Gjithanshmëria e vajit të palmës
Shampoja juaj, akullorja, margarina, buzëkuqi, të gjitha përmbajnë vaj palme. Kërkesa po rritet, ashtu si dhe plantacionet e mbjella. Dëmtimi i biodiversitetit, kostoja që paguajmë
Prodhimi botëror i vajit të palmës është dyfishuar në dhjetë vitet e fundit, sipas të dhënave të Agjencisë së Kombeve të Bashkuara për Ushqimin dhe Bujqësinë (FAO). Mbi 14 milionë hektarë plantacione të mbjella prodhojnë 35 milionë tonë vaj. Sipas FAO-s, që në vitin 2000, ai ishte vaji bimor më i prodhuar dhe i tregtuar, duke zënë rreth 40% të të gjithë vajit vegjetal të tregtuar ndërkombëtarisht. Dhjetë vite më pas, pesha i ka kaluar 65%. Sipas ekspertëve të FAO-s, kërkesa botërore për vajin e palmës pritet të dyfishohet sërish deri në vitin 2020. Plantacione të reja janë mbjellë dhe ato ekzistuese janë zgjeruar në Indonezi, Malajzi dhe vende të tjera aziatike, ashtu si dhe në Afrikë dhe Amerikën Latine. Por, ky zgjerim rëndon në pyjet tropikale, duke krijuar një habitat gjithnjë e më kritik për një numër të gjerë të specieve në rrezik zhdukje.
Sot, vaji i palmës, përdoret si vaj gatimi, si përbërësi kryesor i margarinës, në prodhimin e akulloreve dhe vakteve të gatshme, është produkti bazë për shumë detergjentë të lëngshëm, si sapun e shampo. Është përbërës i rëndësishëm i buzëkuqeve dhe po përdoret gjithnjë e më gjerësisht në prodhimin e biokarburanteve.
Krahas rritjes së interesit për ta kultivuar, në shtimin e prodhimit ka ndihmuar edhe pema shumë produktive. Sasia e vajit të prodhuar në një hektar palma në vit është shumë më e madhe se ajo e prodhimit bimor, ndërsa kostot e prodhimit janë më të ulëta. Kjo e fundit vjen mbi të gjitha nga kostoja e ulët e fuqisë punëtore në vendet ku rriten palmat, nga të cilat nxirret vaj.
Druri vjen nga Afrika Perëndimore, ku është kultivuar tradicionalisht si një mjet jetese për t’u ushqyer, për të marrë fibrat e për mjekime. Rritja e kërkesës për vajrat bimore që në vitin 1970 bëri që prodhimi i këtij vaji të zgjerohet dukshëm. Kultivimi është shtrirë në zonën tropikale të Afrikës, ashtu si edhe në Paqësorin Aziatik, në Amerikën Latine e në Karaibe. Sot eksportuesit kryesorë janë ata që sigurojnë rreth 90% të prodhimit: Indonezia dhe Malajzia, ndërsa në importe kryesojnë Bashkimi Europian, Kina, Pakistani, Japonia dhe Egjipti.
Zgjerimi më i madh i sipërfaqeve është në Malajzi e Indonezi. Që në vitin 2000, këto dy vende siguronin pak më shumë se gjysmën e plantacioneve globale të palmës (atëherë 9.7 milionë hektarë) dhe në Nigeri gjendej një pjesë e konsiderueshme prej 30%. Kultivimi vijoi të zgjerohej, deri në pasoja dramatike për biodiversitetin.
Vaji i palmës në shifra
2 herë – rritet pesha e vajit të palmës në prodhimin global të vajrave vegjetale që nga 1980-a
14 milionë hektarë – sipërfaqja në kultivim (2009)
35 milionë tonë – prodhimi global
7% – rritja mesatare vjetore (1996-2009)
90% e prodhimit – nga Indonezia dhe Malajzia
27 milionë tonë – tregtia ndërkombëtare
75% e prodhimit – tregtohet
65% – pesha aktuale e vajit të palmës në tregtinë globale të vajit bimor
68% – pesha e parashikuar në 2015
Burimi: FAO