Dhoma Amerikane e Tregtisë pritet të marrë vendimin në fillim të dhjetorit, ndërsa Dhoma e Tregtisë është në proces konsultimi me juristët…
Shoqata për Mbrojtjen e Tregtarëve dhe të Tregut ka çuar në Gjykatën Kushtetuese kërkesën për shfuqizimin e disa neneve të ligjit të ndryshuar të procedurave tatimore si dhe pezullimin e zbatimit të ndryshimeve, deri sa të vendosë Gjykata Kushtetuese.
Shoqata për Mbrojtjen e Tregtarëve dhe të Tregut është e para që e çon këtë ligj në Kushtetuese. Dhoma Amerikane e Tregtisë pritet të vendosë në fillim të dhjetorit, nëse do e ankimojnë ligjin, ndërkohë që dhe Dhoma e Tregtisë është në proces konsultimi me juristët, teksa kryetari i saj Nikolin Jaka ka deklaruar më herët se ata pritet që deri në fund të muajit ta çojnë ligjin në Kushtetuese.
Ligji nr. 99/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9920, datë 19.5.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar” hyri në fuqi në 12 nëntor dhe u kundështua ashpër nga bizneset, për shkak të nivelit të lartë të ndëshkimeve të parashikuara në të. Ndër masat kryesore që forcohen nga këto ndryshime janë:
-10 fishimi i gjobës për mosdeklarim punonjësish për biznesin e vogël, në 500 mijë lekë;
-gjobë 500 mijë lekë dhe kallëzim penal për mosdeklarim real të pagës;
-Gjobë 500 mijë lekë për mosdeklarim adrese;
-e drejta për të mos paguar nëse nuk merr faturën;
-ndalimi I shumicës për të shitur mallra tek individët; konfiskim i deri në 50% të xhiros nëse ke detyrime
– Gjobë 10 milionë lekë për tregtuesit e shumicës, që tregtojnë mallin pa dokumente tatimore
-Moslëshimi i kuponit, gjoba për biznesin e vogël 10 fishohet nga 50 mijë në 500 mijë lekë
Ankesa dhe argumentet
Kërkesa është dorëzuar në Gjykatën Kushtetuese nga SHOQATA PËR MBROTJEN E TREGTARËVE DHE TË TREGUT, përfaqësuar nga kryetari i saj z. Nikollaq Neranxi.
Objekt i kërkesës janë:
- Shfuqizimi i neneve 5, 7, 11, 13, 14, 15, 16, 17, 18, 19 dhe 20 të ligjit nr. 99/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9920, datë 19.5.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar”, si të papajtueshme me Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë.
- Pezullimi i zbatimit të ligjit nr. 99/2015 “Për disa ndryshime dhe shtesa në ligjin nr. 9920, datë 19.5.2008 “Për procedurat tatimore në Republikën e Shqipërisë”, të ndryshuar”, derisa vendimi përfundimtar i Gjykatës Kushtetuese të hyjë në fuqi.
Mw poshtw jepen argumentat e Shoqatws pwr kwrkeswn e saj:
Pezullimi i zbatimit të ligjit nr. 99/2015
Sipas nenit 45 të ligjit nr.8577/2000 për Gjykatën Kushtetuese, kjo e fundit kryesisht ose me kërkesë të palës, kur vlerëson se zbatimi i ligjit ose i aktit mund të sjellë pasoja që prekin interesa shtetërorë, shoqërorë ose të individëve sipas rastit, me vendim të Mbledhjes së Gjyqtarëve ose në seancën plenare, urdhëron pezullimin e ligjit ose të aktit dhe masa e pezullimit vazhdon derisa vendimi përfundimtar i Gjykatës Kushtetuese të hyjë në fuqi.
Kërkuesi vlerëson se janë kushtet për pezullimin e ekzekutimit të këtij ligji deri në marrjen e një vendimi përfundimtar nga Gjykata Kushtetuese. Kërkuesi kërkon marrjen e masës së pezullimit për arsye se me hyrjen në fuqi të ligjit organet tatimore nuk kanë asnjë pengesë që të fillojnë aplikimin e masave të reja të gjobave të miratuara, çka do të sillte pasoja të rënda dhe të pariparueshme në interesat dhe veprimtarinë ekonomike të tregtarëve me shumicë dhe pakicë. Kjo situatë justifikon edhe urgjencën për pezullimin e ekzekutimit të ligjit të kundërshtuar.
Ligji i kundërshtuar nuk respekton kërkesat e nenit 17 të Kushtetutës
Sipas nenit 17 të Kushtetutës: “Kufizime të të drejtave dhe lirive të parashikuara në këtë Kushtetutë mund të vendosen vetëm me ligj për një interes publik ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve. Kufizimi duhet të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë. 2. Këto kufizime nuk mund të cenojnë thelbin e lirive dhe të të drejtave dhe në asnjë rast nuk mund të tejkalojnë kufizimet e parashikuara në Konventën Europiane për të Drejtat e Njeriut.”
Shoqata kërkuese vë në dyshim kushtetutshmërinë e përmbajtjes së dispozitave të kundërshtuara të ligjit nr. 99/2015, pasi ato nuk respektojnë balancën ndërmjet së drejtës së kufizuar dhe interesit publik që synohet të arrihet. Parashikimi i sanksioneve të tilla administrative si ato të vendosura me ligjin nr. 99/2015, përbëjnë një barrë të rëndë dhe të tepruar për subjektet ndaj të cilëve ai zbatohet.
Shoqata kërkuese vlerëson se dispozitat e kundërshtuara cenojnë nenin 11 të Kushtetutës, i cili sanksionon lirinë e veprimtarisë ekonomike, ashtu edhe të drejtën e pronës private, të sanksionuar në nenin 41 të Kushtetutës.
Masat e reja të gjobës që i vendosen tatimpaguesit në thelb çojnë në pakësimin e pasurisë së tij. Në kuptim të nenit 41/4 të Kushtetutës, një pakësim i tillë i pasurisë është një kufizim i të drejtës së pronës që barazohet me shpronësimin. Sigurisht që dispozitat ligjore në fushën e tatim taksave kanë si synim kryesor vjeljen e detyrimeve të subjekteve, ndërsa rritja në një masë të tillë e dënimeve administrative nuk mund të ketë asnjë interes të përligjur.
