Ezopi shumë shekuj më herët e pat bërë të qartë: “Duhet aftësi e madhe të bësh gjënë e duhur në kohën e vet.”; “Kush kapet pas hijes, humb të vërtetën.”; “Krenaria e tepruar i paraprin disfatës.”; “Kush ngul këmbë në diçka të pamundur, shkon drejt shkatërrimit.”; “Çdo e vërtetë ka dy anë. Është mirë t’i shohim të dyja, para se të shpallim cilët jemi.”
Në fillim të vitit 2010, qeveria e Kryeministrit Papandreu rezultoi me një borxh publik që arrinte vlerën 482 miliardë US$, që u konsiderua më i larti që nga koha e restaurimit të demokracisë në vitin 1974. Me një deficit buxhetor 12.7% të PBB– së, ose më shumë se katër herë përtej pragut prej 3% që përcakton standardi i çdo vendi anëtar të BE–së; me një borxh publik që në vitin 2010 parashikohej të arrinte në 120% të PBB–së, me një papunësi në masën 9.1% (ndërkohë që papunësia e të rinjve të aftë për punë ishte 25.7%), si dhe me një evazion tatimor tejet të madh të vlerësuar në masën 30 miliardë euro/vit, FMN–ja për ekonominë greke për vitin 2010 parashikonte një rritje ekonomike (tkurrje në fakt) në masën 0.4%, papunësi në rritje deri në masën 10.5% (ose 1.4% më të madhe se ajo e vitit 2009), një sektor financiar që mund të dobësohej më shumë, për shkak të integrimit të madh të saj me Eurozonën (megjithëse prova e stresit tregoi se sistemi bankar grek kishte ende mjaft amortizatorë), rishikimin e nxitësve tatimorë të të gjitha llojeve, ristrukturim të thellë të sigurimeve shoqërore, forcimin e dialogut shoqëror dhe rënien e konkurrueshmërisë së ekonomisë së Greqisë në tregjet e Ballkanit (ku sipas strategjisë së diplomacisë ekonomike të Greqisë ishin shtrirë bankat tregtare greke).
Monedha euro emetohet nga 16 vende autonome të BE–së: me fjalë të tjera, sipas Traktatit të Lisbonës, në qoftë se një vend anëtar i tillë si Greqia dëshiron të ketë borxhe që kërcënojnë nivelin e kreditimit të saj, anëtarët e Eurozonës kanë pak mjete për ta shpëtuar. Megjithatë, qeveria greke u propozoi vendeve anëtare të BE–së një plan për të strukturuar deficitin gjigant të vendit, me një plan trevjeçar që përfshinte masat për shkurtimin e më shumë se 14.4 miliardë US$ (10 miliardë euro) të deficitit për vitin 2010, si dhe premtimet për ta çuar deficitin në masën 3% në vitin 2012.
Por tregjet financiare dhe shumë zyrtarë të BE–së nuk besuan se mund të arrihej ajo që bazohej në planet e buxhetit që kishte shpallur Greqia duke i bërë presion qeverisë së Papandreut që të bënte shkurtime më të thella.
Shkurtimet gjysmake dhe skepticizmi i tregjeve
Qeveria greke duke konsideruar pakënaqësisë potenciale të revoltave shoqërore nuk mundi t’i bënte menjëherë shkurtimet tejet të mëdha, ashtu siç i pati deklaruar zoti Papandreu agjencisë Reuters, duke nënkuptuar se presioni i BE–së do t’i siguronte qeverisë së tij një alibi për raundin tjetër të masave që ajo do të merrte në të ardhmen, për vetë faktin se të gjithë grekët besonin (para zgjedhjeve të vitit 2012) se BE–ja ishte linja e jetës së tyre.
Por pjesa më e madhe e ekonomistëve i konsideroi me skepticizëm statistikat ku mbështetej reforma e paketës fiskale që kishte propozuar qeveria greke; BE–ja, nga ana e saj, në mënyrë diplomatike, i referohej “parregullsive statistikore”; për shembull, planet e qeverisë greke sugjeronin se deficiti mund të shkurtohet gjatë viteve 2010–2011, ndërkohë që kishte parashikuar se ekonomia greke do të vazhdonte të rritej. Duke mos ndërmarrë veprime të ngutura për të shkurtuar shpenzimet dhe duke rritur të ardhurat, qeveria greke rrezikoi të ndëshkohej me sanksione të kushtueshme nga ana e BE–së, si dhe me degradime të mëtejshme nga agjencitë e ndryshme të kreditimit, që mund t’i rrisnin shpejt kostot e huamarrjes dhe kështu ta thellonin rënien e saj ekonomike.
