Flet Mimoza Sadushaj, kryetare e Dhomës së Noterëve
Në gati një shekull, vetëm 81 520 shqiptarë kanë vendosur që pasurinë e tyre ta trashëgojnë përmes një testamenti. Koha e gjatë dhe numri modest i këtyre lloj kontratave tregon se zgjidhja se kush do ta marrë pasurinë pas vdekjes është dhënë verbalisht, duke ndjekur më pas procedurat standarde në institucione ose ka përfunduar në gjykatë.
Kryetarja e Dhomës së Noterëve, Mimoza Sadushaj, shprehet se sot grupi i atyre që duan të lënë një testament po rritet. Lidhur me kulturën e përgjithshme juridike, Sadushaj shprehet se qytetarët po marrin gjithmonë e më shumë informacion dhe shumicën e transaksioneve, sidomos ato të pasurisë së paluajtshme, por jo vetëm, po e zgjidhin para noterit. Por si po sillen qytetarët për rregullimin e marrëdhënieve përmes kontratave në raport me bashkaksionerët në biznes, me partnerin në jetë, me familjarët apo më gjerë në përcaktimet testamentare?
Si paraqitet kultura juridike e shqiptarëve për të bërë kontrata të çdo aspekti për shitblerje shtëpish, pasurie?
Mendoj që për sa i përket pjesës së transaksioneve, shqiptarët janë më të mirinfoirmuar dhe duke qenë se edhe neni përkatës në Kodin Civil kërkon që këto transaksione të bëhen përpara noterit, detyrimisht transaksioni do të kalojë përmes duarve të noterit, që edhe ai të bëhet pronar. Po kështu edhe për shitjet e aksioneve janë të huajt ata që vijnë dhe i bëjnë këto transaksione para noterit, ndërsa legjislacioni shqiptar nuk e parashikon detyrimisht që pala shitëse dhe blerëse në një transaksion kuotash të bëhet para noterit, pra mund të bëhet direkt dhe në zyrën e regjistrimit QKB.
Pse bizneset e huaja e bëjnë kalimin e kuotave para noterit dhe ato shqiptare jo. Çfarë sanksionon më shumë fakti që mund të bëhet para noterit?
Kompanitë e huaja e bëjnë procedurën para noterit, pasi e kanë kulturë në vendet e tyre. Në të gjitha vendet e Europës, të gjitha procedurat për krijimin e shoqërive, për transaksionet e me radhë bëhen para noterit. Noteri ka rol si në themelimin e një shoqërie, ashtu edhe në shitjen e aksioneve dhe çdo lëvizje tjetër që bëhet në shoqëri. Ndërsa tek ne, me ndryshimin që u bë te ligji “Për shoqëritë tregtare”, u shmang noteri në këtë pjesë. Edhe krijimi i shoqërisë nuk është se bëhet tek noteri, ashtu siç nuk kërkohet të bëhet edhe shitja e kuotave apo gjithë procedurat e tjera, si për ndryshim selie apo dhe më gjerë.
Në këndvështrimin tuaj, kjo është pozitive, apo mund të krijojë hapësira për të tjera problematika?
Mendoj që kjo u pa me synimin që të lehtësonte biznesin për pjesën e burokracisë, por nuk mendoj se ka qenë noteri pengesë për biznesin, sepse noteri kuptohet që është në shërbim të qytetarëve dhe detyrimisht do t’i shërbejë dhe biznesit. Normalisht nuk i ka sjellë asnjëherë vonesa në këtë drejtim por do të ishte më mirë që këto procedura të kalonin para noterit, sepse ai shërben si një filtër për verifikimet e transaksioneve që bëhen apo vullnetit të palëve që bëjnë këto transaksione apo personave që përbëjnë një shoqëri. Edhe nëse mendojmë më thjesht, noteri është ai që verifikon zotësinë juridike për të vepruar të një personi, sepse mund të rezultojë që një person, i cili nuk ka zotësi juridike mund të themelojë një shoqëri.
