Paketë Fiskale e vakët

EDITORIAL MONITOR 803 / Vendimet e një qeverie për ndryshime taksash edhe në vendin më të kamur, gjithmonë japin arsye për të nisur një debat të shëndoshë për efektin e tyre në jetën e qytetarit dhe biznesit dhe sa ato plotësojnë pritshmërinë e publikut kundrejt premtimeve politike.

Në Shqipëri, sistemi fiskal prej vitesh nuk po orienton drejt zgjidhjes dy probleme të mëdha, padrejtësinë fiskale dhe pabarazinë e peshës së barrës. Megjithëse ka pasur momente të mira, sistemi ka qenë dhe mbetet kundërpedal me ekonominë reale.

Edhe këtë vit, qeveria ofroi disa propozime të reja fiskale, por që në pamje të parë duken që nuk i zgjidhin këto probleme.

Në vendin tonë ka një ndarje pasurie të bipolarizuar, me një hendek të madh mes një pakice që zotëron 90% të pasurisë dhe pjesës tjetër që janë 90% e popullatës. Çdo ndryshim fiskal që ka ndodhur nuk ka mundur ta korrigjojë e ta mbushë këtë hendek. Nga ana tjetër, skema ka mjaft të çara e përjashtime prej nga rrjedh evazioni, madje edhe korrupsioni (kujtoni debatin për TVSh-në). Ndërkohë, me statusin aktual, kemi taksa që rëndojnë punën dhe kapitalin, që rrisin investimet, punësimin dhe nuk nxitin konsumin por, që nga ana tjetër, mbrojnë nga “kontributi” fiskal, pasurinë e skajshme.

Shumica e ndryshimeve të propozuara rishtas janë periferike sepse ato prekin diçka tek akciza e konsumit të luksit, por që nuk i afrohen problemit kryesor: pabarazisë dhe mungesës së stimulit. Edhe përjashtimi i “VIP-ave në turizëm është si stimul i ngushtë për pak investitorë të përkëdhelur dhe nuk e prek shpirtin e sektorit. Gjithçka tjetër e premtuar politikisht se do të ndodhte vitin tjetër si ulja e taksës mbi kapitalin (tatimi mbi fitimin) dhe punën (tatimi mbi të ardhurat) nuk janë në këtë paketë.

Pra jemi në të njëjtat kushte ku sistemi nuk tenton të rregullojë deformimet dhe as nuk frymëzon. Të gjitha këto ndërhyrje të reja kanë prodhuar një vlerë shtesë në buxhet prej rreth 25 milionë eurosh që qytetarët duhet të paguajnë më shumë se vjet nga buxheti i tyre, por pa marrë në këmbim as më shumë vende pune e as besim se rritja ekonomike do të jetë një monedhë që do t’ia kthejë kontributin mbrapsht (nën 5%).

Përveç kësaj, këtë herë duam të evidentojmë një problem moral që kanë propozimet e reja. Qeveria është përgatitur të rrisë taksën mbi pronën. Kjo taksë shkon në drejtimin e duhur për ato sa thamë më lart vepron mbi parimin kush ka më shumë do të paguajë më shumë, duke rënduar mbi pasurinë. Dhe kundrejt taksave mbi konsumin dhe kapitalin është një instrument për një politikë që zbut pabarazitë dhe vendos drejtësinë.

Kjo taksë jep në buxhetin e shtetit, momentalisht vetëm 40 milionë euro dhe zë vetëm 0.3% të PPB-së, kur në vendet e rajonit është afër 1%. Kaq e vogël sa është pesha, edhe mund të mos ia vlejë diskutimi për të, por problemi moral është në marrëdhënie të zhdrejtë. Dhe analiza ndaj saj ia vlen, pasi është rasti i një shembulli unik të problemit që ka sistemi ynë fiskal dhe ekonomia.

Në Shqipëri, ndërtimet informale edhe pa certifikata pronësie janë dominuese, ndoshta edhe më të mëdha se pjesa tjetër. Sipas të dhënave zyrtare, gjatë dy viteve të fundit janë legalizuar mbi 100 mijë objekte (prona), por raporti mes vetëdeklarimeve dhe atyre që kanë marrë një leje mbetet ende mesatarisht 20 me 1, që do të thotë se jemi ende në një situatë ku ka me shumicë përdorues të pronës dhe investitorë të saj, por jo zotërues të saj (pronarë). Qeveria thotë se taksën do ta vendosë mbi deklarimet, kur në fakt taksën mbi pronën do të duhet ta paguajë pronari.

Praktikisht është si të thuash do të taksoj diçka që nuk ekziston, pasi zyrtarisht, për shtetin nuk ekziston as titulli i pronësisë dhe as ai që duhet ta gëzojë atë. Jemi në momentin që shteti të njeh vetëm atëherë kur duhet të paguash (debitorë), pasi ti nuk ekziston kur duhet të përfitosh. Pra qeveria kërkon të mbledhë, por jo të shpërndajë të mira.

Ky është ngërçi moral. Mund të ndodhë, nga ana tjetër që, për shkak të informalitetit të paguajnë ata që kanë të njohur pronësinë, por jo të tjerët, dhe kjo shkakton pabarazi. Kjo është panorama e përgjithshme ku shteti kërkon të funksionojë mbi një bazë të cenueshme morali që nuk të lë t’i bësh gjërat drejt. Për sa kohë prona nuk njihet, sistemi ekonomik e bashkë me të edhe ai fiskal, do të jetë i deformuar.

Përvoja e shteteve të Europës tregon se sot vota po shkon drejt atyre partive që po zbusin taksën e punës dhe kapitalit dhe po rrisin taksën e pasurisë, si një mjet për një taksim më të drejtë por edhe për të nxitur punësimin dhe zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë.