Një biznes i ëmbël, si nga të ardhurat që sjell, edhe nga produkti që prodhon. Por, aspak të ëmbla janë problemet që i shoqërojnë ndër vite prodhuesit e mjaltit: mungesa e subvencioneve për fermerët e vegjël, pesticidet e përdorura pa kriter dhe sëmundjet e bletëve, dizavantazhi në prodhim krahasuar me rajonin, probleme eksporti, si dhe mungesa e një strategjie të qartë nga shteti për sektorin e bletarisë. 40% e koshereve janë dëmtuar gjatë 2017
Bletarët ngrenë zërin…!
Nga Deada Hyka
Aristoteli i thurte lavde mjaltit që ilirët e kthenin në verë. Dhe tradita e bletarëve shqiptarë daton pikërisht që prej kohës së ilirëve. Të shumtë janë prodhuesit aktualë që bletarinë e kanë profesion të trashëguar apo traditë familjare. E kanë nisur me pesë apo dhjetë koshere dhe me kalimin e viteve,kanë shtuar kapacitetin, të udhëhequr nga kërkesa në rritje.
Sipas Censusit të vitit 2016, në Shqipëri ka 365 mijë koshere dhe përafërsisht 12 bletë/km². Burime nga Shoqata e Bletarëve Shqiptarë tregojnë për “Monitor” se e gjithë Shqipëria është e mbushur me bletërritës. Ky fakt mbështetet edhe nga kushtet e përshtatshme klimatike dhe gjeografia e pasur. Duke marrë në konsideratë që një koshere jep përafërsisht 10 kg mjaltë, përllogaritjet e Shoqatës së Bletarëve tregojnë se konsumi i mjaltit në Shqipëri është 1kg/frymë. Sipas znj. Lejla Shehu, kreut të Shoqatës, mjalti është shndërruar në produkt të mirëfilltë tavoline për shqiptarët.
Biznesi i ëmbël
Kosto për të hapur një bletari nuk është e lartë. Ekspertët tregojnë se mjalti mund të sigurojë fitime të larta, mjafton të vihet në jetë një plan i mirëmenaxhuar biznesi.
Hendeku i madh mes konsumimit të produkteve të bletëve në Shqipëri dhe sasisë së disponueshme paraqet një mundësi fitimprurëse për sipërmarrësit për t’u shfrytëzuar. Kërkesa është e lartë, shpenzimet e pakta: pak kapital dhe mund të bëhet nga shtëpia, si dhe ka fitim të lartë.
Por, si duket situata në vendin tonë?
Shoqata e Bletarëve raporton për një përhapje të madhe të bletërritësve në të gjithë territorin, ndërsa kompania me cikël të mbyllur “Morava” tregon se has vështirësi në grumbullimin e sasisë së madhe të mjaltit: kërkesat janë më të larta se sa prodhimi. Që të rritet prodhimi i mjaltit shqiptar, si dhe të konkurrohen produktet e importit, të cilat nuk kanë të njëjtën cilësi, sipas administratorit të “Morava” duhet që shteti të subvencionojë më tepër fermerët e vegjël dhe të ndryshojë skemën e subvencioneve.
Eugen Skermo thotë për “Monitor” se subvencioni që jepet aktualisht 1000 lekë për koshere (për fermerët që kanë më tepër se 50 të tilla), duhet të jetë për njësi prodhimi. “Kjo do të nxiste prodhimin e mjaltit dhe do të shmangte abuzimet me numrin fiktiv të koshereve të raportuara për të marrë subvencione”, – thotë z. Skermo.
Ndërsa znj. Shehu nga Shoqata e Bletarëve pohon se “fermerët shqiptarë kanë filluar të merren gjithnjë e më shumë me bletari dhe me prodhimin e mjaltit, të ndihmuar edhe nga kushtet e favorshme klimatike që janë jetike për këtë biznes. Përpos potencialit të madh që ky biznes ka në vend, pjesa më e madhe e prodhimit vjen nga biznesi familjar, i cili kultivon një numër modest koshere bletësh. Ndaj, shteti duhet të përpilojë një strategji që të përfshijë pikërisht këto kategori prodhuesish, që t’i nxisë më tepër në rritjen e numrit të koshereve”.
