Tregjet në zhvillim, të zhytura në borxhe, i drejtohen mbijetesës së ligët të dollarit
Në botën e ekonomisë, një hartues politikash ngrihet mbi gjithë të tjerët. Kreu i bankës qendrore amerikane, Janet Yellen, kryeson një ekonomi prej 17 trilionë dollarësh. Perandoria e konkurrentit të saj më të afërt, Mario Draghi, arrin në një shifër relativisht të vogël prej 10 trilionë dollarësh. Në krye të kësaj, roli global i dollarit nënkupton se znj. Yellen ka një ndikim të madh jashtë vendit, duke influencuar më shumë se 9 trilionë dollarë huamarrje në dollarë nga kompanitë jofinanciare jashtë Amerikës, më shumë se mjaftueshëm për të blerë të gjitha firmat e listuara në bursat e Shangait dhe Tokios, shkruan The Economist. Teksa dollari forcohet si një përgjigje e një rritje më të shëndetshme në Amerikë ashtu dhe në pritje se Rezerva Federale po përgatitet të rrisë normat, kjo barrë po bëhet edhe më e vështirë për t’u duruar.
Huamarrja në dollarë aplikohet kudo, por rritja më e madhe ka ndodhur në tregjet në zhvillim. Mes viteve 2009 dhe 2014, borxhet e denominuara në dollar të botës në zhvillim, si në formën e kredive bankare, ashtu dhe të obligacioneve, janë më shumë se dyfishuar, nga rreth 2 trilionë dollarë në rreth 4.5 trilionë dollarë, sipas Bank for International Settlements (BIS). Vende si Brazili, Afrika e Jugut dhe Turqia, eksportet e të cilave kanë rënë shumë ndaj importeve, i financojnë ‘hendeqet’ e tyre të llogarisë korrente me grumbullimin e borxheve ndaj të huajve.
Edhe vendet ‘pa hendeqe’ të tregtisë kanë marrë shumë kredi. Me normat e ulëta të interesit për aktivet amerikane, obligacionet e thesarit me maturim pesëvjeçar paguajnë vetëm 1.5%, ata që investojnë në dollarë kanë kërkuar për mundësi më fitimprurëse. Firmat me bazë në tregjet në zhvillim duket se përshtaten më së miri.
Disa janë emra të mëdhenj: gjigantët e energjisë shtetërore si Gazprom e Rusisë dhe Petrobras e Brazilit kanë emetuar obligacione në dollarë nëpërmjet filialeve me bazë në Luksemburg dhe Ishujt Kajman. Të tjerët janë më të vegjël. Muajt e fundit grupi “Lodha”, një ndërtues indian, Eskom, prodhues energjie i Afrikës së Jugut dhe Jashar, një firmë turke që prodhon darka televizive, kanë shitur obligacione të denominuara në dollarë. Duke marrë borxh dollarë në disa pikë përqindjeje nën normën mbizotëruese të interesit në monedhën e tyre vendase, CEOs kanë stimuluar përfitimet në terma afatshkurtër.
Por financat rrallëherë ofrojnë diçka falas. Shqetësimi është se rënia e çmimeve të energjisë nënkupton se firma të tilla si Gazprom dhe Petrobras tani kanë të ardhura shumë më të ulëta të dollarit sesa pritej kur morën borxh. Të tjerët, të tillë si Lodha, Eskom dhe Yasar, kanë pak fitime në dollar. Marrja e borxhit vetëm pak përpara ndryshimit në kursin e këmbimit mund rezultojë e ‘dhimbshme’. Në vitin 2010, një firmë turke që mori hua 10 milionë dollarë nëpërmjet një obligacioni me maturim 10-vjeçar me një interes prej 5% ka të ngjarë të paguajë 22.5 milionë lira (15 milionë dollarë) gjatë maturimit të obligacionit. Por lira ka rënë 43% kundër kundrejt dollarit që nga ajo kohë; pagesat arrijnë tani mbi 39 milionë lira.
