Eliminimi i praktikës aktuale të tatimit të vlerës së fiksuar të punës duhet të bëhet hap pas hapi dhe, në qoftë se është e domosdoshme, ky eliminim mund të bëhej me kalimin e kohës (të themi pas disa viteve).Të tatohet shitja e ndërtesave me TVSH, apo të mos tatohet?!, kjo çështje shtrohet në vitin 2004, ose rreth 8 vjet më pas nga koha kur ligji për TVSH hyri në fuqi. Si çdo tatim, edhe TVSH ka historinë e vet. I miratuar në vitin 1995, TVSH hyn në fuqi më 1 korrik 1996. Ligji plotëson pothuajse tërësisht kërkesat e Direktivës së VI të KE “ së për TVSH, madje në këndvështrimin e neutralitetit, që normalisht duhet të ketë çdo ligj tatimor, është më i mirë sesa ligjet e TVSH “ së që zbatohen në disa vende të rajonit e më tej.TVSH në lidhje me tokën dhe ndërtesatPër të vërtetuar se çfarë dhe si ka ndodhur me TVSH “ në në lidhje me tokën dhe ndërtesat, më duket me vlerë t i referohemi Kodit Bazë Botëror të Tatimeve (Basic World Tax Code 1996), studim i kryer sipas një projekti të sponsorizuar nga Universiteti i Harvardit për Programin Ndërkombëtar të Tatimeve, nga Zoti Ward M. Hussey dhe Zoti Donald C. Lubick, të cilët kanë arritur në përfundimin se ligjet e TVSH – së të vendeve në tranzicion kanë ¦ lehtësi për fushat që politikisht janë të ndjeshme dhe të vështira nga pikëpamja e administrimit. Këta autorë vërejnë se ¦ disa vende që kanë përjashtuar tokën dhe ndërtesat nga TVSH “ ja kanë zëvendësuar tatimet kaskadë për një mbulim më të madh me anë të TVSH “ së ¦, veçanërisht një vend që në transferimin e pronësisë së pasurisë së patundshme në duart e privatit, bën mirë të konsiderojë zbatimin e rregullave të modifikuara të TVSH “ së për tokën dhe ndërtesat.Pse u bënë përjashtimetLigji i TVSH “ së në Shqipëri, e ka përjashtuar prej fillimit tokën dhe ndërtesat, por jo me ndryshimet e vitit 2001, sikundër mund të pretendohet. Cilat janë disa nga arsyet që ndikuan mbi vendimmarrjen politike për të përjashtuar tokën dhe ndërtesat nga TVSH “ ja? -Problemet sociale (një masë e madhe familjesh ekonomikisht të varfëra pa strehë) dhe, më pas, si rrjedhojë e ndryshimeve politike, problemet e pazgjidhura të pronësisë mbi tokën, si dhe pamundësia për një administrim të saktë të Kodit Civil; për ta kapur demin prej brirësh. Dukurinë e lartpërmendur duhet ta analizojmë historikisht: Në ligjin nr.7850, datë 29.07.1994 “ Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë, Kreu III “ të Regjistrimi i Pasurive të Paluajtshme, Neni 193, gjejmë se:Duhet të regjistrohen në regjistrin e pasurive të paluajtshme:a) kontrata për kalimin e pronësisë së sendeve të paluajtshme dhe aktet për pjestimin vullnetar të tyre;b) kontratat me të cilat krijohen, njihen, ndryshohen ose pushojnë të drejta pronësie mbi sendet e paluajtshme, të drejta uzufrukti, (përdorimi e bujtjeje), emfiteoze e të drejta të tjera reale;c) aktet me të cilat hiqet dorë nga të drejtat pasurore të mësipërme;ç) vendimet e gjykatave me të cilat njihet cilësia e trashëgimtarit dhe fitohet pasuria e trashëguar;d) aktet me të cilat krijohet një shoqëri ose një subjekt tjetër i së drejtës që ka në pronësi pasuri të paluajtshme ose gëzon të drejta të tjera reale mbi to;dh) vendimet e gjykatave ose organeve kompetente shtetërore që përkatësisht përmbajnë fitimin ose njohjen e pronësisë mbi pasurinë e paluajtshme, pjesëtimin e pasurive të paluajtshme ose që deklarojnë të pavlefshme veprimet juridike për kalimin e pronësisë së regjistruar më parë rregullisht, si dhe aktet e përmbarimit gjyqësor për sekuestrimin e pasurisë së paluajtshme ose shitjen në ankand të tyre. Vërtetimi gjyqësor i faktit të pronësisë nuk regjistrohet.Ndërsa në nenin 196, gjejmë se:Gjykatat, noterët, përmbaruesit gjyqësorë dhe organet e tjera shtetërore detyrohen t i dërgojnë për regjistrim zyrës që