Dinamizmi ka rënë në të gjitha ekonomitë perëndimore Shumë pak firma të reja po krijohen dhe ekspozimi i Amerikës ndaj botës nuk është më si më parë, por është ngadalësuar shumë
Një prej problemeve kryesore kur përpiqesh të kuptosh nëse konkurrenca është dobësuar apo jo është se ekspertët nuk i japin më përgjigje kësaj pyetje, shkruan The Economist.
Në vitet 1930, ekonomistët industrialë e shihnin një industri jo konkurruese si një, në të cilën vetëm shumë pak firma zotëronin një pjesë të madhe të prodhimit dhe çmimet ishin të larta ose cilësia e dobët. Përpara 80 viteve, rregullatorët e konkurrencës mbështeteshin pas përkufizimeve ligjore si sjellje të pahijshme, siç ishte edhe përcaktimi i çmimeve.
Nëse dikush do t’i pyeste ata nëse dinamizmi i ekonomisë kishte shënuar rënie në përgjithësi, ata shpesh ngulnin këmbë se nuk kishte koncepte analitike, apo të dhëna të mjaftueshme që të mundësonin dhënien e përgjigjes ndaj pyetjes në fjalë, pothuajse e njëjtë me konceptin e gjeografëve të mesjetës, të cilët nuk merrnin në konsideratë asnjë fakt që bota ishte e rrumbullakët, vetëm nëse ato do të ishin shkruar nga anëtarët e kishës në latinisht.
Kjo formë arsyetimi reflekton edhe qasjen e Robert Bork, një dijetari dhe gjyqtari amerikan, i cili shkroi “Paradoksin e Antitrustit”, një libër i rëndësishëm që u botua në vitin 1978 dhe që pati ndikim të madh. Ai kritikoi në mënyrë të saktë ndërhyrjen e gabuar të shtetit në vitet 1960 dhe 1970 dhe vuri në dukje se firma të mëdha ishin efikase dhe shumë industri të përqendruara ishin konkurruese. Por z. Bork argumenton se nuk kishte lidhje logjike apo empirike midis konkurrencës, fitimeve dhe përqendrimit.
Ai shkroi se, në vlerësimin e blerjeve, nuk ka aspak rëndësi nëse konsumatorët dëmtoheshin nga vendosja e çmimeve më të larta apo nga një mungesë furnizimi, për aq kohë sa firmat të kishin fitime të mjaftueshme nga efikasiteti. Pikëpamja e z. Bork për firmat e vërteta është e vjetruar. Ai e përshkroi dinamizmin e prodhuesve të makinave të Detroit, shumë pak përpara se rivalët japonezë t’i ekspozonin ata si përtacë dhe të rrezikshëm, si dhe kritikuan prishjen e AT&T-së, e cila u shndërrua në një triumf për konsumatorët. Dyzet vjet më vonë, ekonomia ka ndryshuar.
Një sërë studimesh të reja kanë vënë re një lidhje ndërmjet përqendrimit, fitimeve dhe pagave në rënie. Që prej vitit 1978, fitimet totale (që janë paratë që firmat gjenerojnë pas pagesës për investime) janë rritur nga 1.9% në 4.5% të PBB-së. Në këtë pikë është e arsyeshme të pyesim se përse konkurrenca nuk po ndikon që fitimet të jenë sa më reale dhe se çfarë mund të bëhet për ta nxitur këtë gjë. Alternativat nuk janë të bëjnë aspak me pabarazinë, as me prezantimin e taksave të rrepta dhe as me rregullimin për të rishpërndarë të ardhurat.
Një përkufizim më i saktë në këtë drejtim është se një industri mund të jetë e pakonkurrueshme në qoftë se ka një përqendrim të shitjeve, të punonjësve, të pronës intelektuale apo të të dhënave, dhe nëse kthimet në kapital janë shumë të larta për periudha të gjata kohore. Nëse ju doni të dini se cilat janë subjektet më të rëndësishme, atëherë ju thjesht duhet të përqendroheni tek niveli i fitimeve të tyre dhe kjo ju vendos përballë Amerikës, teknologjisë dhe sektorëve të tjerë që nuk janë të ekspozuar ndaj tregtisë.
