të shtyhet sërish drejt recesionit, vetëm një vit pasi ka filluar të rimëkëmbet. FMN-ja ka vlerësuar se ‘Grexit’ do të shkaktonte tkurrje nënjë ekonomi tashmë në rënie me tetë pikë përqindje më shumënë 2012-n.
Pasiguritë do të vazhdonin teksa qeveria greke e gjen veten ‘në ngërçin’e ngatërresës ligjore të stilit argjentinas, duke e bërë të pamundur marrjen e kredive nga jashtë. Edhe pse qeveria greke mund të rietiketojë borxhin e brendshëm, ajo nuk mund ta bëjë këtë për borxhin e jashtëm. Kjo barrë, ende në euro, do të rritet në mënyrë dramatike gjatë natës në lidhje me ekonominë e zhvlerësuar të bazuar në dhrahmi dhe bazën tatimore greke, e cila do ta bënte falimentin e ri të pashmangshëm.
Betejat e gjata ligjore do të ishin të pashmangshme, sidomos me zotëruesit privatë të obligacioneve të reja greke të emetuara në një ristrukturim në 2012, të cilat u përgatitën në bazë të ligjit anglez.
Në disa aspekte, Greqia është e pozicionuar më mirë tani për t’u përballur me dalje se sa në vitin 2012. Sipas Komisionit Europian, qeveria po drejton një tepricë primare (d.m.th., përpara interesit të pagesave) prej 2.7% të PBB-së në 2014, ndërsa dy vjet më parë, ajo ishte në gjendje të rënë deficiti (3.6%).
Deficiti tepër i madhi dikurshëm i llogarisë korrente tëGreqisë (që arriti 15% të PBB-së në 2008) është pak a shumë sërish në ekuilibër. Kështu ‘Grexit’ nuk do të shkaktonte një situatë të vështirë të papritur buxhetore, dhe bilanci i pagesave do të ishte më elastik ndaj efekteve të menjëhershme të rritjes së çmimeve të importit dhe do të fitonte nga rritja e eksporteve.
Por Greqia është gjithashtu e pozicionuar më mirë se më parë për të prosperuar brenda Eurozonës. Dalja e papritur do të frenonte rimëkëmbjen premtuese. Pas një recesioni të egër, në të cilën PBB-ja u tkurr me 27% nga kulmii saj i mëparshëm, ekonomia ka qenë në rritje që nga fillimi i vitit 2014. Ajo tani është shumë më konkurruese se më parë, pas rënieve të mëdha në kostot e pagave. Shkaku për shqetësim qëndron në madhësinëe borxhit publik grek, i cili shënon 175% të PBB-së.
Por, në fakt, shumë nga kjo u detyrohet vendeve të tjera të Eurozonës, dhe këto kanë siguruar lehtësim të fshehur të borxheve përmes zgjerimit të maturimeve dhe duke ngarkuar norma minimalisht të ulëta interesi. Pagesat e interesit janë shtyrëpër dhjetë vjet për një pjesë të madhe të borxhit grek.
Si rezultat, edhe pse stoku i borxhit të Greqisë tani është shumë më i lartë se sa përpara krizës, pagesat e tij të interesit janë më të ulëta: 4% e PBB-së, krahasuar me 5% në 2008, kur borxhi ishte 109% e PBB-së.
Bilanci kosto-përfitime
Për Eurozonën, bilanci i përfitimeve dhe kostove nu kështë i favorshëm, edhe pse më “i zbutur” se në vitin 2012. Ajo çka fitojnë kreditorët e Greqisë nga‘Grexit’ do të jetë thjesht disiplina. Një largim i tillë do t’u tregonte anëtarëve tëklubit të monedhës se duhet t’u përmbahen rregullave të saj, duke dërguar një mesazh të fortë për politikanët rebelë diku tjetër në periferi që të mos devijojnë nga linja.
Rreziku që ‘Grexit’ mund të shkaktojë një shpërbërje më të gjerë është më i vogël se në 2012-n, në sajë të mekanizmave të ndryshme të reja të mbrojtjes, përfshirë fondin e përhershëm të shpëtimit dhe gatishmërinë e BQE për t’i ardhur në ndihmë vendeve të cilat përballen mekundërshtinë kolektive të blerësve për të blerë obligacionet e tyre qeveritare.