Paragrafi i dytë i nenit 1 të Protokollit Nr. 1 të Konventës për të Drejtat e Njeriut i jep të drejtë shtetit për të nxjerrë ligje që i gjykojnë të domosdoshme për të rregulluar përdorimin e pasurive në përputhje me interesin e përgjithshëm ose për të siguruar pagimin e taksave ose të kontributeve të tjera, ose të gjobave, por një e drejtë e tillë nuk është e pakufizuar dhe shteti nuk mund të shkojë përtej kufijve të caktuar të interesit të përgjithshëm nga i cili udhëhiqet për të ndërhyrë në pronën dhe të drejtat e individëve. Dispozitat e kundërshtuara cenojnë thelbin e të drejtave të taksapaguesve për të gëzuar qetësisht pasurinë e tyre. Shumat e parashikuara si dënime administrative i ngarkojnë ata me një barrë shumë më të rëndë se sa u takon, i zhveshin në një masë shumë të madhe nga pasuria e tyre dhe u shkaktojnë një dëm ekonomik vështirë të rekuperueshëm.
E drejta e pronës është konsideruar edhe si element i lirisë së veprimtarisë ekonomike. Gjykata ka vlerësuar se kjo liri nënkupton kryesisht të drejtën për të lidhur kontrata, të drejtën për të zgjedhur aktivitetin që dëshiron të ushtrojë individi, të drejtën për të pasur një punë sipas preferencës, etj. Një individ i lirë ekonomikisht është ai që mund të kontrollojë plotësisht punën ose pronën e tij. Kjo liri përfshin të gjitha të drejtat që lidhen me prodhimin, shpërndarjen ose konsumin e mallrave dhe të shërbimeve. Forma më e lartë e lirisë ekonomike nënkupton të drejtën e pronës, lirinë e qarkullimit të punës, të kapitalit dhe të mallrave pa asnjë kufizim. Liria e veprimtarisë ekonomike përmban në vetvete shumë të drejta dhe liri si: liria e biznesit ose aftësia për të krijuar dhe mbyllur një sipërmarrje, liria e tregtisë ose mungesa e barrierave lidhur me importimin dhe eksportimin e mallrave dhe shërbimeve, liria monetare si masë për të garantuar qëndrueshmëri të çmimit, liria fiskale mbi të ardhurat qoftë individuale, qoftë ndaj biznesit në mënyrë të veçantë, të drejtat e pronës si aftësi e individëve për të grumbulluar, poseduar dhe disponuar sende të lirë nga ndërhyrja e shtetit, liria e investimit dhe qarkullimit të lirë të kapitaleve, veçanërisht kapitalit të huaj, liria financiare dhe pavarësia nga kontrolli shtetëror, liria e punës për të ndërvepruar pa kufizime nga shteti. Gjykata është shprehur se liria e veprimtarisë ekonomike përmban edhe detyrimin e shtetit që, nëpërmjet ligjvënësit, të ndërhyjë në rregullimin e kësaj lirie, me qëllim që krahas lirisë së veprimtarisë ekonomike të garantohet edhe parimi i shtetit social dhe i të mirës së përbashkët. Ky detyrim për rregullim i ligjvënësit shprehet nëpërmjet nxjerrjes së normave konkrete juridike, me anë të të cilave synohet disiplinimi i ushtrimit të veprimtarisë së lirë ekonomike në sektorë apo fusha të caktuara. Vetëm shteti mund të arrijë të krijojë mjedisin e vërtetë dhe optimal për ushtrimin e kësaj lirie vetjake, prandaj ai duhet parë si rregullator me qëllim mbrojtjen e tregut nga deformimet që natyrshëm mund t’i mbart me vete zhvillimi i lirë i veprimtarisë ekonomike. (Vendimi i GJK nr.10/2008).
Liria e veprimtarisë ekonomike bazohet thelbësisht në lirinë e individit për të poseduar, gëzuar dhe disponuar pronën. Kur kufizohet liria e individit për të poseduar dhe gëzuar pronën e tij, atëherë edhe liria e veprimtarisë së tij ekonomike është gjithashtu e kufizuar. Me parashikimet e reja ligjore të miratuara shteti ka ndërhyrë në mënyrë joproporcionale në të drejtën e pronës e cila përkthehet edhe në ndërhyrje në lirinë e veprimtarisë ekonomike të tyre, si pasojë e barrës së rëndë që u vendoset subjekteve tatimpaguese, e cila mund të jetë ekonomikisht rrënuese për shumicën e këtyre subjekteve. Me parashikimin e këtyre dispozitave shteti është kthyer nga disiplinues në shkatërrues të veprimtarisë ekonomike dhe në vend të krijimit të një mjedisi optimal këto dispozita do të krijojnë një mjedis të pasigurt për subjektet tatimpaguese.
Një nga parakushtet kryesore për respektimin e lirisë së veprimtarisë ekonomike është ekzistenca e shtetit të së drejtës. Nëse kriteret e shtetit të së drejtës nuk reflektohen në marrëdhënien shtet-individ, atëherë mund të nxirren ligje arbitrare ose të paqarta që cenojnë lirinë e veprimtarisë ekonomike dhe sigurinë ligjore. Në shumë vendime të GJEDNJ është pranuar se shteteve anëtare të kësaj Konvente ju është lënë një diskrecion i gjerë për të nxjerrë ligje, që ato i gjykojnë të domosdoshme, qoftë për të vendosur…… gjoba, qoftë edhe ose për të siguruar pagimin……. e gjobave. Vendosja me ligj e llojit të dënimeve administrative ashtu si dhe vetë masa e gjobave është përgjithësisht diskrecion i pushtetit legjislativ, i cili në përputhje me kërkesat dhe me nevojat në ndryshim të shoqërisë bën rregullimin ligjor përkatës. Por, Gjykata analizon propocionalitetin e kësaj mase në raport me gjendjen dhe me shkeljet për të cilat është parashikuar dhënia e tyre (Vendimi i GJK nr.12/2010).