A mund ta favorizojë kjo shmangie këtë pjesën e kompanive offshore?
Patjetër mund ta favorizojë, sepse dihet që noteri, duke qenë se është subjekt i ligjit të parandalimit të pastrimit të parave, detyrimisht që do ta pengonte. Është një filtër më shumë. Aq më tepër që, nëse flasim për të ardhmen dhe bashkimin ndërkufitar të shoqërive, noteri është parashikuar si pika kyçe që do të bëjë të gjithë këtë procedurë në bashkimin ndërkufitar. Nuk mund të themi se kur të vijë koha te kjo procedurë, mund të bashkohen dy shoqëri, kur ajo shqiptare është e panoteruar, domethënë është vetëm e regjistruar dhe gjithë aktet që i zotëron, i ka të panoterizuara, kurse shoqëria e huaj është e kompletuar me gjithë procedurat.
Po kur flasim për kontratat që janë më të veçanta. Le të nisim me testamentet. A e kanë shqiptarët kulturë për të lënë testament apo ende jo dhe kjo kalon në zvarritje gjyqësore?
Mendoj që shqiptarët kanë filluar të përdorin testamentet dhe janë noterët ata që japin dhe shumë informacion dhe këshillat juridike për aktet që duhet të bëjnë. Ka një ngërç në legjislacionin tonë që, ndoshta e bën të kufizuar testamentin, pra mund të lindë nevoja në të ardhmen që të kemi ndryshim të legjislacionit për ta bërë pak më të hapur testamentin, sepse është i kufizuar për sa u përket disponimeve që duhet të bëjë testatori. Megjithatë, vëmë re rritje të këtyre testamenteve që bëjnë njerëzit, sepse dje ishin të pamësuar me pronën dhe nuk kishte akte të tilla, por tashmë me kalimin e këtyre viteve kanë nisur që njerëzit të përcaktojnë dhe disponojnë pasuritë e tyre pas vdekjes nëpërmjet testamenteve.
Kryesisht janë ish-pronarë, biznesmenë? Çfarë grupi kemi më tipik në atë të testamenteve?
Mendoj që, edhe ata njerëz që kanë një pjesë të një shtëpie vijnë dhe bëjnë një testament për të saktësuar se kujt do t’ia lënë.
Kemi një shifër të përgjithshme për testamentet, megjithëse është për gjithë periudhën sipas regjistrit kombëtar dhe nga viti 1920 – prill 2018, janë diku tek 81 520 testamente.
Po në lidhje me pjesën e kontratave paramartesore, si paraqitet situata?
Mendoj se tek kontratat paramartesore, ende nuk jemi në ato shifra të kënaqshme që duhet të ishim. Pavarësisht se ka pasur një lloj thirrje për të ndërgjegjësuar çiftet e reja që të bëjnë kontratat para se të bëjnë martesën, ende nuk vëmë re që të ketë ndonjë interes të madh nga çiftet që para se të lidhin martesën të shkojnë tek noteri e të përcaktojë se çfarë të bëjnë me të ardhurat e secilit në të ardhmen, pas martesës. Kjo ende nuk ka arritur në ato nivele që ne presim. Ka shumë çifte që bashkëjetojnë dhe nuk lidhin martesë dhe mendoj se edhe këto çifte duhet të vijnë para noterit dhe të bëjnë një kontratë, për të përcaktuar gjërat e tyre gjatë bashkëjetesës.
Çfarë përfitimesh sjell një kontratë paramartesore ose cilat janë aspektet pozitive të saj?
Janë bashkëshortët ata që do të vendosin se çfarë do të bëjnë për të ardhmen, por mendoj se përcakton qartë shumë detaje duke nisur nga çfarë do t’i bëjë të ardhurat e tij dhe si do t’i ndajnë. Është një kontratë sesi do të përballojnë detyrimet e tyre karshi fëmijëve apo familjes dhe më pas mund të përcaktojnë se të ardhurat personale që ka bashkëshorti/ja do të mbeten të tijat/sajat.