Le të marrin në konsideratë grupin global të të gjitha firmave që gjenerojnë fitime të larta. Ky ushtrim do të përqendrohet në një kosto prej 8% të kapitalit dhe do të përfshijë firmat jofinanciare më të mëdha në botë. Në mënyrë që të vlerësohen pasuritë e paprekshme, këto shifra kapitalizojnë shpenzimet e kërkimit dhe zhvillimit (R&D) si një aset me kohëzgjatje dhjetëvjeçare.
Fitimet globale “të tepërta” janë 660 miliardë dollarë amerikanë. Rreth 72% e tyre janë grumbulluar nga firmat amerikane, të ndara ndërmjet sektorëve si teknologjia, kujdesi shëndetësor dhe atyre që nuk janë të ekspozuar ndaj tregtisë, si linjat ajrore dhe mbrojtja. Sektorët e tjerë që janë të ekspozuar ndaj tregtisë, duke përfshirë prodhimin, janë më pak të rëndësishëm. Vetëm 26% e fitimeve të tepërta janë grumbulluar nga Europa. Ndërsa 2% i mbetur grumbullohet nga firmat në pjesën tjetër të botës.
Tre teste
Në një nivel kombëtar, Amerika dhe Europa mund të vihen përballë njëra-tjetrës duke përdorur tri teste: përqendrimin, fitimet e larta dhe ekspozimin. Amerika nuk ka grumbulluar shumë pikë. Le ta fillojmë me përqendrimin. Shifrat duhet të trajtohen me kujdes, por midis 1997 dhe 2012 ajo u rrit me dy të tretat ndaj 900 industrive, ku pjesëmarrja mesatare e ponderuar e katër firmave kryesore u rrit nga 26% në 32%. Ajo vazhdoi të rritet edhe gjatë periudhës 2012-2014. Një e dhjeta e ekonomisë përbëhet nga industri, ku katër firma kanë më shumë se dy të tretat e tregut. F
itimet janë me të vërtetë tejet të larta. Një masë e mirë është fluksi i lirë i firmave të korporatave. Kjo është 76% më shumë se mesatarja e tij 50-vjeçare, në raport me PBB-në. Ka sektorë ku fitimet dhe çmimet janë të larta krahasuar me vendet e tjera, duke përfshirë linjat ajrore, kartat e kreditit, telekomunikacionet, shpërndarjen farmaceutike dhe kontrollin e kredive. Ndërsa sa i përket ekspozimit, Amerika është ende qendra më e madhe e inovacionit në botë.
Ajo shpenzon 450 miliardë dollarë në vit në kërkim dhe zhvillim R&D, 20% më shumë se Kina dhe më shumë se Europa, Japonia dhe Koreja e Jugut së bashku. Por nga totali i firmave të listuara që gjeneronin një fitim të lartë në vitin 1997, vetëm 50% e tyre shënuan po të njëjtat nivele fitimi edhe në vitin 2017. Ndërkohë shumë i ulët është edhe numri i firmave të reja që po hapen.
Edhe ekspozimi i Amerikës ndaj botës po ngadalësohet, me tregtinë ndaj PBB-së që po shënon rënie në mënyrë të vazhdueshme që nga viti 2011 dhe prodhimi i filialeve të firmave të huaja në Amerikë është në stanjacion. Amerika ka qenë një treg unitar më shumë se 100 vjet më parë. Ndërsa një firmë europiane tipike është shumë më e vogël sesa rivalja e saj amerikane, duke pasqyruar kështu një treg të brendshëm më të vogël, me një përhapje më të madhe globale, duke treguar nevojën për t’u larguar nga ky treg. Këtu ka shumë pak firma gjigante të teknologjisë. Firmat që gjenerojnë pjesën më të madhe të “fitimeve të tepërta” përfshijnë Unilever, Nestle, firmat e farmaceutikë dhe firmat luksoze të modës të tilla si LVMH që blihen më shumë nga aziatikët e pasur sesa nga europianët.
