Një ndër rastet e korrupsionit më të madh në historinë moderne i ka rrënjët në shtetin më të madh të Amerikës Latine, në Brazil, shkruan Bloomberg
Në historinë e SHBA-së, qytete dhe shtete të tëra janë cilësuar si të korruptuara dhe mjafton të përmendim këtu Richard J. Daley e Çikagos apo Huey Long të Luizianës. Por edhe mes skandaleve më famëkeqe shtetërore, përfshirë këtu edhe atë të Watergate, vendi nuk është cilësuar asnjëherë në nivel kombëtar si një vend që po ecën në drejtimin e gabuar, një shoqëri e korruptuar nga njëri skaj në tjetrin, nga politikanët e niveleve më të ulëta deri tek drejtuesit më të lartë.
Në të njëjtën situatë ndodhet edhe Brazili në këto momente, si pasojë e skandalit të ryshfeteve, me përmasa gjigante dhe që besohet të jetë një prej rasteve korruptive të niveleve më të larta në historinë e kohëve moderne, i cili njihet në gjuhën vendase me emrin Lava Jato. Cunami shumë miliarda dollarësh që po qarkullon në shtetin dhe ekonominë më të madhe të Amerikës Latine, është më i rëndë sesa pretendimet për skandalin Russiagate midis Trump-it dhe Rusisë që ka prekur kohët e fundit Uashingtonin. Dhe një skandal i përmasave të tilla mund të shkojë deri aty, sa që presidenti i Brazilit, Michel Temer, të detyrohet të japë dorëheqjen, sepse ndaj tij janë adresuar kohët e fundit akuza shumë të rënda si një prej dirigjentëve kryesorë në orkestrimin e kësaj situate korruptive dhe marrjen e ryshfeteve miliona dollarëshe.
Konservatori 76-vjeçar i mohon akuzat, ndërsa avokati i tij mbrojtës, duke buzëqeshur shprehet se z. Temer është shumë i vjetër dhe nuk mundet t’u përgjigjet akuzave që po rëndojnë mbi të. Por z. Temer nuk është presidenti i vetëm brazilian, i cili do të merret në pyetje. Paraardhësja e tij, Dilma Rousseff, e cila u pezullua dhe u largua nga posti i Presidentit vitin e kaluar, dhe paraardhësi dhe mentori i saj, Luiz Inácio ‘Lula’ da Silva, janë gjithashtu të përfshirë në marrjen e ryshfeteve prej dhjetëra miliona dollarësh.
Shpresa
Shumica e brazilianëve shpresojnë se hetimi (operacioni i pastrimit) Lava Jato do të jetë ai i duhuri për ta nxjerrë Brazilin nga kjo situatë dhe për ta drejtuar atë në rrugën e duhur. Por fatkeqësisht, e njëjta gjë është thënë edhe për shumicën e skandaleve të tjera braziliane të së kaluarës
Edhe këta të dy i kanë mohuar të gjitha akuzat ndaj tyre, por lista e politikanëve të implikuar në pastrim parash dhe marrje ryshfetesh nuk përfundon tek ata të dy. Tetë nga ministrat e kabinetit të Presidentit Temer, senatorë të fuqishëm si Aécio Neves, i cili i humbi zgjedhjet në 2014 me një diferencë fare të ngushtë ndaj kundërshtarit e tij, janë gjithashtu nën hetim. Kreu i Dhomës së Deputetëve të Brazilit, Eduardo da Cunha, i cili kishte vendosur në llogari të ndryshme të fshehta bankare rreth 40 milionë dollarë të grumbulluara nga ryshfete të shumta që ai kishte marrë, u dënua në mars me 15 vjet burg. Menjëherë ai apeloi kundër këtij vendimi.
Qindra ligjvënës të tjerë, guvernatorë, kryetarë bashkish, politikanë dhe drejtues të lartë biznesesh janë kapur nga “Operacioni Lavatriçja” (Lava Jato). Ata janë pjesë e një rrjeti të vjetër të marrjes së ryshfeteve, parave në këmbim të heshtjes së tyre dhe pastrimit të parave, të përqendruara kryesisht në kompaninë shtetërore të naftës në Brazil, Petrobras. Drejtuesit e saj, si dhe politikanë të tillë si Da Cunha, morën ryshfete nga biznese të ndryshme në këmbim të kontratave të majme të punës që do të lidhnin me Petrobras.
Që nga momenti kur kjo skemë mashtrimi u zbulua, rreth tre vjet më parë, prokurorët ende nuk kanë arritur ta përfundojnë hetimin e tyre, ndërkohë që shuma totale e ryshfeteve të marra mund ta kalojë vlerën prej 5 miliardë dollarësh. Ndërsa kompanisë më të madhe të Amerikës Latine, Petrobras, kjo skemë mashtrimi mund t’i kushtojë deri në 13 miliardë dëme si pasojë e prishjes së kontratave, dhe kjo gjë është pasqyruar edhe në pushimin e një numri të lartë punonjësish.