administron regjistrin ku ndodhen pasuritë e paluajtshme, kopje të vendimit ose të aktit që përmban fitimin, njohjen, ndryshimin, pushimin e një të drejte pronësie të paluajtshme, ose një të drejte reale mbi atë, ose deklarojnë të pavlefshme veprime juridike për kalimin e pronësisë së regjistruar më parë.Gjendja aktuale e regjistrimit të pasurisë së luajtshme Pa dashur të zgjatem më tej, do të mjaftohesha me gjendjen aktuale të regjistrimit të pasurisë së paluajtshme dhe funksionimit të ZRPP “ ve dhe problemet që kanë këto të fundit me regjistrimin e pasurive të paluajtshme, duke e bërë njëkohësht tejet të qartë se toka dhe ndërtesa nuk mund të fshihen sikundër ndodh, rëndom, me shitjen e mallrave dhe shërbimeve që, thjesht, arrihen me moslëshimin e faturës tatimore apo të ndonjë dokumenti tjetër. Regjistrimi i pasurisë së paluajtshme është çelësi i artë për zbatimin e TVSH “ së në shitjen e ndërtesave, sepse rrjedha e mëposhtme e veprimeve që i duhet të bëjë administrata tatimore vërteton përse tatohet me TVSH vetëm vlera e punës në ndërtim. Verifikimi i investitorëveNë lejen e ndërtimit, tashmë (por jo më parë), organet kompetente të pushtetit vendor duhet të përfshijnë firmën e ndërtimit (në qoftë se kjo e fundit është një prej investitorëve që financon ndërtimin e ndërtesës) plus investitorët e tjerë (persona fizik ose juridik që, gjithashtu, bashkëfinancojnë me firmën) plus pronarët e tokës (me problemet e tyre) sepse, sikundër është cituar më lart, shitja e pasurisë së paluajtshme nuk njihet ligjërisht në qoftë se nuk regjistrohet.Verifikimi i regjistrimit të apartamenteve të banimitProcesi i verifikimit të pronësisë së apartamenteve të banimit, përveçse është një proces me kosto të lartë, shpesh është i pamundur për shumë arsye, përfshi këtu kryesisht mosregjistrimin e pasurisë së paluajtshme nga ZRPP “ të përkatëse, si dhe prirjen e tatimpaguesve të sektorit të ndërtimit për të shmangur detyrimet tatimore të TVSH “ së, tatimit mbi fitimin, tatimit të mbajtur në burim dhe, natyrisht, të kontributeve të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore. Verifikimi i apartamenteve nëse janë të banuaraËshtë një proces i mundshëm, por me kosto të lartë dhe pa ndonjë efektivitet për administratën tatimore, sepse në praktikë ndodh që, porosia për blerjen e një apartamenti bëhet që në procesin e ndërtimit dhe bazohet në një kontratë shitjeje të pasurisë me rezervë, ku blerësi paguan një ose disa paradhënie dhe e merr në dorëzim apartamentin (pronën) vetëm kur të ketë paguar këstin e fundit të paradhënies. Në këtë praktikë noterët, sikundër e përcakton Kodi Civil i cituar më lart, duhet të bëjnë regjistrimin e pasurisë, por ndodh ndryshe sepse kontrata fillestare anullohet dhe në vend të saj hartohet një kontratë tjetër, e cila shpesh ngelet në duart e blerësit, mbasi firma dhe/ose investitorët nuk i kanë regjistruar pasuritë në ZRPP “ të përkatëse. Ky fakt vërteton përse shumë shitje me rezervë të pasurisë me kontratë me noter, rishiten me vlera edhe më të mëdha nga blerësit, duke humbur gjurmët e veprimit tregtar të shitblerjes, duke shtrembëruar opinionin mbi çmimin e vërtetë të shitjes për një metër katror sipërfaqe.Verifikimi nëse firma ose investitori ka kontratë porosie me noterEdhe ky është një proces i kushtueshëm dhe pa efektivitet, po të kemi parasysh jo vetëm sa është thënë më lart, por edhe çfarë citohet më poshtë. Në nenin 259, gjejmë se:Personi që ka një të drejtë thjesht përdorimi mbi një send e përdor atë dhe gëzon frytet e tij në masën që ka nevojë për vete e për familjen e tij.Kur objekti i të drejtës së përdorimit është një banesë, personi ka të drejtë të banojë atje sipas nevojave të tij e të familjes së tij. Sendi ose banesa që përdoret sipas kësaj dispozite nuk mund të