Lëvizjet e pafavorshme në ekonominë e Turqisë të shprehura përmes zhvlerësimit të madh të lirës turke në ditët e para të muajit gusht, mendohet se janë rezultat i disa faktorëve.
Midis perceptimeve pozitive për rritjen e ekonomisë amerikane, ka pasur një ridrejtim të likuiditetit në terma globalë drejt kësaj ekonomie, duke ikur nga ekonomitë e vendeve në zhvillim, të cilat në periudhën e fundit kanë regjistruar flukse domethënëse dalëse.
Kjo është e vërtetë për vendet në zhvillim, që sipas investitorëve ndërkombëtarë perceptohen si ekonomi që përballen me vështirësi të caktuara, siç është edhe shembulli i asaj turke. Faktorë të tjerë përfshijnë përshkallëzimin e marrëdhënieve politike midis Turqisë dhe Shteteve të Bashkuara, si dhe rritjen e taksave doganore nga SHBA për produkte si çeliku dhe alumini i importuar nga Turqia.
Në një situatë të tillë, më 13 gusht të 2018, krahasuar me 31 korrik të 2018, lira turke humbi 27% të vlerës së saj, ndërsa në vetëm një ditë (në 10 gusht) ajo ra me rreth 19% krahasuar me ditën e mëparshme.
Më 14 gusht, u vunë re edhe shenjat e para të lehtësimit të presionit mbi lirën turke, me një normë zhvlerësimi që u ul në 21% dhe në 15% më 15 gusht. Ekonomia turke, si një ekonomi me një përfshirje të madhe në tregjet financiare ndërkombëtare dhe me një shkallë të luhatshme të kursit të këmbimit, e ka kaluar edhe më parë një situatë të ngjashme ndryshimesh të theksuara të normës së kursit, e cila rrjedhimisht shfaqet edhe si një ndër faktorët me normë relativisht të lartë inflacioni.
Mesatarisht, në periudhën 2011-2016, Turqia kishte normë inflacioni prej rreth 8%, 11% në vitin 2017, dhe në qershor të vitit 2018, inflacioni arriti në 15%. Në përgjithësi, në vitet e fundit, mund të thuhet se ecuria makroekonomike e Turqisë ka qenë e ndikuar nga faktorë joekonomikë (paqëndrueshmëria politike, rreziqet gjeopolitike).
Presionet për zhvlerësimin e lirës turke u vunë re edhe në tremujorin e dytë të vitit 2018, në mes të forcimit të dollarit amerikan, të daljeve të kapitalit, si dhe konsumit solid (rritja vjetore e PBB-së në tremujorin e parë të vitit 2018 ishte 7.4%). Për të ulur presionet mbi lirën turke dhe inflacionin, Banka Qendrore e Turqisë rriti normën e interesit për kreditë e likuiditetit të bankave nga 12.75% në 13.5% në prill, në 16.5% në maj dhe në 20.75% në qershor.
Përveç kësaj, në maj dhe qershor të vitit 2018, Banka Qendrore gjithashtu rriti normën bazë të interesit në ankandet javore të marrëveshjeve të riblerjes (repo) nga 8% në 16.5% dhe në 17.75% respektivisht pas stabilizimit të lirës. Natyrisht, vala e presioneve mbi lirën turke në gusht, është shoqëruar edhe me një kontekst kompleks makroekonomik, e cila rrjedhimisht shkakton pasiguri dhe një reagim të ashpër të tregjeve.
Analiza e të dhënave mbi lidhjen tregtare të ekonomisë maqedonase dhe asaj turke tregojnë që në 2016-2017, Maqedonia eksportoi në Turqi rreth 1.5% të totalit të saj të eksporteve. Ndërsa importi i mallrave nga Turqia në Maqedoni ishte më i madh, rreth 5%. Ndër mallrat më të eksportuara nga Maqedonia në Turqi janë hekuri, çeliku, kurse ndër ato më të importuara nga Turqia në Maqedoni janë produktet tekstile, veshjet, pajisje të ndryshme, makina, produkte plastike, produkte ushqimore dhe pijet.
Në gjysmën e parë të vitit 2018, eksportet në Turqi u rritën me 14%, kurse importet me 10% krahasuar me të njëjtën periudhë të një viti më parë.
Në fund të vitit 2016, Turqia përbënte 5.3% të totalit të Investimeve të Huaja Direkte në Maqedoni. Por nëse situata e pafavorshme në Turqi do të vazhdojë, kjo mund të ndikojë në hyrjet e ardhshme të kapitalit nga ky vend.
Portofoli i investimeve nga Turqia është i pranishëm. Sektori i korporatave ka një borxh financiar neto për banorët turq në masën 0.6% të PBB-së (nga marsi i vitit 2018). Për sa i përket sektorit bankar, një bankë është kryesisht në pronësi të një aksioneri turk, që ende financohet më së shumti në tregun e brendshëm dhe që nuk varet nga financimi nga banka mëmë.
Ekspozimi i drejtpërdrejtë i bankave vendase ndaj lirës turke thuajse nuk ekziston dhe pretendimet e sektorit bankar nga Turqia për jorezidentët janë minimale (0.1% e ekspozimit total të kredisë). Në të njëjtën kohë, me bankën me kapital turk, ekziston gjithashtu një ekspozim relativisht i ulët ndaj kompanive vendase me kapital të huaj nga Turqia. Rrjedhimisht, ekziston një qëndrueshmëri e lartë e sistemit bankar ndaj zhvillimeve në Turqi.
Gjithashtu në kuadër të lidhjes së përgjithshme ekonomike të Maqedonisë me Turqinë nuk duhet lënë pa përmendur edhe turizmi, sidomos duke pasur parasysh edhe rritjen e numrit të turistëve të këtij vendi gjatë viteve të fundit (në vitin 2017 numri i turistëve turq në Maqedoni u rrit me 22% në krahasim me të njëjtën periudhë të një viti më parë dhe rreth tre herë më e lartë se ajo e në vitin 2011).
Megjithatë, duke pasur parasysh se sezoni turistik është thuajse në mbyllje e sipër, nuk është se priten efekte negative në këtë fushë, sidomos duke pasur parasysh edhe çmimet më të ulëta dhe të favorshme të këtij vendi krahasuar me ato të ekonomive perëndimore. Sipas të gjithë këtyre faktorëve, mundësitë për ndikime të mëdha në ekonominë maqedonase janë të vogla.
Për momentin, sipas perceptimeve të ekspertëve të ndryshëm botërorë, goditjet që pësoi ekonomia turke që nga fillimi i gushtit nuk do të kenë ndikim shumë të madh në ekonominë globale, e cila në përgjithësi ka shënuar rritje./ Tradingcharts.com