Edhe në këto kushte, ‘Grexit’ do të ishte ende një ‘shok’. Ndikimi i tij i dëmshëm ndaj rimëkëmbjes tashmë të brishtë ekonomike mund të shkaktojë rënien e PBB-sëme 1.5%, nga sa do të kishte qenë ndryshe, për një periudhë 18-mujore në të gjithë pjesën tjetër të Eurozonës, sipas bankës JPMorgan Chase.
‘Grexit’ do të thyente parimin se anëtarësimi i monedhës së vetme është përgjithmonë. Kështu do të pasonte në mënyrë të natyrshme shitja masive në obligacionet e vendeve të tjera, e cila mund të duket e ndjeshme. Eurozona tani mund ta përballojë më mirë ‘Grexit’, por kostoja që tregon se klubi i monedhës mund të fragmentizohet do të ishte sërish më e lartë se fitimet e zbatimit të masave disiplinore.
Moody’s: ‘Grexit’ nuk ka të ngjarë të ndodhë; Rreziku i infektimit është më i vogël se në 2012-n
Greqia ka relativisht pak gjasa të largohet nga Eurozona, sipas agjencisë së vlerësimit Moody’s, pavarësisht së fitores së partisë së majtë antishpëtim në zgjedhjet e parakohshme më 25 janar.
Partia e majtë, Syriza deklaron se dëshiron që Greqia të qëndrojë në Eurozonë, por që dëshiron gjithashtu të eliminojë masat shtrënguese që mbështesin programin e saj të shpëtimit dhe t’i kërkojë Euvropës të fshijë një pjesë të madhe të borxhit grek.
“Gjasat e daljes greke (‘Grexit’) janë ënde më të ulëta sesa gjatë kulmit të krizës (së Eurozonës) në 2012 dhe mbeten relativisht të pamundura”, -referoi Moody’s në një raport.
Por, duke përmendur trazirat politike të shkaktuara nga zgjedhjet e hershme, ai shtoi: “Rreziku më i lartë (i ‘Grexit’) mund të ketë implikime negative të kreditit për anëtarët e tjerë të monedhës së vetme europiane, pavarësisht se rreziqet‘infektuse’ janë më të paktë në krahasim me kulmin e krizës”.
Moody’s tha se qeveritë e tjera të Eurozonës në bllokun e monedhës prej 19 anëtarësh kanë të ngjarë të refuzojnë çdo kërkesë nga një qeveri e Syriza për faljen e borxhit “pjesërisht për shkak se ajo mund të çojë në kërkesa të ngjashme nga vendet e tjera të ‘mbytura’ në borxhe të Eurozonës”.
Zyrtarët e BE kanë qenë të detyruar të deklarojnë publikisht në ditët e fundit se ‘Grexit’ nuk është në rendin e ditës.
Moody’s tha se ‘Grexit’ ka gjasa të shkaktojë një recesion të ri në zonën e mbetur të euros, e cila tashmë po ndeshet me rënien e çmimeve dhe një rritje të limituar.
Ekonomia e Greqisë, që po rimëkëmbet vetëm tani pas recesionit 6-vjeçar, do të dëmtohet gjithashtu në terma afatshkurtër, tha Moody’s, dhe aftësia e vendit për të zhvlerësuar me një monedhë të re mund të zgjerojë spektrin e daljeve të tjera të euros.
“Në terma afatgjatë, rritja ekonomike në Greqi pas daljes mund të tejkalojë atë në vendet e tjera të Eurozonës – e cila, nga ana tjetër, mund të shkaktojë diskutime rreth daljeve të mëtejshme të euros”, -sipas autorit të raportit Kolin Ellis.
Bankat përgatiten për ‘Grexit’
Mediat e huaja kanë publikuar informacione se bankat po analizojnë se çfarë do të ndodhte nëse Greqia largohet vërtet nga euro:
Bankat dhe institucione të tjera financiare në Europë po kryejnë teste stresi të sistemeve të tyre të brendshme dhe po eliminojnë planet dyvjeçare për mundësinë që Greqia mund të largohet nga bashkimi monetar i rajonit pas zgjedhjeve kyçe në fund të këtij muaji.