Ndërkohë, edhe Odebrechtin, gjiganti brazilian i ndërtimit, u përfshi nga kjo valë skandali, duke përfunduar në një konglomerat të shkatërruar dhe të turpëruar. CEO-ja i saj, Marcelo Odebrecht, u dënua vjet me 19 vite burg, si pasojë e ryshfeteve në vlera të larta që ai i kishte dhënë kompanisë Petrobras, në këmbim të lidhjes së kontratave të majme të punës. Ai është tani një prej dëshmitarëve kyç dhe po negocion për përfitimin e një dënimi më të lehtë. “Ky është një moment shumë i vështirë dhe tejet i tensionuar, në historinë e vendit tonë”’, u shpreh Sérgio Moro, gjykatësi në krye të hetimit të “Lava Jato”. Kjo është një situatë shumë e ndërlikuar, si të jesh në mes të një udhëkryqi.
Por si Moro, ashtu edhe shumë brazilianë të tjerë, shpresojnë se hetimi “Lava Jato” do të jetë ai i duhuri për ta nxjerrë Brazilin nga kjo situatë dhe për ta drejtuar atë në rrugën e duhur. Por fatkeqësisht, e njëjta gjë është thënë edhe për pjesën më të madhe të skandaleve të tjera braziliane të së kaluarës, të cilat u pasuan gjithnjë nga skandale edhe më të mëdha.
Këtu mund të përmendim skandalin e vitit 1992, të Presidentit Fernando Collor. 10 vjet më pas, gjatë presidencës së Lula-s, ndodhi skandali Mensalão (pagesë mujore), ku Partia e tij u jepte ryshfete deputetëve dhe senatorëve për të mos pasur asnjë pengesë mbi legjislacionin.
Skandali Mensalão duhet të kishte shënuar kthesën e historisë në këtë drejtim, veçanërisht pasi kreu i kabinetit të Lula-s, José Dirceu, u dënua me 32 vjet për përfshirjen e tij në këtë skandal, ndoshta hera e parë në historinë e Brazilit që një politikan i korruptuar i nivelit të lartë u dënua. (Dirceu po apelon dënimin.)
Por ai pasua nga skandali i radhës, Lava Jato, si dhe nga ai i vitit të kaluar, skandali i fondit të pensionit shtetëror prej 2,5 miliardë dollarësh dhe mashtrimi financiar që preku Botërorin e 2014 dhe Lojërat Olimpike Verore të 2016.
Pa përmendur se rrënjët e kalbura nuk janë vetëm pjesë e politikanëve të niveleve të larta, por edhe të atyre të nivele më të ulëta. Shumë politikanë të niveleve më të ulëta, janë pro ndaj asaj që brazilianët e njohin si “O Trem da Alegria” (Treni i Ëndrrave), një lokomotivë mashtruese e cila të shndërron brenda natës në milioner, si në rastin e kryebashkiakes Lidiane Leite të qytetit Bom Jardim.
Kur ajo u bë kryebashkiake e qytetit verilindor të Bom Jardim në vitin 2012, ajo i krijoi vetes mundësinë për të blerë një makinë Toyota SUV, zhvilloi një fushatë tejet luksoze, bënte blerje në vlera shumë të larta, merrte pjesë në festa superluksoze, duke i reklamuar dhe duke u mburrur në kanalet e ndryshme të mediave sociale.
Sipas hetuesve, ajo vodhi më shumë se 4 milionë dollarë, një prej arsyeve se përse fëmijëve në shkollat në Bom Jardim nuk i jepej vakti i drekës. Pasi u akuzua në vitin 2016, Leite mori dënimin e saj këtë vit. Por ai përfshinte vetëm një gjobë dhe pezullim nga veprimtaria politike, jo dënim me burg.
Rastet si ai i Leite-s janë të zakonshme dhe të shpeshta në Brazil. Një rast i ngjashëm me këtë është ai i kryebashkiakut në një qytet të vogël të Rio de Zhanerios, i cili pasi udhëtoi në “Trenin e Ëndrrave”, bëri 264,000 dollarë në vit, dyfishi i pagës së Presidentit të Brazilit.
Një herë kam intervistuar një kryebashkiak të qytetit të vogël në shtetin e Rio de Zhaneiro, i cili udhëtoi në Trenin e Ëndrrave për të bërë 264,000 dollarë në vit – pastaj dy herë pagën e presidentit të Brazilit. Shkeljet e ligës së vogël ndihmojnë për të kuptuar se përse katastrofat e ligave të mëdha, të tilla si ajo e “Lava Jato” nuk konsiderohen dot si zgjidhja e duhur dhe e shumëkërkuar nga 208 milionë banorët e Brazilit.
