Do të duhet më shumë se durim ‘për të çliruar’ ekonomitë e pasura nga bota me normë interesi zero
Ndonjëherë të mos bësh asgjë është në të vërtetë më mirë se të bësh diçka. Më 17 shtator, Rezerva Federale mori vendimin e duhur për ta lënë normën e saj bazë të interesit, të pandryshuar afër zeros që nga viti 2008.
Me inflacionin që shënon nën 2% të objektivit të Fed dhe dyshimet rreth ekonomisë aktuale të Kinës, rritja do të kishte qenë një rrezik i panevojshëm, shkruan The Economist.
Megjithatë, kryetari i Fed, Janet Yellen, do të përballet me një zgjedhje të ngjashme të ashpër në tetor – dhe ndoshta për shumë muaj pas kësaj. Dhe kurdo që të ndodhë ‘rritja’, tregjet financiare presin që normat të qëndrojnë në nivele të ulëta historike për vitet që vijnë. Epoka e kushteve monetare jokonvencionale nuk po jep shenja se është drejt përfundimit. Nëse bankat qendrore të botës së pasur do t’i kthehen normalitetit që dëshirojnë me kaq ngulm, ‘seti standard i mjeteve’ të tyre mund të mos i mjaftojë. Është koha për të menduar me më shumë guxim, sidomos rreth objektivit të inflacionit.
Kjo ndodh për shkak se marrëdhënia e zakonshme mes inflacionit dhe papunësisë duket se është ‘krisur’. Në terma afatshkurtër, ekonomistët mendojnë se këto dy variabla duhet të lëvizin në drejtime të kundërta. Papunësia e lartë duhet të ‘rëndojë’ mbi çmimet; papunësia e ulët duhet të nxisë inflacionin drejt niveleve më të larta, me rritjen e pagave.
Për fat të keq, në shumë vende të pasura ky termostat standardi i inflacionit është injoruar. Në vitin 2008, rritja ekonomike ‘u shemb’ dhe papunësia u rrit, por inflacioni ra vetëm gradualisht nën nivelin e objektivit. Aktualisht, në kontrast, papunësia ka rënë në nivele shumë të ulëta, por inflacioni vijon të mbetet anemik. Kjo i ka ‘trazuar’ bankat qendrore.
Nisur nga supozimi se rritja e çmimeve do të pasojë menjëherë bumin e punësimit, si Fed ashtu dhe Banka e Anglisë kanë përfunduar programet stimuluese të blerjes së obligacioneve dhe kanë përgatitur tregjet për kanosjen e rritjes së normës. Në fakt rimëkëmbjet e tyre kanë dëshmuar pothuajse me inflacion zero. Më keq akoma, me norma interesi afër 0%, bankierët qendrorë disponojnë më pak hapësirë për t’u përgjigjur nëse ata i kanë keqkuptuar rreziqet e inflacionit dhe i kanë ndërmarrë masa shtrënguese shumë shpejt. Duke pasur parasysh këtë ‘handikap’ të dyfishtë, bën logjikë të shohësh përtej inflacionit – dhe në vend të kësaj të marrësh në konsideratë arritjen e objektivit në PBB-në nominale.
Nominale por esenciale
Objektivi për PBB-në nominale (ose shuma e të gjitha parave të fituara në një ekonomi çdo vit, përpara llogaritjes për inflacionin) është më pak radikale se sa tingëllon. Kjo ishte një alternativë e besueshme kur objektivat e inflacionit u bënë të zakonshëm në vitet 1990. Objektivi për rritjen e NGDP (p.sh., rritja në të ardhurat cash) përballet më mirë me importet e lira, të cilat nxisin rritjen, por dobësojnë çmimet, duke i tërhequr bankat qendrore të ditëve të sotme në dy drejtime në të njëjtën kohë.
Të ardhurat nominale janë edhe më të rëndësishme për shëndetin ekonomik të debitorëve se inflacioni apo rritja, sepse borxhet janë të fiksuara në kesh. Kritikët frikësohen se NGDP është e vështirë të matet, është subjekt i rishikimit dhe e panjohur për publikun. Megjithatë, në qoftë se NGDP nuk tingëllon e kënaqshme, rritja në të ardhurat është e tillë. Dhe edhe pse inflacioni mund të matet mjaft lehtë, bankat qendrore tani mbështeten pothuajse në të njëjtën masë në vlerësimet e ‘ngadalësimit’ të tregut të punës, një shifër konfuze.
Më e rëndësishmja është se një objektiv i NGDP do t’i ‘çlironte’ bankat qendrore nga konfuzioni i shkaktuar nga treguesi i ‘fragmentuar’ i inflacionit. Për të vendosur rreth politikës, bankat qendrore të ditëve të sotme duhet të kuptojnë mënyrën se si inflacioni do të përgjigjet ndaj rënies së papunësisë dhe tregjet duhet të hamendësojnë të menduarit e tyre. Një objektiv i NGDP nuk do të kërkonte dallimin midis parashikimeve për rritje (dhe kështu punësimit) dhe parashikimeve për inflacion.
Çfarë mund të nënkuptojë objektivi i NGDP në praktikë? Shumica e ekonomive kanë rënë shumë më poshtë trendit të tyre përpara – recesionit në rritjen e të ardhurave nominale. Përpara krizës financiare, rritja nominale e PBB-së prej 5% është konsideruar normale në Amerikë. Megjithatë, ekonomia është 16% nën pragun e të ardhurave që do të kishte arritur nëse do të vijonte të rritej me atë ritëm që nga viti 2006. Në Britani, gjithashtu, NGDP është 15% më e ulët se sa mund të kishte qenë. Eurozona dhe Japonia shfaqen edhe më dobët. Mangësi të tilla janë shumë të mëdha për t’u korrigjuar shpejt – një gjë e tillë do të implikonte norma të larta të rrezikshme inflacioni. Por edhe në lidhje me tendencat e fundit, ekonomitë e pasura po dështojnë; NGDP amerikane është 5% më poshtë nga parashikimet në vitin 2010. Rritja më e shpejtë NGDP mund të ‘gjenerojë’ nga një produktivitet më i mirë, më shumë punësim apo inflacion më i shpejtë; nga të cilat ekonomitë e pasura mund të përdorin pak më shumë.
Caktimi i një objektivi tjetër nuk do të thotë se bankat qendrore do ta arrijnë automatikisht atë. Dhe ‘seti i mjeteve’ të tyre të pazakonta duket i varfëruar. Lehtësimi sasior, i cili është ende në përdorim në Europë dhe Japoni, nuk po preferohet më për shkak të shqetësimeve rreth çmimeve të aktiveve. Normat e interesit nuk mund të reduktohen shumë nën zero pa ndryshime radikale në natyrën e parave (kryeekonomisti i Bankës së Anglisë sugjeroi së fundmi eliminimin e cash). Por, përcaktimi i duhur i objektivit është një fillim i rëndësishëm. Pritja me durim që inflacioni t’i kthehet rritjes nuk mjafton më.