Lajmet televizive të mbrëmjes së datës 23 shkurt 2010 me komentin “BE ka zbritur në zyrat e Ministrisë Greke të Financave.”, vërtetuan atë që një zyrtar i BE–së i pat thënë revistës “The Journal”: “Për shkak të historisë, nuk ka shumë simpati këtu jashtë për Greqinë. Ka një vendosmëri të madhe për të zbatuar praktikat”. Edhe Jean Claud Trichet, guvernatori i Bankës Qendrore Europiane nuk ishte optimist se Greqia do të kishte ndonjë trajtim të veçantë, por ishte surprizë që edhe Greqia të përfitonte atë që kishin përfituar Italia, Portugalia, Spanja dhe Irlanda, të cilat bënë shkurtime të mëdha të shpenzimeve për të zvogëluar deficitin e tyre, edhe pse vendet anëtare nuk e shihnin me optimizëm faktin që Greqia të shpëtohej me kuletat e tyre. Dhe kjo, sipas analistëve, ishte arsyeja që mund ta shtynte BE–në t’i kërkonte me forcë Greqisë të depozitonte shuma tejet të mëdha të parimbursueshme për Komisionin Europian, por kjo mund të zvogëlonte besimin e tregut dhe të shumëfishonte, siç i shumëfishoi ditët e para të majit 2010, turbullirat shoqërore të Greqisë.
Ish-analisti i FMN–së dhe i Wall Street, Desmond Lachman, pat thënë se ishte shumë më pesimist kur ai i deklaroi Financial Times idenë e mosplotësimit të detyrimeve nga Greqia, në të cilën kishte theksuar se pothuajse ashtu si Argjentina një dekadë më parë, po u afrohej fazave përfundimtare të përgatitjes së monedhës së saj (gjë që u përsërit shpesh dhe me ngulm nga mediat në muajt maj dhe qershor 2012) dhe anëtarësia e Greqisë në BE do të mund të merrte fund me një krismë. Kriza e borxhit grek filloi të paraqiste një ngjashmëri të pazakontë me krizën e hipotekës së dytësoreve (subprime mortgage), krizë që fundosi tregun e shtëpive në SHBA, që e çoi ekonominë globale jashtë kontrollit dhe që shkaktoi krizën financiare më të keqe që nga koha e Depresionit të Madh.
Në fakt, Greqia u soll pothuajse si të ishte një vend i hipotekës së dytësoreve, sepse pat marrë para hua më shumë nga sa mund të paguante dhe, në një rast si ky i Greqisë, “huat gënjeshtare”, do të bëheshin shkak për falsifikimin e të dhënave dhe llogarive në lidhje me buxhetin; nuk mjaftoi kjo por dolën në shesh probleme të reja, që e bënë të pamundur sigurinë se në dritë patën dalë të gjitha shqetësimet, për arsye se u hodhën dyshime se grupi gjigant bankar i investimit Goldman Sachs, ishte përfshirë ngushtësisht në biznesin e huadhënies në Greqi. Por, çuditërisht, ngjashmëritë nuk mbaruan, sepse daljet prej një të keqeje të tillë ishin të mundshme, por askush nuk donte t’i merrte përsipër ato nga neveria që kishte krijuar kjo e keqe në të kaluarën dhe në veprimtaritë e deritanishme. Pikërisht, ashtu si ekzekutivët e Lehman Brothers Holding Inc., që vazhduan të votonin për të marrë për veten bonuse gjigante, edhe pse ekonomia po lëkundej drejt falimentimit, kështu bënë edhe punonjësit e sektorit publik grek, duke shkuar nga greva në grevë, për të mbrojtur të drejtat e tyre për të dalë në pension të plotë një dekadë më herët se sa një punonjës gjerman, gjë që ngriti në këmbë shoqatat e tatimpaguesve gjermanë që protestuan me forcë në Bundestag për të mos i dhënë ndihmë Greqisë.