Ku borxhet e huaja dhe fitimet janë në një linjë, ka pak arsye për t’u shqetësuar. Borxhet e valutës së huaj të firmave të Azisë u trefishuan nga 700 miliardë dollarë në 2.1 trilionë dollarë mes viteve 2008 dhe 2014, duke shkuar nga 7.9% të PBB-së rajonale në 12.3%, sipas ekonomistëve në Morgan Stanley. Për të parë nëse rritja ishte e durueshme, ekonomistët vlerësuan llogaritë e 762 firmave në të gjithë Azinë. Gjetjet konfirmuan: mesatarisht 22% e borxhit të tyre është denominuar në dollar, dhe po kështu edhe 21% e fitimeve.
Edhe pse firmat aziatike përbëjnë një pjesë të madhe të huamarrjes së tregjeve në zhvillim, përgjithësisht ata duken të pozicionuar mirë për t’u përballur me një dollar në rritje.
Megjithatë ka ende dy arsye për t’u shqetësuar. Së pari, perspektiva për Kinën mbetet mister. Vendi zotëron 1.2 trilionë dollarë bono thesari, shumë prej të cilave janë pjesë e fondit të pasurisë së saj kombëtare. Kur rritet dollari, fondi pasurohet. Por edhe në një vend të pasur me dollar, mund të ketë xhepa me probleme. Firmat e Kinës kanë prodhuar një ‘lëmsh’ të rrezikshëm të monedhës.
Pothuajse 25% e borxhit të korporatave është i denominuar në dollar, por nga fitimet janë vetëm 8.5%. Më keq akoma, ky borxh është i koncentruar, sipas Morgan Stanley, me 5% të firmave që zotërojnë 50% të tij.
Ndërtuesit kinezë janë më të pambrojturit. Kompanitë si Evergrande, China Vanke dhe Wanda kanë ndërtuar dhe shitur zyra dhe shtëpi, kështu që shumica e fitimeve të tyre janë në juan. Të ndaluar për të marrë kredi të drejtpërdrejt nga bankat, ata kanë qenë emetues aktivë të obligacioneve në dollar.
Ata kanë huazuar edhe nga “kompanitë e besimit” sipas Fitch, agjenci vlerësimi. Këto korporata kanë vetë shumë influencë dhe kanë huazuar dollarë nëpërmjet filialeve në Hong Kong. Kjo marrëveshje do të zbusë dhimbjen ekonomike në qoftë se çmimet e pronave në Kinë do të vazhdojnë të bien, sikundër kanë bërë për disa muaj.
Problemi i dytë është se të gjithë ekonomitë, e jo vetëm sektori i korporatave, shfaqin mungesë dollari.
Në Brazil dhe Rusi, për shembull, ‘shpëtimi nga jashtë’ i firmave që kanë mungesë të dollarit amerikanë po ‘mjegullojnë’ kufijtë midis shtetit, bankave dhe kompanive të mëdha. Lufta e përgjithshme për dollarë ka kontribuar në rënien e real-it dhe rubla-s. Të tjerë ka të ngjarë të ndjekin të njëjtën rrugë. Huamarrja në dollar e Turqisë është rritur me shpejtësi që nga 2009: krahas borxheve që kanë marrë firmat turke, borxhi i jashtëm i shtetit është rritur në pothuajse 50% të PBB-së, shumë më lart se mesatarja e vendeve me të ardhura mesatare (23%). Shqetësuese shfaqet situata edhe në Afrikën e Jugut: ajo ka deficitin më të lartë të llogarisë nga çdo treg i madh në zhvillim, dhe borxhi i jashtëm i qeverisë shënon 40% të PBB-së.
Një valë dështimesh nuk do të kishte gjasa të shkaktonte probleme si kriza e vitit 2008. Shumica e obligacioneve janë në pronësi të investitorëve të pasur institucionalë, të tilla si fondet e pensioneve dhe siguruesit. Bankat kanë vështirësuar kredidhënien përmes rregullave më strikte se ato të tetë vjetëve më parë dhe janë përgjithësisht shumë më mirë të kapitalizuara. Një trazirë në tregjet në zhvillim nuk do të shkaktonte një tjetër moment Lehman. Por do të nënkuptonte humbje të mëdha të vendeve të punës në firmat e goditura.
Teksa investitorë rivlerësojnë rrezikun, ai ka të ngjarë të çojë drejt një shtrëngimi të papritur të kredisë. Në vende si Afrika e Jugut apo Turqia, ku rritja ‘avullon’ shpejtë, kjo mund të jetë ende diçka shumë e dhimbshme.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.