Në mesin e firmave që po kalojnë nëpër teste janë Citigroup, Goldman Sachs Group dhe brokeri ICAP PLC, sipas personave të njohur me këtë çështje.
Planet e firmave përfshijnë kontrolle të hollësishme mbi palët që mund të ndikohen në mënyrë të konsiderueshme nga dalja greke, duke analizuar ekspozimet e kreditit dhe duke testuar se si do të sigurojnë financim ndërkufitar për operacionet lokale.
Disa firma po përgatiten gjithashtu për ndikimin mbi sistemet e pagesave dhe po kryejnë teste të platformave të monedhës tregtare për të parë se si ato do të përballen me shtimin e monedhës së re greke apo me kontrollet potenciale të kapitalit.
Kjo lidhet e gjitha me faktet bazë të mekanizmit aktual, sipas të cilit do të largohet Greqia, si do të kryhen pagesat, si do të jenë njerëzit në gjendje të tregtojnë dhe kështu me radhë.
Nëse falimenti dhe largimi i euros prodhojnë kaos dhe fatkeqësi për Greqinë më pas, anëtarësimi i vazhdueshëm i këtyre vendeve të tjera të rrezikuara në të vërtetë do të jetë i sigurt – të paktën tani për tani.
Qeveritë e tyre do të jenë në gjendje të paralajmërojnë njerëzit e tyre që në qoftë se ata nuk ‘marrin ilaçin e dhimbshëm’ do të përfundojnë si Greqia.
Megjithatë, rreziku i vërtetë për Eurozonën është se falimenti grek dhe largimi nga euro shkojnë relativisht mirë, dhe pas një viti apo më shumë Greqia po fillon rimëkëmbje të fuqishme mbështetur në një dhrahmi të dobët. Në këtë rast, populli i Italisë, Spanjës dhe Portugalisë do të pyesin: ‘nëse Greqia mund ta bëjë, atëherë pse nuk mundemi ne të bëjmë të njëjtën gjë?’. Dhe këtu nuk do të kishte një përgjigje të mirë. Eurozona do të ndahej shpejt.
Buxheti grek, përpara se të llogariten pagesat e interesit, është pothuajse në balancë këto ditë, kështu që në të vërtetë ekziston mundësia që vendi thjesht të deklarojë faliment.
Ata nuk kanë pse të marrin hua më shumë para për të financuar vazhdimësinë e qeverisë kështu që ata mund ti thonë vërtetë kreditorëve ‘të zhduken nga sytë’.
Çfarëdo që të ndodhë javët apo muajt e parë në qoftë se ndodh Grexit nuk do të jetë diçka e bukur dhe komode, kjo është pak, por e vërtetë. Por as deflacioni i imponuar i ekonomisë greke nuk është i tillë: humbja e PBB-së është e njëjtëme çdo gjë që ka ndodhur në SHBA apo Gjermani në vitin 1930 (nuk ishte hiperinflacioni i Wiemar që solli nazistët në pushtet, por deflacioni i viteve ’30).
Nëse dhe kjo është një nëse, funksionon dalja greke nga euromë pastë tjerët, thjesht do t’u kërkojë sundimtarëve të tyre se pse ata duhet t’u nënshtrohen politikave deflacioniste të BE-së dhe BQE-së, pse të mos largohen nga euro dhe të jenë të lirë nga kjo ‘zgjedhë’?
Një tjetër gjë për t’u theksuar është: zgjidhja standarde dhe konvencionale ekonomike për një vend në pozicionin e Greqisë (si dhe të Italisë, Belgjikës, deri në një masë Spanjës, Portugalisë dhe Irlandës, si dhe, madje Francës) është rinegocimi i borxhit pasuar nga zhvlerësimi i monedhës.
Kjo është pikërisht ajo që FMN-ja ka ndihmuar shumë vende të bëjnë në vite dhe ndërsa vetëm kjo nuk mjafton, lind gjithashtu nevoja për reforma strukturore, rezultati i përgjithshëm është se rimëkëmbja ekonomike ndihet 12 deri në 18 muaj pas zhvlerësimit. Arsyeja e vetme se pse kjo nuk është zbatuar në ato vende është për shkak se ato janë në euro dhe zhvlerësimi, pa u larguar nga euro, nuk është i mundur.