Gjykata ka vlerësuar se Kuvendi, si organ ligjvënës, ka të drejtë të zbatojë apo konkretizojë politika të caktuara për përmirësimin e qeverisjes dhe zhvillimin e vendit në tërësi, apo t’u përgjigjet prioriteteve apo problemeve të ndryshme të vendit. Është e rëndësishme për çdo shtet të së drejtës që zbaton rregullat e një shoqërie demokratike, të gëzojë hapësira të konsiderueshme për të përcaktuar rregulla dhe kritere të drejta brenda rendit të tij kushtetues, në përputhje me kushtet konkrete si dhe me faktorët e ndryshëm politikë, historikë, socialë, kulturorë, tradicionalë, të cilët janë përcaktues. Megjithatë, duhet të ritheksohet se ligjet apo dispozita të veçanta të tyre, të miratuara nga ligjvënësi për këtë qëllim, nuk duhet të vijnë në kundërshtim me dispozitat e Kushtetutës. Gjykata ka theksuar se detyra e saj është që të kontrollojë nëse zgjidhja që jep ligjvënësi nëpërmjet përcaktimeve të kritereve ligjore është ose jo në përputhje me dispozitat e Kushtetutës (Vendimet e GJK nr.31/2010, nr.37/2012).
Dispozitat e neneve 155 dhe 157 të Kushtetutës, të cilat konsolidojnë sistemin buxhetor dhe përcaktojnë burimet e krijimit të të ardhurave të buxhetit të shtetit, sanksionojnë detyrimin kushtetues për të paguar detyrimet tatimore. Taksat dhe tatimet nuk janë detyrime të negociueshme dhe mblidhen nga organet tatimore, me mënyrat e përcaktuara me ligj. Marrëdhëniet e tatim-taksave janë marrëdhënie ligjore detyrimi ndërmjet shtetit dhe tatimpaguesve dhe si të tilla ato mund të përcaktohen vetëm me ligj (Vendimet e GJK nr. 16/2008, nr. 12/2009). Në ndryshim nga detyrimet tatimore, gjobat janë dënime administrative të cilat vendosen në rast se konstatohen shkelje ose kundërvajtje administrative të dispozitave ligjore, siç janë edhe ato që parashikohen nga ligji nr.9920/2008 për procedurat tatimore. Në rast të vendosjes së një gjobe ndodhemi para një konflikti ndërmjet autoritetit tatimor dhe tatimpaguesit për zbatimin e dispozitave përkatëse ligjore. Në rastin konkret ndodhemi para një konflikti ndërmjet të drejtës së tatimpaguesve për të gëzuar pasurinë e tyre dhe për të ushtruar lirisht veprimtarinë tregtare dhe detyrimit që u imponohet për të paguar vlera të konsiderueshme në para për efekt të shlyerjes së masave të gjobës.
Dënimi administrativ pasojë e të cilit është vendosja e gjobës është në vetvete një masë kufizuese e vendosur me ligj ndaj tatimpaguesve si rezultat i një kundërvajtje administrative të konstatuar dhe vendosja e dënimit ka për qëllim të riparimin e gjendjes së krijuar si pasojë e mosrespektimit të detyrimeve tatimore. Dënimi administrativ nuk është qëllimi në vetvete, i cili duhet të vlerësohet e vendoset nga shteti për tu realizuar me çdo kusht dhe në çfarëdo mase, sikurse është detyrimi tatimor, por ai është mjeti për mbledhjen dhe vjeljen e detyrimeve tatimore, ku ky i fundit është edhe synimi kryesor i shtetit.
Sipas nenit 17 të Kushtetutës, është e lejueshme të kufizohen liritë dhe të drejtat individuale, por kjo duhet të bëhet me ligj, për një interes publik, ose për mbrojtjen e të drejtave të të tjerëve dhe kufizimi të jetë në përpjesëtim me gjendjen që e ka diktuar atë. Në përputhje me nenin 17 të Kushtetutës në çdo ndërhyrje të shtetit duhet respektuar parimi i proporcionalitetit, i cili është edhe testi i përgjithshëm kushtetues për të përcaktuar se deri në çfarë mase mund të shtrihet ky kufizim. Proporcionalitetin e një kufizimi Gjykata e vlerëson rast pas rasti duke pasur parasysh disa aspekte, si balancën mes të drejtës së kufizuar dhe interesit publik ose mbrojtjes së të drejtave të të tjerëve, mjetin e përdorur në raport me gjendjen që e ka diktuar atë, si dhe të drejtën e cenuar dhe synimin që kërkon të arrijë ligjvënësi (Vendimi i GJK nr.55/2015). Sipas nenit 17 të Kushtetutës, shkalla e kufizimit të së drejtës duhet të jetë në raport me qëllimin që kërkohet të arrihet, pra, ky kufizim që sjell rregulli i ri, duhet të jetë jo vetëm i domosdoshëm, d.m.th. për arsye të rëndësishme publike, por dhe mënyra më e përshtatshme për të arritur këtë qëllim.
Një ligj është i nevojshëm në rast se ligjvënësi nuk ka pasur mundësi të zgjidhte një mjet tjetër, i cili mund të ishte efektiv në të njëjtën mënyrë, por mund të cenonte në një masë më të vogël ose aspak të drejtat themelore dhe është i përshtatshëm kur me ndihmën e tij mund të arrihet rezultati i kërkuar. Për sa i përket balancës mes seriozitetit të ndërhyrjes, nga njëra anë, dhe rëndësisë së faktorëve që justifikojnë vendimmarrjen, nga ana tjetër, duhet të vlerësohet se çfarë kufijsh mund t`u vendosen personave të cilëve ligji u adresohet dhe deri në çfarë mase, por duke pasur parasysh që kjo barrë nuk duhet të jetë joproporcionale (Vendimi i GJK nr.55/2015).
Dënimet administrative nuk parashikohen për herë të parë në legjislacion me ligjin nr. 99/2015. Kujtojmë se ky ligj përmban shtesa dhe ndryshime në ligjin e mëparshëm nr.9920/2008 për procedurat tatimore. Masat e mëparshme kanë gjetur gjerësisht zbatim më parë ndaj bizneseve të cilat kanë shkelur dispozitat detyruese ligjore të ligjit. Në dijeni të shoqatës kërkuese nuk ka ekzistuar opinioni se këto masa kanë qenë të papërshtatshme apo që të mos kenë arritur qëllimin për të cilin ishin miratuar. Mbledhja e taksave dhe tatimeve si qëllimi kryesor që duhet të etë ligjvënësi në miratimin e këtyre masave ligjore është arritur edhe më parë dhe gjobat e aplikueshme përpara miratimit të ligjit 99/2015 kanë rezultuar efektive. Subjektet e interesuara duhet të provojnë se cili ka qenë interesi publik që ka nxitur miratimin e masave të tilla kaq të ashpra dhe të rënda për biznesin dhe se masat e mëparshme më të buta nuk ka qenë në gjendje të arrinin qëllimin e kërkuar.