Kjo gjë ndodh sepse korrupsioni shihet si e vetmja rrugë për të ecur përpara në Brazil, gjë kjo që i kushton Brazilit 5% të 2 trilionë dollarëve të PBB-së së tij çdo vit. Kur mendon se je pjesë e një Brazili të ndryshuar, kupton se je plotësisht gabim, shprehet shkrimtarja Juliana Barbassa, e cila hetoi mbi mashtrimin financiar të Olimpiadës së Rios.
Dhe për ta kuptuar këtë gjë duhet të kthehesh pas në kohë, rreth dy shekuj përpara, kur vendi ishte monarki. Në vitin 1807, pushtimi i Gadishullit Iberik nga Napoleoni, e detyroi Gjykatën Mbretërore portugeze të vendosej në Brazil, koloninë e saj në atë kohë. Mbreti u kthye në Lisbonë në vitin 1821. Por kur brazilianët shpallën pavarësinë një vit më vonë, ata bënë djalin e tij, i cili qëndronte prapa kreut të shtetit të Perandorit Dom Pedro I.
Rregulli mbretëror i Brazilit zgjati deri në 1889. Ai e ndihmoi Brazilin të shmangte luftën civile që rrënoni republikat e reja, siç ishte ajo e Venezuelës së afërt. Por kjo gjë nënkupton gjithashtu se për 67 vitet e para, kombi jetoi më shumë nën një sistem gjyqësor që bazohej më shumë në favoret personale sesa në institucionet shtetërore. Kjo ishte edhe pikënisja e kësaj gangrene, si pasojë e së cilës Amerika Latine u mbulua nga disa sëmundje të keqe, të cilat ishin në gradën e tyre më të rëndë në Brazil.
E para është marrëdhënia e incestit midis biznesit dhe qeverisë e drejtuar nga një grup kaotik i partive politike. Kur Brazili u bë një republikë, trofeu tashmë u përkiste deputetëve në Kongres në vend të dukëve në kështjella. Etika publike pothuajse nuk u zhvillua asnjëherë sepse ryshfetet vijuan të ishin forma më e përdorur.
Lava Jato është vetëm një prej tumoreve më të reja. Drejtuesit e kompanisë JBS S kanë dëshmuar në Gjykatën e Lartë të Brazilit se nga ryshfetet miliona dollarëshe që ata i paguan Planaltos, pallati presidencial në Brasília, ata përfitonin kredi të lira dhe të pista që në të kundërt nuk do t’i kishin marrë kurrë.
E dyta është pabarazi ekonomike tronditëse. Monarkia krijoi një strukturë kaste (Brazili ishte shteti i fundit në Amerikë që shfuqizoi skllavërinë, në vitin 1888) që e la pasurinë në duart e elitave që paguanin dhe merrnin të gjitha ryshfete të shumta. Kjo marrëveshje e pisët ekziston ende dhe është arsyeja kryesore ku sipas një studimi të fundit të kryer nga Universiteti i Brasilias, më pak se 1 për qind e popullsisë së Brazilit ende zotëron gati gjysmën e PBB-së së saj.
Dhe e treta, një burokraci monstruoze. Kështjella mbretërore parazitare e shekullit 19 të Brazilit u shndërrua në shërbyesit civilë parazitë të shekullit të 20. Dhe, ashtu si Leite, ata vazhdojnë të jenë prezentë edhe në shekullin e 21-të, duke marrë paga dhe pensione të barabartë në vlerë sa dy të tretat e të gjitha të ardhurave publike. Megjithatë, performanca e tyre vështirë se justifikon pagën e tyre. Në Brazil nevojiten katër muaj burokracish vetëm për të marrë miratimin për të filluar një biznes.
Pavarësisht të gjithave, prokuroria agresive e Moros po mban gjallë shpresën se të gjitha çështjet e korruptuara do të marrin ndëshkimin e tyre. Ironikisht, pasuritë e presidentëve më të fundit janë inkurajuese: Lula thelloi pabarazinë, duke sjellë rreth 40 milionë brazilianë në klasën e mesme; Rousseff urdhëroi fushatën e parë antikorrupsion; ndërsa axhenda e legjislative e Temer është një ndërhyrje burokratike.
Por do të duhet të kalojë ende kohë që e ardhmja e Brazilit të mos ndikohet më nga e kaluara e saj, dhe fantazma e Don Pedros të largohet njëherë e përgjithmonë nga ky vend.