Një histori e shkurtër e rritjeve të normës. Fed përballet me disa modele shqetësuese
Ekonomistët dhe investitorët nuk janë të shqetësuar vetëm se kur do të fillojë rritjen e normave Rezerva Federale. Po aq e rëndësishme është shkalla dhe kohëzgjatja e shtrëngimit të ciklit – sa do t’i duhet Fed të shtrëngojë politikën dhe se sa kohë do t’i duhet për ta bërë këtë. Ka pasur 12 cikle shtrënguese amerikane që nga viti 1955 dhe ato kanë zgjatur vetëm nën dy vjet mesatarisht. Megjithatë në pesë nga shtatë rastet e fundit, FED e ka zbutur afatin në një vit ose më pak, kryesisht. për shkak se inflacioni ka qenë relativisht i ulët gjatë dekadave të fundit.
Periudhat inflacioniste të viteve 1970 dhe fillimit të viteve 1980 panë rritjet më të mëdha në normat e interesit; kjo ndihmoi të nxisë mesataren të rritet mbi 12 ciklet deri në 5 pikë përqindjeje. Por ndryshimi mesatar mund të dëshmojë një udhërrëfyes më i mirë për ciklin e ardhshëm; ai qëndron në pak më shumë se 3%.
Bankat qendrore kanë tendencë të rrisin normat kur ekonomia rritet me shpejtësi dhe ndërsa shfaqen presionet inflacioniste. Nëse ato e teprojnë në këtë aspekt, ekonomia mund të bjerë në recesion. Mesatarisht, recesioni ka vijuar rreth tre vjet pas rritjes së parë të FED. Megjithatë, kjo ka ndodhur pjesërisht për shkak se recesionet janë një dukuri e rregullt. Dhe shtrëngimi nuk udhëheq në mënyrë të pashmangshme drejt rënies: në vitin 1983 dhe sërish në vitin 1994 ka pasur një hendek prej shtatë vitesh midis periudhës kur Fed filloi rritjen dhe fillimit të recesionit të ardhshëm. Dhe as nuk janë normat më të larta një lajm domosdoshmërisht i keq për kapitalet. Në 9 nga 12 ciklet më të fundit, tregu i aksioneve është rritur në vitin që ka pasuar rritjen e normës së parë. Duke qenë se Fed tenton të ‘shtrëngojë’ kur ekonomia është në lulëzim, fitimet janë zakonisht në rritje. Në të kundërt, yield-et e bonove të thesarit u rritën në vitin e parë të ciklit në të gjithë rastet përveç njërit.
Një shembull me vend mund të jetë cikli që filloi në vitin 1994. Fed i mbajti normat në nivel të ulët për një kohë të gjatë, me qëllim që të ndihmonte sektorin financiar, i cili ishte ende duke ‘rimarrë veten’ nga kriza e fundit të viteve 1980. Kur ai filloi më në fund të rrisë normat, ritmi i shtrëngimit duket se befasoi shumë nga investitorët, veçanërisht ata që investuan në obligacione të mbështetur në kreditë hipotekore. Askin Capital, menaxher i fondeve të mbulimit, falimentoi si rezultat i kësaj.
Ata që shqetësohen se Fed mund të lëvizë shumë shpejt vënë në dukje gabimet e politikave gjetkë. Sikundër u shpreh në mars vetë kryetari i Fed, Janet Yellen: “Përvoja e Japonisë gjatë 20 viteve të fundit, dhe e Suedisë kohët e fundit, tregon se shtrëngimi i politikës kur norma reale e ekuilibrit mbetet e ulët mund të rezultojë në kosto më të dukshme ekonomike, duke vonuar arritjen e objektivit të çmimeve të stabilitetit të një banke qendrore”.
Japonia ishte vendi i parë që reduktoi normat në zero (duke arritur ‘kufirin më të ulët’ në zhargon) dhe i pari që u përball me presione deflacioniste dhe një popullsi në plakje. Në gusht të vitit 2000, Banka e Japonisë rriti normat nga zero, edhe pse çmimet ishin ende në rënie; recesioni filloi dy muaj më vonë. Përpjekja e dytë në rritjen e normave në vitin 2006 dështoi gjithashtu dy vjet më vonë.
Probleme të ngjashme kanë ‘ngacmuar’ bankat qendrore që janë përpjekur të rrisin normat në prag të krizës financiare të viteve 2007-‘08. Banka Qendrore Europiane rriti normat e interesit në vitin 2008 dhe sërish, për herë të dytë, në vitin 2011, pasi shpërtheu kriza e borxhit të Eurozonës. Riksbank e Suedisë shkoi edhe më tej, duke i rritur normat nga 0.25% në 2% në vitet 2010-’11, në përgjigje të një rritje në inflacion; nga fundi i vitit 2011, bankës iu desh të ndryshonte kurs dhe Suedia tani ka norma negative të interesit.
Natyra e ngadaltë e rimëkëmbjes në botën e pasur që nga kriza, dhe nivelet e larta të borxhit, shpjegojnë se pse ka qenë kaq e vështirë që bankat qendrore të kthejnë nivelin ‘normal’ të normave të interesit. Në të kaluarën, shumë nga bankat qendrore zakonisht i rrisnin normat në të njëjtën kohë.
Por çdo vend që forcon politikën në këtë moment do të “dalë nga turma”. Kapitali i huaj mund të nxisë rritjen e monedhës së saj, ndërsa investitorët përfitojnë nga yield-e më tërheqëse. Kjo do të veprojë si një shtrëngim i mëtejshëm i politikës, pasi një normë më e lartë këmbimi redukton çmimin e importeve dhe kështu shton presionet deflacioniste.
Kjo sugjeron se ky cikël, kurdo që të fillojë, do të jetë më i shkurtër dhe më pak i thellë se në të kaluarën.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.