Shoqata kërkuese vlerëson se nuk ka një marrëdhënie të arsyeshme proporcionaliteti ndërmjet masës së përdorur dhe qëllimit që kërkohet të arrihet dhe mbi tregtarët rëndon një barrë e tepruar dhe joproporcionale. Ligjvënësi ka të drejtën dhe detyrimin që në të njëjtën kohë të ndalojë më ligj veprimet që mund të dëmtojnë interesat e individëve, shoqërisë dhe shtetit si edhe të përcaktojë përgjegjësinë ligjore për to. Por parimi i shtetit të së drejtës duhet të konsiderohet i cenuar nëse: (1) përgjegjësia ligjore parashikohet për një veprim që nuk është i dëmshëm për shoqërinë, prandaj nuk është i ndalueshëm; (2) një masë dënimi parashikohet për një veprim që është në kundërshtim me ligjin por masa e dënimit është qartësisht shumë e madhe pasi është jo proporcionale (e papërshtatshme) për shkeljen e kryer, pra e padrejtë; (3) në raste të tilla duhet të garantohet e drejta për një proces të rregullt për të kundërshtuar dënimin e dhënë.
Parimi i shtetit të së drejtë gjen zbatim edhe në përcaktimin e dënimeve administrative dhe jo vetëm atyre penale, dhe ai përfshin kërkesat e arsyeshmërisë, drejtësisë dhe proporcionalitetit. Siç u përmend më lart bazuar në jurisprudencën e Gjykatës Kushtetuese parimi i proporcionalitetit nënkupton se mjetet ligjore të vendosura duhet të jenë të nevojshme në një shoqëri demokratike dhe të përshtatshme për objektivat legjitime dhe të rëndësishme që kërkohen të arrihen (duhet të ketë një balancë ndërmjet objektivave qe synohen të arrihen dhe mjeteve për arritjen e tyre), se nuk duhet të kufizohen të drejtat e individit më shumë se sa është e nevojshme për arritjen e objektivave dhe në rast se parashikohen dënime për shkelje të ligjit ato duhet të jenë proporcionale me shkeljen e kryer dhe nuk mundet të vendosen dënime ose gjoba të tilla që janë dukshëm joproporcionale me shkeljen përkatëse dhe qëllimin e dënimit.
Për efekt të zbatimit të nenit 6 të Konventës Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut ka vlerësuar se sisa dënime për nga masa e tyre (ashpërsia) mund të konsiderohen të njëjta me dënimet penale, pavarësisht nëse kategorizohen se i përkasin një lloji të caktuar përgjegjësie (administrative, disiplinore ose ndonjë lloji tjetër të përgjegjësisë ligjore) pra pavarësisht se si ato emërtohen në ligj. GJEDNJ ka vendosur tre kritere alternative për të përcaktuar nëse një masë administrative ka elementë karakteristikë penalë. Këto kritere të njohura si kriteret Engel (çështja Engel and Others v. the Netherlands, 8 June 1976) kanë të bëjnë me klasifikimin e shkeljes në sistemin ligjor kombëtar e lidhjen e tij me të drejtën penale ose me atë administrative ose më të dyja; me natyrën e shkeljes; dhe me natyrën e shkallën e ashpërsisë së sanksionit të mundshëm. Për të vendosur nëse një shkelje është e karakterit penal në kuptim të Konventës, është e mjaftueshme që ajo të përputhet qoftë dhe me një nga kriteret e mësipërme. Në lidhje me kriterin e parë është e qartë se dënimet për mospërmbushje të detyrimeve në fushën e tatimeve nuk klasifikohen si penale por pjesë e regjimit fiskal. Megjithatë kjo nuk është vendimtare pasi natyra e shkeljes është më e rëndësishme. Gjobat në këto raste janë të përcaktuara nga dispozita ligjore që aplikohen ndaj të gjithë tatimpaguesve. Ato nuk konsiderohen si kompensim në të holla për dëmin e shkaktuar por si dënim për të penguar përsëritjen e shkeljes ligjore, pra gjobat kanë në këto raste efekt parandalues dhe ndëshkuese. Gjobat që lidhen me detyrimet tatimore nuk konsiderohen si kompensim për dëmin e ardhur si pasojë e sjelljes së tatimpaguesit, por qëllimi kryesor i tyre është të shtrojë presion mbi të për të përmbushur detyrimet ligjore dhe ta ndëshkojë për shkeljen e tyre. Në këndvështrim të këtyre kritereve edhe dënimet administrative të vendosura në ligjin nr.99/2015 kanë karakter parandalues dhe ndëshkues, e cila është edhe karakteristika dalluese e dënimit penal. Sipas GJEDNJ karakteri penal i veprimit evidentohet më tej nga ashpërsia e masës potenciale dhe aktuale dhe fakti që gjobat nuk mund të konvertohen në dënime me burgim në rast të mospagesës nuk është vendimtare për të klasifikuar një dënim si “penale” në kuptim të nenit 6 të KEDNJ (çështja Janosevic v. Sëeden, 23 July 2002).
Edhe në këndvështrim të praktikës së GJEDNJ për cilësimin e dënimit penal, pavarësisht se ai është bërë në këndvështrim të zbatimit të nenit 6 të Konventës, shoqata kërkuese vlerëson se për analogji me përcaktimin e dënimeve penale edhe në përcaktimin e dënimeve administrative, të cilat kanë të njëjtin karakter parandalues dhe pengues të atij penal, masa që i vendoset subjektit duhet të jetë rezultat i vlerësimit të rrezikshmërisë shoqërore të veprimit nga njëra anë dhe shkallës së fajit të autorit nga ana tjetër. Ndërsa nuk ka dyshime në lidhje me rëndësinë e taksave dhe tatimeve për funksionimin efektiv të shtetit dhe mbledhjes së tyre, masa joproporcionale e gjobës nuk mund të konsiderohet se është e nevojshme për të ruajtur efikasitetin e sistemit fiskal.
