Mund t i rezistohet invazionit të ushtrive, por aspak një ideje koha e së cilës ka ardhur.Është diskutuar shumë mbi rolin që duhet të luajë sistemi bankar në procesin e tranzicionit dhe, pothuajse 10 vite më pas, në vend të diskutimeve mediatike po ndeshemi me një kërkesë që sa vjen e rritet përsa i përket huadhënies për zhvillimin e ekonomisë së vendit. Në forma të ndryshme, sidomos kohët e fundit, shumë vëzhgime dhe studime të institucioneve të ndryshme kombëtare dhe ndërkombëtare (Banka e Shqipërisë, INSTAT etj., si dhe Banka Botërore, FMN etj.), kanë përcjellur tashmë një mesazh të qartë: pas një rrjedhe mjaft domethënëse të parave nga emigracioni (remitancat), e cila ka ndikuar pozitivisht mbi treguesit e PPK (Produktit të Përgjithshëm Kombëtar), parashikohet një tkurrje e këtyre ardhjeve në vitet që vijnë.Në këtë kontekst mjaft domethënës është përfundimi i shumë shoqatave profesionale të biznesit, fillimisht i agrobiznesit (agroindustrisë) dhe së fundi, Shoqata e Ndërtuesve Shqiptarë, në aktivin e fundit (datë 09 korrik, 2004) u pohua se ¦nuk do të ketë më blerës me 40, 50 e deri 100 mijë USD në dorë për të paguar për blerjen e apartamenteve; për pasojë blerësi duhet t i drejtohet bankave për ndihmë, ose më saktë: bankat duhet të fusin në qarkullim paratë e depozituara (të japin hua për blerësit K.S.); është biseduar me bankat dhe ato janë dakord, por me kusht që të sigurohet hipoteka.Huadhënia, problemet Në lidhje me huadhënien, një nga problemet më madhore për bankat e nivelit të dytë është risku i lartë, që shoqërohet nga hipotekimi i një pasurie të caktuar. Po t i referohemi reklamave që transmetohen në disa prej kanaleve televizive, rezulton se sapo ka filluar një erë ndryshe në lidhje me huadhënien e bankave për bujqësinë, biznesin e vogël (prodhim dhe shërbime) për automjete të përdorimit vetiak dhe ¦ për apartamente banimi (kjo e fundit si me gjysmë zëri).Tashmë që diskutohet mundësia e pagimit të TVSH “ së në shitjen e apartamenteve dhe ndërtesave në përgjithësi dhe përjashtimit nga pagimi i TVSH “ së të dhënies me qira të apartamenteve të banimit (por jo të dhënies me qira të ndërtesave për qëllime biznesi), ideja e hyrjes në lojë të bankave duket sa interesante, aq edhe e mundshme për shumë arsye, të cilat po përpiqemi t i rendisim si më poshtë.Bankat, si të zgjerojnë huatë për blerje shtëpieNë qoftë se duam që çmimi i shitjes së apartamenteve të banimit, ose i dhënies së tyre me qira të mos ndikohet nga pagimi i TVSH “ së, duhet që bankat të japin hua për blerjet e apartamenteve; huadhënia është një furnizim shërbimi i përjashtuar nga pagimi i TVSH “ së (me ligjin ekzistues), ose të bëhen bashkëpronare të apartamenteve të banimit dhe t i shesin (sipas praktikës së shitjes me rezervë të pronës), ose t i japin me qira ato (përfshi edhe qiranë financiare), sikundër bëjnë shumë banka në vende të tjera të Botës. Hipoteka të funksionojë në rregullNë qoftë se duam që të sigurojmë pagimin e TVSH “ së në shitjen e apartamenteve të banimit, kuptohet se hipotekimi i pasurisë me një ndërmjetës si bankat, natyrisht që do të rriste besimin dhe do të shpejtonte procedurat e regjistrimit nga zyrat e regjistrimit të pasurive të patundshme; regjistrimi i pasurisë së patundshme duhet marrë në konsideratë të veçantë për arsyen që e shpjegon neni 193 i Ligjit nr.7850, datë 29.07.1994 Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, ku gjejmë:Duhet të regjistrohen në regjistrin e pasurive të paluajtshme:a) kontrata për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme dhe aktet për pjesëtimin vullnetar të tyre;b) kontratat me të cilat krijohen, njihen, ndryshohen ose pushojnë të drejta pronësie mbi sendet e paluajtshme, të drejta uzufrukti, përdorimi e bujtjeje, emfiteoze e të drejta të tjera reale;c) aktet me të cilat hiqet dorë nga të drejta pasurore të mësipërme;ç) vendimet e gjykatave me të cilat njihet cilësia e trashëgimtarit dhe fitohet pasuria e trashëguar;d) aktet me të cilat krijohet një shoqëri ose një subjekt tjetër e së drejtës që ka në pronësi pasuri të paluajtshme ose gëzon të drejta të tjera reale mbi to;dh) vendimet e gjykatave ose organeve kompetente shtetërore që përkatësisht përmbajnë fitimin ose njohjen e pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme, pjesëtimin