Humbjet, 40% e koshereve janë dëmtuar gjatë 2017
Shoqata e Bletërritësve të Shqipërisë pohon se nga 360 mijë koshere që numëroheshin gjithsej në të gjithë vendin për vitin 2016, më shumë se 144 mijë koshere nuk e kanë kaluar dimrin. Znj. Lejla Shehu tregon për “Monitor” se rreth 40% e koshereve janë dëmtuar gjatë 2017-s për shkak të shumë faktorëve, si dimri i acartë në fillim të vitit, mungesa e standardeve në mjekim, përdorimi i pesticideve në bujqësi pa kriter, si dhe thatësia në verë për disa zona.
Znj. Shehu thotë se mungojnë politikat për zhvillimin e standardizuar të tij, mbështetja financiare dhe për më tepër, specialistët. “Sot, Ministria e Bujqësisë nuk ka një specialist që të njohë sektorin e bletarisë dhe të kujdeset për politikat e sektorit. Prandaj humbjet e fermerëve, jo vetëm që kanë ngelur jashtë vëmendjes së institucioneve, por edhe ndryshimi i herëpashershëm i stafit i bën që të përplasen në dyert e ministrisë çdo vit, pa përgjigje”.
Insekti kaq i dobishëm për njerëzimin kërkon përvojë dhe përkujdesje të veçantë. Por mungojnë specialistët dhe kurset apo shkollat e mirëfillta në këtë sektor, që do të sillnin frytet e veta, sugjeron ajo.
“Mungesa e përvojës dhe mungesa e njohurive, në shumë raste, kanë sjellë dështim. Fermerët shqiptarë u duhet të bëjnë vetë të gjithë zinxhirin e punës, nga rritja e bletëve, prodhimi e kultivimi, grumbullimi dhe gjetja e tregut të shitjes bashkë me marketingun. Nuk duhet të jetë kështu. Zinxhiri duhet të jetë i mirëstrukturuar që për çdo hallkë të ketë specialistë”,-pohon kreu i Shoqatës për “Monitor”.
Ajo thekson edhe një tjetër problem që duhet parë me urgjencë: Shkatërrimi i pyjeve dhe bimësisë e ka bërë bletën më pak produktive dhe me shumë kosto për ta mbarështuar. “Pylli është furnitori më i madh i bletës, por dëmtimi masiv i tij vitet e fundit ka prishur ekuilibrin e furnizimit me ushqim të insektit”, -tregon ajo.
Një faktor tjetër, sipas Shehut, që ndikon negativisht në mbarështimin e tyre, janë pesticidet që po përdoren ndaj frutikulturës. Fermerët shqiptarë i spërkatin pemët deri në 15 herë, që nga lulja deri në vjelje, tha Shehu. Bletët që kullosin në këto pemë helmohen dhe vdesin.
Znj. Shehu thotë se bletarët kanë pohuar se ky vit ka qenë dramatik për ta dhe 2018, sipas saj, nuk pritet të jetë i mirë.
Importet dhe prodhimi
Deri në vitin 1932, të gjithë kosheret e bletëve ishin tradicionale me kuti druri të madhësive të ndryshme. Në vitin 1953, sipas statistikave, 77% e tyre vijonin të ishin tradicionale, duke prodhuar një mesatare prej 5 kg mjaltë në vit, ndërkohë që kosheret e lëvizshme shkonin në 20 kg. Sot, prodhimi shkon në mbi 3 mijë tonë në vit (sipas Ministrisë së Bujqësisë, prodhimi në 2016 arriti afërsisht 4 mijë tonë), duke plotësuar nevojat e tregut lokal dhe duke shkuar për eksport.