Duke ju paraqitur në mënyrë të përmbledhur secilin nga ndryshimet e miratuara do të rezultojë e qartë se në çfarë mase janë rritur gjobat për subjektet tatimpaguese.
Në nenin 41 të ligjit nr. 9920/2008 që i referohet identifikimit të personave që ushtrojnë veprimtari tregtare pa u regjistruar është shtuar një paragraf i cili parashikon masa e gjobës prej 500.000 lekë për ushtrimin e veprimtarisë në adresa të padeklaruara, për të cilat nuk është kryer përditësimi i të dhënave, por kur mallrat shoqërohen me dokumente të rregullta (neni 5 i ligjit nr.99/2015). Pra pavarësisht se subjekti është i regjistruar dhe ka dokumentacion të rregullt tatimor për mallrat. ai detyrohet të paguajë një sanksion të rëndë vetëm për mospërditësimin e të dhënave të regjistrimit.
Neni 7 i ligjit nr. 99/2015 shton në nenin 54 pikën 5, e cila vendos kufizimin për tregtarët me shumicë për shtije me kupon tatimor në vlerë jo më shumë se 10% të vlerës së tatueshme të mallrave deri në datën 1 prill 2016, kurse pas kësaj date ndalimin për shitjet me kupon tatimor te blerës joushtrues të një veprimtarie tregtare (individë).
Neni 11 i ligjit nr.99/2015 parashikon se në funksion të mbledhjes së detyrimit tatimor të papaguar të tatimpaguesit, administrata tatimore mund të angazhojë strukturat e saj për të verifikuar dhe monitoruar në vend aktivitetin tregtar të tatimpaguesit, me qëllim konfiskimin në fund të çdo dite të një shume jo më pak se 50 për qind të qarkullimit të realizuar, por jo më shumë se detyrimi tatimor, për të cilin ka filluar procedura e mbledhjes me forcë të detyrimeve tatimore, për llogari të detyrimeve tatimore të pashlyera të tatimpaguesit. Po sipas këtij neni tatimpaguesi në të tilla raste nuk mund të kryejë transferim të shumave të parave ose aktiveve të shoqërisë, përveçse nëse synon shlyerjen në masën 100% të detyrimit.
Neni 13 i ligjit nr. 99/2015 shton nenin 114/1 që parashikon gjobë për mospagimin në afat të kësteve paraprake të tatimit mbi fitimin ose tatimit të thjeshtuar në masën 15 % të shumës së këstit për tu paguar.
Neni 119 i ligjit nr. 9920/2008 parashikonte detyrimin për deklarimin e çdo të punësuar rishtazi të paktën 48 orë përpara fillimit të punës, në të kundërt përveç detyrimit për pagimin e shumës së kontributeve të papaguara parashikonte gjobën në vlerën 10.000-20.000 lekë për çdo rast. Neni 14 i ligjit nr.99/2015 ndryshon masën e gjobës në 500.000 (pesëqind mijë) lekë dhe për çdo konstatim të përsëritur konsiderohet evazion tatimor dhe administrata tatimore bën kallëzim penal për tatimpaguesin.
Me nenin 15 të ligjit nr. 99/2015 shtohet neni 119/1 i cili parashikon gjobë në masën 500.000 (pesëqind mijë) lekë në rast të mosdeklarimit të pagës reale dhe në rast të konstatimit të përsëritur konsiderohet evazion dhe administrata bën kallëzim penal.
Neni 121 i ligjit nr. 9920/2008 parashikonte në rast të mbajtjes në ruajtje, përdorimit ose transportimit të mallra të pashoqëruara me dokumente tatimore, konfiskimin e të gjithë sasisë së mallit.
Neni 16 i ligjit nr. 99/2015 shton pikat 4 dhe 5 të cilat parashikojnë gjobë në masën 10.000.000 (dhjetë milionë) lekë për tatimpaguesin me shumicë, i cili shet mallra të pashoqëruara me dokumente tatimore, konfiskim të mallit dhe rivlerësim tatimor. Në këtë dispozitë parashikohet edhe e drejta e administratës tatimore për të paraqitur kallëzim penal për çdo konstatim tjetër pas verifikimit të parë. Siç qartësisht rezulton nga përmbajtja e kësaj dispozite ndërsa më parë ligji parashikonte konfiskimin e mallit, e cila konsiderohet si një masë proporcionale dhe që nuk cenon ushtrimin e mëtejshëm të veprimtarisë së subjektit, dispozita e re parashikon një gjobë shumë të madhe dhe joproporcionale e cila shoqërohet edhe me rivlerësimin tatimor mbi atë të bërë më parë nga vetë organet tatimore dhe që potencialisht mund të rezultojë në masa të tjera ndëshkuese për biznesin.
Neni 17 i ligjit nr. 99/2015 ndryshon nenin 122 të ligjit nr. 9920/2008 i cili parashikon kundërvajtjet administrative në përdorimin e pajisjeve fiskale. Sipas pikës b të nenit 122 në rast të moslëshimit të kuponit tatimor gjoba ishte 200.000 (dyqind mijë) lekë në kontrollin e parë, 300.000 (treqind mijë) lekë në kontrollin e dytë, 500.000 (pesëqind mijë) lekë në kontrollin e tretë deri në mbyllje të veprimtarisë për 6 muaj.
Sipas nenit 17 gjoba bëhet e njëjtë në vlerën 500.000 (pesëqind mijë) lekë për çdo konstatim si edhe kallëzim penal për çdo konstatim tjetër. Po ashtu parashikohet gjoba në masën 500.000 lekë kur tatimpaguesi ka lëshuar faturë tatimore por jo kupon tatimor. Ndërkohë që dispozitat e mëparshme parashikonin një masë proporcionale e cila vinte në rritje në rast të konstatimit e njëpasnjëshëm të shkeljes dispozita konkrete parashikon të njëjtën masë pavarësisht nëse subjekti e ka kryer atë për herë të parë apo është përsëritës. Po ashtu dispozitat dënon edhe subjektet e rregullta të cilët lëshojnë faturë tatimore por jo kupon tatimor ndërkohë që sipas nenit 46 të ligjit nr. 9920/2008 “1. Tatimpaguesit, që janë subjekt i TVSH-së ose i tatim-fitimit, për përllogaritjen e detyrimit tatimor, mbajnë regjistrat, dokumentacionin kontabël, librat dhe informacionin financiar, si dhe lëshojnë faturë tatimore, dëftesë tatimore ose kupon tatimor, në përputhje me ligjet e fushës, si dhe aktet nënligjore, të nxjerra në zbatim të tyre.” Një subjekt qe lëshon faturë tatimore në kuptim të ligjit është një subjekt që duhet të konsiderohet i rregullt, ndërkohë qe me ligjin e ri ai penalizohet vetëm për shkak të moslëshimit të kuptonit tatimor.