Frika e efektit “domino”
Ashtu si të këqijat e dytësoreve, tundimi ishte i fortë që ta lije huamarrësin të shkonte te “muri i pushkatimit”, për shkak të frikës së rrënjosur thellë se po u përhap e keqja, ajo do t’i prekë të gjithë huamarrësit e tjerë të dobët me një “efekt domino”, disa prej të cilëve mund të rrezikoheshin në qoftë se lejohej që Greqia të falimentonte. Por as edhe përpjekja për dalje mund të mos ishte përgjigjja e duhur, sepse fatkeqësisht, për shkak të ekspozimit që kishin në Greqi bankat franceze dhe gjermane, si dhe në pjesën tjetër të Europës së Jugut, prospekti real i rënies në kolaps të tërësisë së sistemit bankar botëror, sipas ekspertëve, ishte i vogël, me një rrezik të pallogaritshëm për ekonominë botërore. Kështu, faktori kryesor që e dallonte krizën e borxhit grek nga kriza e hipotekës së dytësoreve në SHBA ishte dhe do të mbetej dyshimi i rrezikut të përhapjes së një “infektimi” në qoftë se Greqia falimentonte, sepse Bashkimin Europian (me të cilin ishte bashkuar në vitin 1981), Greqia e kishte parë si një financues ideal për fantazitë dembele të qeverive greke; në këtë mënyrë, u pa se llogaritja ishte e ndryshme nga ajo e krizës së hipotekës së dytësoreve, sepse falimentimi i Greqisë do të shkaktonte “infektim” vetëm në mendjet e spekulatorëve të sëmurë me ethet e financimit dytësor, pa ndonjë bazë solide në realitet. Nuk do të jetë nevoja e shkëputjes nga euro, vinin në dukje ekspertët, nëse Greqia do ta abandonojë ose jo përpjekjen e saj për të qenë anëtare dhe as e një barre të veçantë mbi BE–në si tërësi. Ky arsyetim sugjeroi se qëndrimi gjerman, ose kundërshtimi për ta nxjerrë Greqinë nga kriza, ndoshta, ekonomikisht ishte rrugëzgjidhja më e mirë, sepse në të vërtetë, qeveria gjermane e perceptoi mjaft saktë problemin e shpëtimit të Greqisë.
Në këtë mënyrë, nxjerrja e Greqisë nga kriza të çonte në një sjellje të keqe fiskale midis një përpjesëtimi shumë të madh të BE–së që, në mënyrë sistematike, e bënte të pamundur shpëtimin e së ardhmes. Megjithatë, shpëtimi i Greqisë do të sillte rreziqe afatgjatë, në qoftë se do të konsiderohej prirja e natyrshme e shpenzimeve në lidhje me elementë më pak përgjegjës të së majtës europiane dhe fjala “afatgjatë” do të thoshte më shumë se katër deri në pesë vjet, një situatë paradoksale për borxhin e Greqisë. D
iktatura, që në Greqi zgjati vetëm shtatë vjet, nuk ishte stabël dhe në pjesën më të madhe e gjeti veten në korrupsion, me shpenzime ushtarake dhe vringëllimin e shpatës në Qipro; në vitin 1975, Greqia ishte një rast total i shportës, përveç lulëzimit të flotës detare (dhe mospagimit të tatimeve).
Pas vitit 1975, Greqia, e cila e kishte në ekzil mbretin e saj Konstandinin II, zgjodhi socialistin e majtë Andreas Papandreu dhe më 1981 u bashkua me BE–në, ku u bë mjeshtre në artin e korrupsionit të subvencionit: në fund të fundit, Greqia ishte vendi më i varfër i BE–së në atë kohë; edhe pse të ardhurat për frymë të Greqisë do të arrinin në 32 100 US$, Greqia do të radhitej si një nga vendet me konkurrueshmëri të ulët, për shkak të mungesës së prodhimit industrial, rënies së industrisë së ndërtimit të anijeve dhe mbështetjes (pothuajse) vetëm tek industria e turizmit. Vuajtjet e Greqisë tërhoqën vëmendjen për kanosjen e problemeve financiare të vendeve të tjera me borxh të madh, sepse barra e financimit të këtyre kërkesave (bombës globale të borxhit) mbetej kërcënimi më i madh për prospektet e rritjes ekonomike globale dhe kjo është arsyeja përse bankat qendrore e përmbytën sistemin financiar me para; kjo ishte beteja më e madhe dhe më kritike financiare e kohës.