Sidoqoftë, edhe në këtë drejtim ka arsye të cilat përbëjnë shqetësim. Europa mbështetet tek firmat amerikane të teknologjisë. Përqendrimi po ngadalësohet. Sipas një studimi që po kryhet nga Chiara Criscuolo dhe kolegët e saj në OBZHE, përqindja mesatare e tregut të katër firmave më të mëdha në çdo industri është rritur me tre pikë përqindje që nga viti 2000, afërsisht gjysma e rritjes në Amerikën e Veriut.
Fluksi i lirë i kompanive jofinanciare si pjesë e PBB-së është 18% mbi mesataren e saj 20-vjeçare. Një kompani shumë e suksesshme e renditur në vitin 1997 kishte rreth 46% mundësi që të vazhdonte të ishte ende fitimprurëse edhe në vitin 2017. Ashtu si Amerika, edhe Europa ka pësuar rënie të numrit të firmave të reja.
Ajo nuk e ka shumë të zhvilluar sektorin e inovacionit dhe shpenzon pothuajse sa gjysma e Amerikës në terma absolutë, në Kërkim dhe Zhvillim (R&D). Ajo ia kalon më shumë Amerikës në drejtim të tregtisë, e cila megjithatë ka shënuar një rritje më të ulët në krahasim me PBB-në që nga viti 2007. Joseph Schumpeter, një ekonomist austriak, dalloi dy lloje të konkurrencës. Është beteja e përditshme midis dy shitësve të mollës. Dhe pastaj është beteja e sipërmarrësve që transformojnë funksionimin e industrive. Këto hapa janë të paparashikueshëm.
Në vitin 1920, gjigantët më të vjetër amerikanë përfshinin kompaninë Central Leather dhe Baldwin Locomotive, por ato shpejt u tejkaluan nga një gjeneratë e re e firmave të konsumit. Por ende shihen disa dritë të gjelbra në mes të kësaj situate. Investimet midis firmave të listuara në Amerikë po rriten me një normë vjetore prej 18%. Firmat me pakicë, kompanitë mediatike dhe kompanitë e kujdesit shëndetësor po jetojnë në terror si pasojë e frikës ndaj konkurrentëve dixhitalë.
Disa investitorë mendojnë se Inteligjenca Artificiale mund të krijojë revolucionin e ardhshëm Schumpeterian. Masayoshi Son, një investitor japonez, është i bindur se Singularity (momenti kur kompjuterët do të bëhen më inteligjentë sesa njerëzit) do të jetë i suksesshëm, madje duke vënë edhe bast mbi një fakt të tillë me një vlerë rreth 100 miliardë dollarë amerikanë. Ndërsa vlerat e larta të aksioneve të firmave fitimprurëse tregojnë se investitorët mendojnë se avantazhet e tyre do të vazhdojnë për një kohë të gjatë. Sipas tyre proteksionizmi do të zvogëlojë konkurrencën.
Ka shumë pak hyrje të reja, për shembull, në sektorin e kërkimeve në internet apo në kompani ajrore amerikane ose në sektorin e telekomunikacioneve. Dhe firmat e fuqishme kanë për qëllim që të vazhdojnë të jenë të tilla edhe në të ardhmen. Nga shpenzimet e përgjithshme kapitale dhe ato të kryera në Zhvillim dhe Kërkim (R&D) nga 500 kompani kryesore amerikane, 20 firmat kryesore mbulojnë 38% të tyre. Firmat e mëdha po blejnë startup-et e reja. Dhe në zemër të gjithë kësaj është krijimi më i madh i botës moderne dhe burimi kryesor i frikës, industria e teknologjisë.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.