Sipas nenit 122, pika c dhe ç, në rast të lëshimit të kuponit tatimor/dëftesë tatimore/biletë me vlerë të parashtypur që nuk përmban elementët e përcaktuara në ligj, gjoba ishte në masën 30.000 (tridhjetë mijë) lekë, kurse me ndryshimet ajo shkon në masën 100.000 (njëqind mijë) lekë.
Sipas nenin 122, pika d në rast të mosafishimit të një posteri që tregon detyrimin e blerësit për të kërkuar kuponin tatimor gjoba ishte në masën 20.000 (njëzet mijë) lekë. Me nenin 17 është shtuar në nenin 122 pika d/1 sipas të cilës në rast të mosafishimit në një vend të dukshëm të një posteri që tregon të drejtën e blerësit për të mos paguar për mallrat dhe shërbimet në rast të mospajisjes me kupon gjoba është në masën 500.000 (pesëqind mijë) lekë.
Po ashtu në rast të mbajtjes ose përdorimit të pajisjeve fiskale ose sistemeve jo në përputhje me aktet ligjore në fuqi subjekti dënohet me konfiskim të mallrave dhe administrata tatimore bën kallëzim penal.
Neni 124 i ligjit nr. 9920/2008 parashikonte dënimin me gjobë në vlerën 100% të detyrimit tatimor në rast të moslëshimit të faturës tatimore apo faturës tatimore me TVSH. Me nenin 18 të ligjit nr. 99/2015 në këto raste për tatimpaguesin me shumicë përveç gjobës në masën 100% të detyrimit të padeklaruara ose papaguar, ai gjobitet edhe në vlerën 10.000.000 (dhjetë milion) lekë, rivlerësim të të ardhurave për një periudhë 6 mujore. Për çdo konstatim tjetër lind e drejta e administratës tatimore për kallëzim penal.
Neni 19 i ligjit nr. 99/2015 ka parashikuar gjobën në vlerën 30.000 (tridhjetë mijë) lekë për çdo mosngarkim/ngarkim jo të saktë të të dhënave IMEI të telefonave celularë.
Në nenin 130 të ligjit nr. 9920/2008 për mosafishim të çmimeve të shitjes së mallrave apo shërbimeve parashikohej gjoba 35.000 (tridhjetë e pesë mijë) lekë për biznesin e vogël dhe 65.000 (gjashtëdhjetë e pesë mijë) lekë për tatimpaguesit e tjerë.
Me nenin 20 të ligjit nr. 99/2015 është parashikuar gjoba në vlerën 500.000 (pesëqind mijë) lekë për të gjithë tatimpaguesit.
Shoqata kërkuese vlerëson se nga përmbajtja e këtyre dispozitave është e qartë joproporcionaliteti i ndërhyrjes nga ana e shtetit në pasurinë dhe lirinë e veprimtarisë ekonomike të subjekteve ndaj të cilëve ai zbatohet. Ndërsa ligji i mëparshëm i dënonte subjektet për shkelje me vlera të arsyeshme që ishin të përshtatshme me shkeljen dhe natyrën e veprimtarisë me shumicë ose pakicë, ligji i ri i dënon subjektet pothuajse me shkatërrim të biznesit të tyre. Masat e gjobës në vlerën 500.000 lekë për biznesin e vogël nuk mund të konsiderohen të pallogaritshme kur ky biznes ka një xhiro vjetore jo më shumë se 8.000.000 milioon lekë në vit, por që kjo masë mund të jetë akoma më e vogël vecanërisht për tregtarët ambulantë ose ata për shitësit e prodhimeve bujqësorë të zonave rurale. Akoma më joproporcionale është ndërhyrja për biznesin e madh i cili gjobitet deri në vlerën 10.000.000 (dhjetë milion) lekë pavarësisht nga shkelja e kryer, vlera e mallit apo detyrimi i papaguar.
Joproporcionaliteti nuk qëndron vetëm në masën e gjobës por edhe në parashikimin e disa masave për subjektin tatimpaguese. Gjoba shoqërohet me konfiskim të mallit në disa raste si edhe me rivlerësim tatimor nga ana e subjekteve tatimore, çka do të thotë se për subjektet në këto raste janë zbatohen në mënyrë kumulative disa dënime administrative të cilat janë të zbatueshme për lloje të ndryshme shkeljesh.
Neni 89 i ligjit nr. 9920/2008 parashikon se kur administrata tatimore konstaton se një tatimpagues nuk ka paguar plotësisht dhe në datën e caktuar detyrimet tatimore, i dërgon njoftim dhe nëse tatimpaguesi nuk përdor të drejtën e ankimit dhe nuk paguan detyrimin tatimor, administrata tatimore duhet ta mbledhë tatimin, duke përdorur njërën ose disa prej mënyrave, të parashikuara në këtë kre.
Me nenin 11 të ligjit nr. 99/2015 është parashikuar e drejta e administratës tatimore për të verifikuar dhe monitoruar në vend aktivitetin tregtar të tatimpaguesit, me qëllim konfiskimin në fund të çdo dite të një shume jo më pak se 50 për qind të qarkullimit të realizuar, por jo më shumë se detyrimi tatimor, për të cilin ka filluar procedura e mbledhjes me forcë të detyrimeve tatimore, për llogari të detyrimeve tatimore të pashlyera të tatimpaguesit. Pagesa e shumës së qarkullimit të sekuestruar kalohet në llogarinë bankare të administratës tatimore ditën e nesërme.