“Mekanizmi stabilizues” 962 miliardë US$ (plani i shpëtimit) i zbuluar pas takimit emergjent në Bruksel të dielën e 9 majit 2010, do ta kthente përqendrimin e vëmendjes te pjesa financiare e krizës, te paketa e projektuar për të parandaluar që kriza e borxhit të Greqisë të infektonte vendet e tjera anëtare të BE– së. Por, ekspertët menduan se problemi i atëhershëm i Greqisë ishte aftësia paguese, gjithashtu likuiditeti, sepse i duhet të gjente para në dorë për të kapërcyer borxhin ekzistues, pasi Greqia kishte nevojë për rreth 50 miliardë euro (64.2 miliardë US$) në vitin 2010, prej të cilave, rreth 25 miliardë euro (32.1 miliardë US$) nevojiteshin në qershor; herët në prill 2010, me ndjenjën e gëzueshme se asgjë nuk i shqetësonte, zyrtarët grekë i siguruan kreditorët se ata ishin shumë mirë deri në fund të muajit.
Tregu e quajti blof qëndrimin e tyre dhe, fatkeqësisht, problemet e financimit të Greqisë shkuan shumë më thellë, sepse që nga kjo kohë deri në fund të vitit 2014, Greqisë i nevojitej të rifinanconte huamarrjet me vlerë rreth 10% të PBB–së së saj për secilin vit, me maturime madhore që mundësisht të ndodhnin në vitin 2011 dhe 2012. “Huamarrja totale e Greqisë, rreth 270 miliardë euro (346.5 miliardë US$), u parashikua të rritej në rreth 340 miliardë euro (436.4 miliardë US$, ose 150% e PBB–së) në vitin 2014 dhe kështu, me të gjithë probabilitetin, Greqisë do t’i nevojiteshin 30 deri 50 miliardë euro (38.5 deri në 64.2 miliardë US$) për secilin vit për pesë vitet e ardhshëm për të plotësuar detyrimet e maturuara: siç shihet problemet e Greqisë janë të pashmangshme.
Me një gjuhë që tingëllon e ashpër, Olli Rehn, atëkohë komisioner europian për politikën financiare dhe monetare, dha një vlerësim të pakundërshtueshëm për paketën e financimit, duke vënë në dukje se “përpjekjet fiskale të vendeve anëtare të BE–së, asistenca financiare nga Komisioni Europian dhe shtetet anëtare, si dhe veprimet e ndërmarra sot nga Banka Qendrore Europiane vërtetojnë se ne duhet ta mbrojmë euron me çdo kusht”. Por ekspertët theksojnë se problemet e Greqisë janë shumë të vështira për t’u zgjidhur, sepse kushtëzimi i saj financiar është fundor, sepse financimi i emergjencës së përkohshme mund të ndihmojë të plotësojë nevojat e menjëhershme të likuiditetit, por nuk zgjidh problemet themelore të borxhit të tejkaluar dhe të një ekonomie të dobët, sepse Greqia ka mundësi të kufizuara për t’u rritur dhe për ta nxjerrë veten e saj jashtë nga ky problem.
Pa aftësinë për të zhvlerësuar monedhën, Greqia nuk mund ta adresonte mungesën themelore të saj të konkurrueshmërisë me shpejtësi, sepse baza e ngushtë ekonomike, mbi të gjitha bujqësia, turizmi dhe ndërtimi, i kufizonin më tej opsionet: hapësira e korrigjimit po tronditej dhe Greqisë i duhej të shkurtonte deficitin buxhetor prej nivelit 12–13% në rreth 3% përgjatë pak viteve që pasonin.
Shkurtimi ishte sa dy herë ai që iu kërkua Argjentinës në fund të viteve 1990, e cila dështoi për t’ia arritur. Por problemet e infektimit në sistemet shumë të ndërlidhura ekonomike dhe financiare nuk janë zbutur, pasi të dhënat e fundit tregojnë se Greqia u kishte 276 miliardë US$ borxh bankave të ndërkombëtare, prej të cilave rreth 254 miliardë US$ bankave franceze, zvicerane dhe gjermane, të cilat kishin një ekspozim domethënës; çfarë ndodhte në Greqi nuk kishte gjasa të rrinte vetëm në Greqi, duke krijuar kështu probleme të reja për sistemin delikat bankar botëror. Greqia do të luante edhe me skenar rezervë, në rast se do të dilte nga Eurozona euro, duke u mbështetur te një mundësi e ndihmës nga Rusia si dhe nga Kina.
Fitorja e Syrizës
Fitorja e Syrizës së Tscipras, është një pjesë e pasojave të krizës financiare dhe ekonomike botërore, që sikundër shihet nga vëmendja me të cilën opinioni publik ndërkombëtar po i ndjek ngjarjet në Greqi, pritet të sjellë ndryshime në zonën e Euroazisë, ku pleksen interesa të mëdha dhe ku veprojnë aktorë me zhvillime shumë interesante si Turqia.