Apo mund të përcaktojnë se një pronë e blerë nga bashkëshorti/ja gjatë kohës që kanë bashkëjetuar mbetet e saja/tija, apo pronë që blihet nga bashkëshorti/ja në emër të tij/saj mbetet e tij/saj. Me Kodin e Familjes që ne kemi, nëse një pasuri blihet gjatë martesës, pavarësisht se kontribut i kujt mund të ketë qenë, automatikisht quhen bashkëpronarë të dy bashkëshortët 50 me 50. Pra nëse flasim për një çift që kontributet do t’i kenë të ndryshme, është më mirë të bëhet një kontratë e tillë për të mos mbetur bashkëpronarë 50 me 50. Janë vetë bashkëshortët ata që e zgjidhin sesi do të vendosin me pasuritë e tyre për të ardhmen.
Kush bën kontrata paramartesore, çfarë niveli arsimor kanë dhe cilit grup i takojnë?
Përgjithësisht mendoj se biznesmenët janë ata që kanë bërë kontrata paramartesore, por shumë pak. Personalisht kam bërë shumë pak dhe në dijeninë time, numri është i vogël në totalin e gjithë kontratave. Te kontratat paramartesore, ne kemi theksuar se edhe çifti që është i martuar me regjimin martesor të bashkësisë, ka të drejtë që një herë në dy vjet, pra nëse kanë lidhur martesë sot, pas dy vjetësh kanë mundësi të ndryshojnë regjimin martesor, edhe pse s’kanë bërë një kontratë paramartesore.
Ata mund të bëjnë regjim të ndarë. Ka raste nga ata që rikthehen për të bërë këtë ndryshim tek noteri dhe duan që të kalojnë nga njëri regjim te tjetri me pasuri të ndarë. Pra, nëse sot kemi një apartament, vendoset nëse do ta marrë bashkëshorti apo bashkëshortja dhe çfarë do të bëhet në të ardhmen në emrin e saj ose të tij, do mbeten në emrin e secilit. Kjo kontratë çohet edhe në gjendjen civile për t’u regjistruar, por në të njëjtën kohë mbahet edhe nga bashkëshortët dhe në momentin që ata blejnë një pasuri do të paraqesin edhe këtë kontratë.
Çfarë mund të bëhet më shumë për të rritur edukimin juridik të shqiptarëve për t’u ndërgjegjësuar rreth përfitimeve që ka një kontratë?
Mendoj që duhet të ketë më shumë angazhim nga gjithkush, qoftë dhe nga avokatët, të cilët duhet të këshillojnë personat që përpara se të bëjnë martesën, ta bëjnë një kontratë të tillë. Duhet të ketë një angazhim më të madh edhe nga ne noterët.
Si e shihni pjesën e marrëveshjeve me fjalën apo besën, a u besojnë më shqiptarët këtyre lloj marrëveshjeve?
Mendoj që me kohën, kjo ka humbur. Ka qenë në vitet e para që i zgjidhnin gjërat me fjalë. Ka shumë pak, për të mos thënë fare. Për çdo marrëveshje që lidhin palët, mund të mos bëjnë një akt noterial për arsye nga më të ndryshmet, flas për gjendjen juridike të pronës, por një deklaratë, kontratë paraprake apo marrëveshje palët e bëjnë.
Po tek pronësia, si e perceptojnë?
Pasuritë e paluajtshme kanë problemet e tyre. Mendoj që kjo po pakësohet. Mendoj që dikush që do ta shesë një pasuri po e zgjidh gjithmonë përmes pjesës ligjore. Vetëm shumë pak nga pjesa e pronave mbeten me status të paqartë dhe kur në mes ka konflikt, detyrimisht duhet të zgjidhen përmes gjykatës.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.