Ndërkohë që nenet 89-93 të ligjit nr. 9920/2008 kanë parashikuar mënyrat dhe mjetet në dispozicion të administratës tatimore për mbledhjen e tatimit, ku përfshihet vendosja e masës së sigurimit mbi pasurinë e tatimpaguesit, e cila mund të jetë barrë siguruese dhe/ose barrë hipotekore, e shoqëruar me njoftimin me shkrim të tatimpaguesit. Më tej administrata tatimore ka të drejtë edhe të sekuestrojë pasurinë e siguruar në favor të administratës tatimore, në pronësi të tatimpaguesit.
Përveç këtyre mjeteve ligji ri parashikon e drejtën për të konfiskuar në fund të çdo dite një shumë jo më pak se 50 % të qarkullimit, e cila mund të jetë edhe më e madhe por deri në kufirin e detyrimit tatimor, çka e bllokon tërësisht veprimtarinë e biznesit, duke mos i lënë në dispozicion atij asnjë likuiditet për kryerjen e veprimtarisë ditore. Edhe kjo masë në kushtet kur ligji parashikonte qartësisht fazat dhe mënyrat e ekzekutimit të detyrueshëm të detyrimit nuk është proporcionale dhe ndjek një qëllim të ligjshëm apo interes publik.
Parimi i barazisë, i parashikuar në nenin 18 të Kushtetutës, kërkon që të gjithë qytetarët të jenë të barabartë përpara ligjit, jo vetëm në të drejtat themelore të parashikuara në Kushtetutë, por edhe në të drejtat e tjera ligjore. Respektimi i parimit të barazisë kërkon ndërmjet të tjerave mosdiskriminimin e grupeve në kushte të njëjta të shtetasve pa arsye të përligjura. Ky parim kërkon që të gjitha subjektet të trajtohen në mënyrë të njëjtë, por nuk formulon ndalime që të mund të bëhet trajtim i diferencuar kur individët e grupet nuk ndodhen në kushte të njëjta apo të ngjashme apo kur ka justifikim të arsyeshëm e objektiv, duke vendosur një raport të arsyeshëm dhe përpjesëtimor midis mjeteve të përdorura dhe qëllimit që synohet të arrihet (Vendimi i GJK nr.9/2007).
Ky parim duhet të respektohet si gjatë miratimit të ligjeve, ashtu edhe gjatë zbatimit të tyre dhe administrimit të drejtësisë. Ky parim nënkupton trajtimin e barabartë dhe sanksionon barazi formale të të gjithë personave, çka detyron vlerësimin e të njëjtave fakte në të njëjtën mënyrë dhe ndalon çdo vlerësim arbitrar të të njëjtave fakte në mënyra të ndryshme. Nga ana tjetër ky parim nuk e mohon rregullimin e ndryshëm ligjor për kategoritë e personave që janë në situata të ndryshme, megjithatë ai do të konsiderohet se cenohet nëse persona të caktuar, ndaj të cilëve zbatohet një rregullim ligjor i caktuar, kur krahasohen me persona të tjerë të cilëve ndaj të zbatohet një rregullim ligjor i caktuar, trajtohen ndryshe edhe pse nuk ka dallime të tilla ndërmjet tyre në mënyrë që ky trajtim i ndryshëm të jetë objektivisht i justifikueshëm.
Edhe në kuptim të parimit të barazisë në të drejta vlerësojmë se ligji ka bërë një trajtim të diferencuar të tatimpaguesve të vegjël me ata të mëdhenj. Shoqata kërkues mbron ligjërisht para Gjykatës interesat e të dyja këtyre grupeve të tatimpaguesve, megjithatë ajo vlerëson edhe masa e gjobës së vendosur për biznesin e madh krahasuar me atë të vogël për të njëjtat shkelje përbën një trajtim të diferencuar që nuk përligjet nga arsye të interesit publik.
Eshtë cenuar parimi kushtetues ne bis in idem
Parimi i mosgjykimit dy herë për të njëjtën vepër (ne bis in idem) është njohur si një prej të drejtave të njeriut të mbrojtura nga Kushtetuta. Sipas këtij parimi, askush nuk mund të ndiqet ose të dënohet penalisht për një vepër penale për të cilën është shpallur më parë i pafajshëm ose është dënuar me një vendim gjyqësor përfundimtar. Parimi ne bis in idem nënkupton ndalimin e dënimit dy herë për të njëjtën veprim në kundërshtim me ligjin, për një njëjtin krim ose të njëjtën shkelje të ligjit, e cila nuk është vepër penale. Sigurisht që kjo nuk nënkupton se lloje të ndryshme përgjegjësie nuk mund të aplikohen ndaj një personi për shkeljen e ligjit dhe ai nuk mohon mundësinë e aplikimit të më shumë se një dënimi të të njëjtit lloj për të njëjtën shkelje, psh dënimi kryesor dhe plotësues penal ose administrativ. Gjykata ka theksuar se “ideja e parimit ne bis in idem nuk qëndron tek zbatimi dy a më shumë herë i të njëjtës normë penale, por te mosgjykimi e mosdënimi përsëri i subjektit për të njëjtën vepër penale, për të cilën ai është dënuar më parë me një vendim të formës së prerë nga një gjykatë e caktuar me ligj. Kriteri “e njëjta vepër” i referohet të njëjtit veprim, sjellje, fakt, vepër penale dhe kualifikim ligjor të tyre, të cilat formojnë bazën e kësaj vepre dhe për të cilin personi është dënuar apo liruar. Nëse gjenden elementë të njëjtë, parimi ne bis in idem ndalon çdo dënim tjetër ose procedim të mëtejshëm.” (Vendimi i GJK nr.47/2011).
Nga ana tjetër, parimi “ne bis idem” që ndalon rigjykimin e ridënimin për të njëjtën vepër, nuk gjen zbatim në rastet kur i njëjti veprim përbën dhunim të dy dispozitave të ndryshme ligjore. “Për të njëjtat shkelje mund të zhvillohen procese me karakter të ndryshëm, penal dhe disiplinor. I njëjti veprim mund të konsiderohet si në shkelje të dy ligjeve (normave) edhe në rastet kur njëri prej tyre kërkon provën e një fakti shtesë që ligji (norma) tjetër nuk e ka të nevojshme. Në këtë rast, pafajësia apo dënimi në bazë të njërit ligj nuk e përjashton ndëshkimin sipas tjetrit.” (Vendimi i GJK nr. 5/2005).