e pasurive të paluajtshme ose që deklarojnë të pavlefshme veprimet juridike për kalimin e pronësisë së regjistruar më parë rregullisht, si dhe aktet e përmbarimit gjyqësor për sekuestrimin e pasurisë së paluajtshme ose shitjen në ankand të tyre.Vërtetimi gjyqësor i faktit të pronësisë nuk regjistrohetEliminimi i praktikës së deritanishmeKjo hipotezë që shtrohet do të bënte të mundur eliminimin e praktikës së firmave të ndërtimit që, në praktikën e tyre të deritanishme, nuk e kanë zbatuar nenin 196 të Kodit Civil, ku gjejmë:Gjykatat, noterët, përmbaruesit gjyqësorët dhe organet e tjera shtetërore detyrohen t i dërgojnë për regjistrim zyrës që administron, regjistrin ku ndodhen pasuritë e paluajtshme, kopje të vendimit ose të aktit që përmban fitimin, njohjen, ndryshimin, pushimin e një të drejte pronësie të paluajtshme ose një të drejte reale mbi atë, ose deklarojnë të pavlefshme veprime juridike për kalimin e pronësisë të regjistruar më parë.Gjithashtu, do të eliminohej praktika e deritanishme, e cila tregon se si tejkalohet e drejta që përshkruhet në nenin 259 të Kodit Civil, ku gjejmë:Personi që ka një të drejtë thjesht përdorimi mbi një send e përdor atë dhe gëzon frytet e tij në masën që ka nevojë për vete e për familjen e tij.Kur objekti i të drejtës së përdorimit është një banesë, personi ka të drejtë të banojë atje sipas nevojave të tij e të familjes së tij. Sendi ose banesa që përdoret sipas kësaj dispozite nuk mund të tjetërsohet, të rëndohet dhe as të përdoret nga persona të tjerë.Për ta kuptuar domethënien e tejkalimit të së drejtës që përshkruan neni i cituar më lart, do të mjaftonte fakti që shumë tatimpagues (firma ndërtimi) ende nuk i kanë dorëzuar tapitë e apartamenteve blerësve që tashmë banojnë në apartamentet në fjalë, mbasi duan që të mos ta paguajnë 25 përqindshin e tatimit mbi fitimin për diferencën ndërmjet çmimit minimal fiskal dhe kostos minimale fiskale; të mos harrojmë se vetëm në Tiranë janë afërsisht rreth 300 ndërtesa disakatëshe pa u regjistruar në ZRPP “ në e rrethit. Në rastin hipotetik të hyrjes në lojë të bankave, firma e ndërtimit shfaqet në rolin e saj të vërtetë që përcaktohet qartë në nenin 850 të Kodit Civil ku gjejmë:Sipërmarrja është kontrata me të cilën njëra palë (sipërmarrësi) detyrohet që me mjetet e saj, duke marrë përsipër rrezikun, të kryejë një vepër (punë) ose të bëjë një shërbim apo një zbatim të pavarur të punimeve, ndërsa pala tjetër detyrohet të pranojë atë kundrejt çmimit të caktuar në kontratë.Eleminimi i praktikave shkëmbim mall me mallNë këtë mënyrë do të eliminoheshin praktikat e shkëmbimit të mallit me mall ose të mallit me shërbime, si: ¦ të jap kaq apo aq apartamente, më kryej këto punime ose më jep x apo y material, të cilat as nuk janë raportuar në organet tatimore dhe as që është paguar TVSH “ ja, tatimi mbi fitimin, apo tatimi i mbajtur në burim.Rritje e konkurrencësDo të rritej mjaft niveli i konkurrencës së ndershme në sektorin e ndërtimit, do të kishim një kontroll më eficient të organeve tatimore në sektorin e ndërtimit, si rezultat i saktësisë së të dhënave bankare që mund të sigurohen nga praktika të tilla të njohura në Perëndim, si dhe do të eliminoheshin praktikat e shitblerjes me para në dorë (cash).Në vend të konluzioneveMundësia që kanë tashmë firmat e ndërtimit për të hipotekuar ndërtesat që kur këto të fundit janë ngritur si karabina, si dhe prirja e firmave të tjera të materialeve të ndërtimit si ato të nxjerrjes dhe përpunimit të mermereve, gurëve dekorativë, materialeve për suvatim etj., kërkojnë një garanci: blerjen dhe/ose marrjen me qira të apartamenteve të banimit, çka nënkupton një rol ndryshe të bankave; një angazhim publik të pjesëmarrjes së tyre që, natyrisht, mund të kërkojë politika nxitëse, të cilat jo vetëm duhet të nxisin uljen e interesit për huadhënien, por edhe interesin e bankave për të kryer një veprimtari të tillë. Këtu fillon roli i shtetit në ekonomi: kërkohen politika fiskale me stimuj konkretë; kërkohet që regjistrimi i pasurisë përsa i përket ndërtesave të banimit me blloqe apartamentesh jo vetëm të jetë përparësi dhe stimul, por edhe detyrim me ndëshkime që sjellin rezultate konkrete.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.