Mediat analizojnë se rreziku i vërtetë për planet e mëdha është që Greqia të largohet dhe pas kaosit fillestar, ajo të prosperojë. Atëherë pse do të dëshironte çdo komb tjetër periferik të qëndronte në euro?
Grexit mund të ndodhë dhe aksidentalisht
Që nga ‘ngjizja’ eEurozonës, mbijetesa e saj është mbështetur mbi një paradoks. Nga njëra anë, stabiliteti i monedhës së vetme varet në besimin e pathyeshëm të tregut të saj.
Ishte pikërisht nevoja për të rivendosur këtë besim që detyroi Presidentin e Bankës Qendrore Europiane, Mario Draghi,të premtojë në vitin 2012 se do të bënte ‘gjithçka që duhet’ për ta mbajtur bllokun së bashku.
Nga ana tjetër, stabiliteti i Eurozonës kërkon gjithashtu që mundësia daljes nga euro të jetë e vërtetë, qoftë edhe vetëm si një mënyrë për zbatimin e disiplinës në mesin e anëtarëve, veçanërisht ata që përballen me vështirësi financiare.
Kriza aktuale politike në Greqi po e teston këtë paradoks në ekstrem. Askush nuk dëshiron që Greqia të largohet nga euro, më pak nga të gjithë vetë grekët, 74% e të cilëve dëshirojnë që vendi të mbetet me monedhën e vetme, sipas një sondazhi të fundit.
Edhe partia radikale e majtë Syriza, fituesja e zgjedhjeve dhe që flirtoi me politikën e tërheqjes së euros në 2012, tani pranon se ‘Grexit’ do të ishte katastrofike.
Largimi nga euro dhe fshirja e borxheve ekzistuese nuk do të rigjallërojnë si me magji ekonominë. Qeveria ka të ngjarëtë jetë e detyruar të shtrëngojë në vend që ta lirojë politikën fiskale, teksa suficiti buxhetor primar aktual i vogël u shndërrua shpejt në deficit, si pasojë e rënies së besimit dhe të kreditit, duke e ‘zhytur’ vendin sërish në recesion.
As zhvlerësimi nuk ka gjasa ta lehtësojë shumë situatën e rënduar. Ndërsa Spanja, Portugalia, Irlanda dhe Italia kanë rritur eksportet, teksa kanë rifituar konkurrueshmërinë, eksportet greke derimë tani,kanë siguruar pak shtysë nga zhvlerësimii konsiderueshëm i brendshëm i vendit.
Kjo sugjeron se janë pengesat strukturore dhe jo çmimet ato që po frenojnë rritjen e eksporteve.
Më keq akoma, zhvlerësimi do të udhëheqë drejt një periudhe të lartë inflacioni, ndoshta hiperinflacioni, në qoftë se qeveria nuk mund të marrë hua për të financuar aktivitetet e saj ose për të rikapitalizuar sistemin bankar dhe është e detyruar të mbështetet në Bankën e Greqisë për të shtypur para, duke ‘minuar’ besimin ndaj monedhës së re. Destabiliteti financiar do të shkurajojë investimet e huaja, që përfaqësojnë shpresën kryesore të Greqisë për të dalë nga kriza.
Këto mund të jenë rreziqe afatshkurtra me vlerë nëse do të kishte ndonjë perspektivë realiste se një qeveri greke e pasdaljes mund të aplikojë reformat e nevojshme ekonomike. Por kjo duket e pamundur: ‘Grexit’ do të jetë një fitore për të gjithë grupet e interesit, që i kanë rezistuar reformës në përpjekje për të ruajtur privilegjet e tyre.
Por vetëm për shkak se ‘Grexit’ do të jetë katastrofike, nuk do të thotë se nuk mund të ndodhë. Rreziku i një ‘Grexit’ aksidentale është real.
Programi aktual i paketës së shpëtimit të Greqisë me Komisionin Europian, Bankën Qendrore Europiane dhe Fondin Monetar Ndërkombëtar -të njohur si Trojka – përfundon në fund të shkurtit, pasi Kryeministri Antonis Samaras siguroi një zgjatje dymujore në dhjetor. Qeveria aktuale duhet të sigurojë shpejt një shtrirje të mëtejshme për të fituar kohë në negocimin e marrëveshjes afatgjatë me Trojkën që shmangu z. Samaras.