Ky parim nënkupton edhe se kur një person i cili ka kryer një veprim në kundërshtim me ligjin është dënuar administrativisht por jo penalisht, psh nëse atij i është dhënë një masë për një shkelje administrative por jo vepër penale, ai nuk mund të ndiqet penalisht për të njëjtin veprim. Ky parim nuk nënkupton se instituti i të qënit përsëritës nuk mund të zbatohet, pra kur personi ka tendencën të mos respektojë kërkesat ligjore ai nuk mund të çohet në një përgjegjësi tjetër ligjore, më të rëndë të të njëjtit lloj, psh për të njëjtën shkelje të përsëritur ndaj tij mund të zbatohet një dënim më i rreptë. Megjithatë duhet të theksohet se parimi kushtetues non bis in idem nuk lejon që të trajtohet përsëritja si një rrethanë në të cilën lloji i përgjegjësisë disiplinore i përcaktuar për një shkelje të caktuar të ligjit të zëvendësohet me përgjegjësinë penale për shkak të faktit se personi i cili është dënuar tashmë me një masë administrative për një shkelje përkatëse të ligjit ka kryer sërish një shkelje administrative të ligjit (Vendimi i GJK Lituanisë, datë 10 Nëntor 2005).
Në nenet 14, 15, 16, 17 dhe 18 të ligjit nr. 99/2015 parashikohet se për disa nga shkeljet e konstatuara, për çdo konstatim (verifikim) tjetër pas verifikimit të parë, konsiderohet evazion tatimor, sipas nenit 116 të ligjit dhe administrata tatimore ushtron të drejtën e parashikuar në nenin 131, të këtij ligji, duke e kallëzuar penalisht tatimpaguesin.
Sipas nenit 116 të ligjit nr. 9920/2008 “Fshehja e detyrimeve tatimore, nëpërmjet dorëzimit të dokumenteve false, deklaratave të pavërteta apo informacioneve joreale, vlerësimi i të cilave çon në përllogaritjen e pasaktë të shumës së tatimit, taksës apo kontributit, përbën evazion fiskal dhe dënohet me gjobë të barabartë me 100% të diferencës së shumës së përllogaritur nga ajo që duhet të ishte në fakt”. Kurse sipas nenit 131 të po këtij ligji administrata tatimore bën kallëzim penal në prokurori për çdo shkelje të parashikuar në pikën 1 të këtij neni ku përfshihen kryerja me dashje e evazionit tatimor, me dashje fsheh ose shkatërron libra dhe regjistrime, dokumente, deklarata apo informacion tjetër të rëndësishëm për detyrimin tatimor; me dashje dorëzon dokumente, deklarata tatimore ose informacion të falsifikuar; me dashje nuk i bindet një kërkese me shkrim për t’u paraqitur në organet tatimore; etj.
Bazuar në këto dispozita evazioni fiskal si pasojë e mosrespektimit të detyrimeve që rrjedhin nga ligjit nr. 9920/2008 konsiderohet shkelje administrative dhe shoqërohet me dënim me gjobë. Fakti se administrata tatimore konstaton sërish të njëjtën shkelje te i njëjti subjekt nuk mjafton për dërgimin e tij për ndjekje penale pasi mbledhja e dy ose më shumë shkeljeve administrative nuk mund të konsiderohet shkelje penale dhe të përkthehet në ndjekje penale për subjektin.
Edhe pse në këto dispozita parashikohet e drejta e administratës tatimore për të paraqitur kallëzim penal, në të vërtetë ato lexohen si detyrim për të për të çuar për ndjekje penale çdo tatim pagues i cili konstatohet se ka kryer të njëjtën shkelje për të disatën herë.
Ligji i kundërshtuar nuk respekton parimin e sigurisë juridike
Parimi i sigurisë juridike kërkon domosdoshmërisht një formulim të qartë të normave ligjore, pasi një rregullim i pasaktë i normës ligjore, që i lë shteg zbatuesit për t’i dhënë asaj kuptime të ndryshme dhe me pasoja, nuk shkon në përputhje me qëllimin, stabilitetin, besueshmërinë dhe efektivitetin që synon vetë norma juridike. Është kërkesë e parimit të sigurisë juridike fakti se një ligj në tërësi, pjesë apo dispozita të veçanta të tij në përmbajtjen e tyre duhet të jenë të qarta, të përcaktuara dhe të kuptueshme. Prandaj është detyrë e gjykatave ose organeve të tjera shtetërore e shoqërore, të ngarkuara me ligj, që mangësi të caktuara të një ligji t’i plotësojnë natyrshëm përmes interpretimit dhe zbatimit të tij në praktikë. Por që të realizohet një gjë e tillë, para së gjithash ligji duhet kuptuar saktë dhe drejtë. Prandaj duhet të dalë qartë qëllimi i hartimit të tij. Ai duhet të përcaktojë mjetet e ndërhyrjes, subjektet të cilave u drejtohet, raportet e caktuara të sjelljes dhe mënyrën e zbatimit të tij. Rezultati që synohet duhet të jetë i pritshëm dhe pasojat të parashikueshme për subjektet të cilave u drejtohet ligji në tërësi ose dispozita të veçanta të tij (Vendimi i GJK nr. 34/2005). Për të zbatuar drejt këtë parim kërkohet, nga njëra anë, që ligji në një shoqëri të ofrojë siguri, qartësi dhe vazhdimësi, në mënyrë që individët t’i drejtojnë veprimet e tyre në mënyrë korrekte e në përputhje me të, dhe, nga ana tjetër, të mos qëndrojë statik nëse duhet t’i japë formë një koncepti, siç është ai i drejtësisë në një shoqëri që ndryshon me shpejtësi (Vendimi i GJK nr. 36/2007).
Parimi i sigurisë juridike, përfshin edhe besimin te sistemi juridik, pa marrë përsipër garantimin e çdo pritshmërie për mosndryshim të një situate të favorshme ligjore. Besueshmëria ka të bëjë me bindjen e individit se nuk duhet të shqetësohet vazhdimisht ose të jetojë me frikë për ndryshueshmërinë dhe pasojat negative të akteve juridike, të cilat mund të cenojnë jetën e tij private
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.