tjetërsohet, të rëndohet dhe as të përdoret nga persona të tjerë.Shpjegimet e mësipërme, sidoqoftë, vërtetojnë përse është përjashtuar nga TVSH shitja e ndërtesave (të reja ose të vjetra) në Shqipëri, ndërsa tatohet dhënia me qira e ndërtesave (teorikisht qiramarrësit e banesave), duke bërë të mundur që, ky lloj trajtimi për shumë arsye të duket problematik. Tatimi i qiramarrësve të banesave, natyrisht, krijon shtrembërim në favor të pronarëve të banesave, mbasi nga ana administrative është e pamundur të përcaktohen vlerat shumë të sakta të qiramarrjes së shërbimeve të tilla të banimit sepse, së pari, në Shqipëri është e pamundur për t u tatuar qiradhënia e ndërtesave të banimit dhe në fakt nuk tatohet në ndonjë vend (duke përfshirë edhe Shqipërinë që e taton atë me TVSH vetëm teorikisht). Përjashtimi nga TVSH i qiradhënies së banesave duhet bërë për të ruajtur neutralitetin ndërmjet qiradhënies dhe pronarëve të banesave, sikundër ndodh pothuajse në shumë vende. Por një gjë e tillë nuk duhet të nënkuptojë përjashtimin nga TVSH “ ja të qiradhënies për qëllime biznesi. Shitja e një ndërtesë të re tregtare do të ishte e kreditueshme sipas praktikave normale, në qoftë se blerësi është i regjistruar për TVSH, gjë që normalisht duhet të ndodhë dhe ndodh me qiradhënien e ndërtesave për qëllime biznesi. Sipas ligjit të TVSH “ së, përjashtohet shitja e ndërtesave, por nuk përjashtohet vlera e shtuar në procesin e ndërtimit*), që siç vihet në dukje përmban shpenzimet (blerjet) për punën dhe jo për materialet. Është vendi të kujtojmë se praktika shqiptare, në parim, nuk e krediton TVSH “ në e paguar në blerje për materialet e ndërtimit, sepse është përjashtuar shitja e ndërtesave; praktikë që është e ngjashme me rastin e përjashtimit nga TVSH “ ja, për shembull, të veprimtarisë së huadhënies bankare. Në rast se bankat do të blejnë, fjala vjen kompjutera me TVSH, këto të fundit nuk kanë të drejtë të kreditojnë TVSH “ në e paguar në blerje për vetë faktin se huadhënia bankare është e përjashtuar. Përjashtimi i të gjitha shitjeve të ndërtesave, duke përfshirë dhe ato të ndërtuara sërishmi, në bazë të parimeve të funksionimit të TVSH “ së nuk është e pazakonshme për autoritetet tatimore, të cilat kanë zbatuar një metodë jo shumë ortodokse për tatimin e vlerës së fiksuar të punës (e përafërt me pagat) në një ndërtesë gjatë ndërtimit të saj, përveç tatimit të të gjithë materialeve të ndërtimit të përdorura në procesin e ndërtimit (i cili është normal), gjë që do të ishte arsyeja përse ky problem ngrihet pikërisht tani kur problemet e regjistrimit të pasurisë së patundshme ende nuk janë zgjidhur. Është e vërtetë që metoda shqiptare ka dy kufizime madhore: (1) arrin tatimin e mallrave në procesin e prodhimit, i cili devijon (parimisht) nga baza e TVSH “ së për tatimin e mallrave në pikën e shitjes; dhe (2) taton vetëm një porcion (pjesë) të vlerës së shtuar të ndërtesave, në mënyrë të veçantë, margjinalet e tyre të fiksuara të fitimit, duke lënë pa i tatuar pajisjet dhe makineritë kapitale për aq kohë sa ato janë në pronësi të tatimpaguesit, por është, ndoshta, e vetmja metodë e zbatimit të TVSH “ së për tokën dhe ndërtesat edhe pse jo më e mira. PërfundimiQë të bëhen subjekt i TVSH – së të gjitha shitjet e ndërtesave dhe qiradhënia e tyre për qëllime biznesi (përfshi këtu ato të ndërtuara sërishmi) dhe, në të njëjtën kohë për të lejuar kreditimin e TVSH “ së së paguar mbi materialet e ndërtimit dhe vlerën e fiksuar të punës nëpërmjet mekanizmit normal të kreditimit, duhet që, eliminimi i praktikës korente të tatimit të vlerës së fiksuar të punës të bëhet hap pas hapi dhe, në qoftë se është e domosdoshme, ky eliminim mund të bëhej me kalimin e kohës (të themi pas disa viteve).
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.