Një zgjerim i mëtejshëm i paketës së shpëtimit është thelbësor pjesërisht për shkak se Greqia duhet t’i paguajë 1.5 miliardë euro (1.77 miliardë dollarë) FMN-së në muajin mars dhe do të përballet me më shumë shlyerje të borxhit në muajt e ardhshëm.
Pa arritur një marrëveshje me Trojkën si për të zhbllokuar fondet e përcaktuara për shpëtimin apo për të rritur huamarrjen e saj, Greqia mund ta gjejë shpejt veten të detyruar të dështojë në pagesat e borxhit të saj. Më keq akoma, BQE i kërkon Greqisë të veprojë në përputhje me programin e miratuar të shpëtimit, si kusht për mbështetjen substanciale që ajo po i siguron aktualisht sistemit bankar të vendit.
Nëse Banka Qendrore Europiane refuzon të vazhdojë të financojë bankat, qeveria do të duhet të emetojë monedhën e vet për të shmangur kolapsin ekonomik dhe Greqia do të dalë nga euro.
As ky nuk është një kërcënim i kotë: Bankat greke u përballën me tërheqje të depozitave prej 3 miliardë eurosh në fund të vitit të kaluar dhe një ‘rrjedhje’ e tillë mund të kthehet në‘përmbytje’ gjatë një periudhe të zgjatur pasigurie.
BQE tregoi në rastin e Qipros se ajo nuk do të frikësohet nga zgjedhjet e një qeverie të re për të bërë atë që mendon se është e nevojshme në mbrojtje të bilancit të saj.
Rreziku qëndron se lideri i Syriza-s, Aleksis Tsipras, mund të gjejë mënyrën për të arritur marrëveshje me Trojkën në kohën në dispozicion. Si minimum, Trojka me siguri do të insistojë që ai të mospërmbysë reformat e qeverisë aktuale në administratën publike, kodet e taksave, tregjet e produkteve dhe të punës, të cilat Syriza i ka kundërshtuar.
Treshja mund të insistojë gjithashtu qëzoti Tsipras të angazhohet për të njëjtat reforma të ardhshme që ajo i ka kërkuar më parëz. Samaras si kusht për çdo marrëveshje afatgjatë, veçanërisht në qoftë se ekziston ndonjë shans që z.Tsipras të sigurojë objektivin e tij për lehtësimin e borxheve.
Edhe në botën famëkeqe të politikës greke, ku angazhimet e zgjedhjeve kanë fare pak vlerë, besueshmëria e zotit Tsipras do ta ketë të vështirë t’i mbijetojë një rënie të tillë të shpejtë dhe poshtëruese.
Politikëbërësit e Eurozonës duken çuditërisht të qetë në lidhje me rrezikun e dështimit. Disa argumentojnë se Eurozona aktualisht zotëron mjaft përvojë në trajtimin e situatave të tilla dhe pret që zoti Tsipras të ‘përulet’ shpejt kur të përballet me realitetin.
Disa janë të gatshëm të vënë bast se edhe nëse ai nuk nënshtrohet, Eurozona do të mund ta përballojë goditjen e Grexit.
Greqia është më e “mbrojtur” sot se në 2012 dhe Eurozona ka armë më të besueshme për të luftuar ‘infektimin’, përfshirë fondet e shpëtimit dhe nismat e reja të BQE, të tilla si programi i fundit i lehësimit sasior.
Investitorët duket se ndajnë një vlerësim të tillë optimist, duke gjykuar nisur nga mungesa e përhapjes së‘infektimit’ të tregut në pjesën tjetër të Eurozonës.
Tashmë, që z. Tsipras ka fituar zgjedhjet, ai dhe politikëbërësit e Eurozonës do të duhet të hedhin hapa shumë të kujdesshëm për të shmangur një rezultat që askush nuk e dëshiron dhe që nuk është në interesin e askujt.
Pasojat e një ‘Grexit’ aksidental mund të kenë ndikim të gjerë.
Pas së gjithash, kjo do të shkatërronte iluzionin e nevojshëm të pathyeshmërisë së Eurozonës, një goditje nga e cila do ta kishte tepër e vështirë të rimëkëmbej.