Beteja e humbur që në nisje!
Një përqasje agresive e qeverisë për të luftuar informalitetin, e nisur në shtator të vitit të kaluar, e shoqëruar me nivele të larta gjobash e masa penale, deri me deklarime të kryeministrit se kjo është “luftë”, një vit më pas po rezulton veçse një flluskë. Artikulli në brendësi të revistës jep argumente se kostot apo pasojat kanë qenë shumë të mëdha sesa përfitimet, duke i bërë praktikisht të pavlefshme përpjekjet e ethshme për të ulur madhësinë e informalitetit në vend, që duhet pranuar që është shumë e lartë dhe arrin deri në 50%.
Një vit më pas është koha për të bërë bilancin se çfarë shkoi keq dhe si duhet rikonceptuar një strategji antiinformalitet (që mbetet sërish një domosdoshmëri), por këtë herë e mirëstudiuar dhe e nisur nga praktikat më të mira botërore.
Në agresivitetin me të cilin u tentua, përqasja antiinformaitet duket unike në raport me shumë vende të tjera në zhvillim. Mungoi një analizë e saktë e identifikimit të faktorëve që nxisin qytetarët e bizneset që të fshehin taksat, nuk u panë me vëmendje e prioritet elementet edukues e informues dhe as u studiuan efektet që do të sillte në një ekonomi që prej vitesh lëngon, ashpërsia e masave penalizuese.
Ekonomia informale konsiderohet normale, në rast se ka cilësi të ulët të institucioneve shtetërore dhe perceptim të ulët të qytetarëve e bizneseve për përfitimet, që atyre u kthehen mbrapsht. Një raport i Bankës Botërore për ekonominë në hije në Europën Qendrore dhe Lindore sugjeron se madhësia e ekonomisë informale është e lidhur në mënyrë inverse me qeverisjen e mirë dhe besueshmërinë institucionale. Nëse qeveria do të konsolidojnë pozicionin e saj fiskal, parësore është të bindë qytetarët e vet se ata do të marrin përfitimet e duhura duke kontribuar në mënyrë të drejtë me pjesën e tyre të taksave dhe kontributeve të sigurimeve shoqërore.
Pikërisht kjo përqasje mungoi. Biznesi u etiketua si fajtori, u pa si një lopë për t’u mjelë dhe mungoi këndvështrimi që krijimi i besimit te qeveritë është një faktor kyç në bindjen e qytetarëve e bizneseve se pagimi i taksave është i dobishëm. Besim ky që nuk duket se po vjen në rritje, përballë modelit që përditë po shohim, me lajmet pa fund për fushat e mbjella me kanabis dhe deri te përpjekjet për të promovuar legalizimin e tij e deri të veseve të tjera. Përkundrazi besimi sa vjen e po shuhet dhe kjo reflektohet në numrin e lartë të shqiptarëve (dhe të atyre që kanë biznese) që duan të ikin një orë e më parë nga sytë këmbët.
Përvoja ka treguar që në vendet që kanë provuar të luftojnë informalitetin me masa represive, ato kanë rezultuar jopopullore dhe kanë çuar përgjithësisht në reduktim të aktivitetit ekonomik. U desh që ta provonim në kurriz që të vërtetonim dhe ne këtë aksiomë. Një vit më pas, qeveria në heshtje e ka pranuar që rruga që zgjodhi për të zbatuar misionin e saj ishte e gabuar. Ndryshimet në ligjin e procedurave tatimore janë në kahun lehtësuese dhe fryma është më bashkëpunuese. Por, beteja antiinformalitet nuk ka të bëjë vetëm me detyrimin e zbatimit të ligjeve dhe dënimin e shkelësve, por gjithashtu duke e bërë sektorin formal më tërheqës dhe duke ndryshuar normat sociale për pagimin e taksave. Një pikë e mirë nisjeje do të ishte ngritja e marrëdhënieve të besueshme mes zyrës së taksave dhe taksapaguesve. Banka Botërore rekomandon se përmirësimi i rendimentit të taksave mund të arrihet përmes një lidhjeje të suksesshme të tre faktorëve: kontrollit të korrupsionit, përmirësimit të cilësisë së institucioneve dhe shkallës së pjesëmarrjes së qytetarëve. Vendet duhet të zbatojnë sisteme më miqësore taksash dhe norma të zbutura të tyre, të ofrojnë nxitës që shpërblejnë punën formale, të nxisin sistemin e pagesave elektronike dhe të ndërmarrin fushata ndërgjegjësimi.
Duke bërë bilancin pas një viti është e lehtë të konstatosh se kjo ishte një betejë e humbur që në nisje, ashtu siç u paralajmërua që në muajt e parë nga shumë ekspertë e sipërmarrës. Sepse reforma nuk filloi nga koka dhe në momentin që publiku perceptoi që ai ishte vetëm viktima që pësonte dhe nuk përfitonte, rezistenca u rrit. Ndaj hapi i parë në një betejë të re për formalizimin e ekonomisë duhet të jetë krijimi i institucioneve cilësore e të besueshme për një qeverisje të mirë.