Sipas të dhënave nga Ministria e Bujqësisë, prodhimi vendas i mjaltit ka ardhur në rritje. Nga viti 2012 deri në 2016, prodhimi është rritur me 31%, gjë që tregon angazhim më të madh të fermerëve shqiptarë, e konfirmuar edhe nga Shoqata e Bletarëve.
Sipas të dhënave të ofruara nga INSTAT, vihet re që importi i mjaltit ka pësuar rënie të lehtë, nga viti 2015 në 2016, me 15% sipas sasisë së importuar, ndërsa shifrat e 11-mujorit të 2017-s tregojnë sërish rënie. Produktet e importit, sipas fermerëve shqiptarë, janë atraktive, për shkak të çmimeve të ulëta në treg. Nga ana tjetër, konsumohen nga familjet të cilat nuk arrijnë të gjejnë mjaltin shqiptar, shpeshherë për shkak të mungesës në treg. Megjithatë, importi zë një peshë të papërfillshme në totalin e konsumit vendas.
Problemi i eksporteve, pse nuk shitet produkti shqiptar në tregjet e BE
Shqipëria nuk mund të eksportojë asnjë produkt me origjinë shtazore në vendet e Bashkimit Europian, përjashtim nuk bën as mjalti. Sipas ekspertëve të kontaktuar, është mësuar se delegacione nga BE kanë ardhur në Shqipëri për të inspektuar dhe kanë gjetur mungesa në standarde. Eugent Skermo, nga “Mjalti Morava”, tregon se më tepër është një çështje që nuk kanë marrë masat për të vijuar ose për të lobuar në këtë drejtim që të certifikohemi. Duhet marrë seriozisht, thotë ai, edhe nga instancat shtetërore, që të kryhet një studim tregu i mirëfilltë në këtë sektor dhe më pas, të nisin negociatat për tregtimin e këtyre produkteve me origjinë shtazorë, si mjalti.
Prodhuesit shqiptarë kanë parë, në këtë rast, potencial në tregjet aziatike apo SHBA, duke marrë shkas nga ky problem.
“Mjalti Morava” eksportohet në tregjet aziatike si Kina, Singapori, Japonia dhe deri në Amerikë. Për rastin e Kinës, administratori Skermo pohon se “ne nuk arrijmë t’i plotësojmë kërkesat e tregut të tyre me sasi shumë mëdha mjalti. Sepse thjesht nuk kemi aq prodhim. Thjesht nuk i përballojmë dot”, duke konfirmuar problemin me të cilin ndeshen dhe shumë fermerë të tjerë, me prodhim të ulët dhe kërkesa të larta. Ky fakt e bën mjaltin tonë jokonkurrues, duke u tregtuar me një çmim të lartë.
Sipas administratorit të “Morava”, në Shqipëri mund të ketë 365 mijë koshere, por kemi rendimentin më të ulët në rajon të prodhimit të mjaltit. Greqia e ka mesatarisht 30kg/koshere, ndërsa ne përafërsisht 10kg/koshere.
Sipas shifrave të Doganës Shqiptare, eksportet shqiptare të mjaltit kanë ardhur në rritje ndër vite. Nga viti 2012 në 2016, sipas peshës, rritja ka qenë 195%. Eksportet zunë në 2016-n vetëm 5% të totalit të prodhimit.
Në dyert e Ministrisë së Bujqësisë
Shoqata e Bletarëve, së bashku me të gjithë fermerët e anëtarësuar, prej vitesh u adresohen dyerve të Ministrisë së Bujqësisë, për të gjetur zgjidhje të halleve të tyre. Vitet kalojnë, stafi ndërrohet shpesh, pritjet e takimet bëhen, por sipas tyre, zgjidhja nuk ka ardhur ende. Znj. Shehu nga Shoqata e Bletërritësve të Shqipërisë tregon se mungon një strategji e mirëfilltë e sektorit të bletarisë në vend dhe, pavarësisht përpjekjeve të shoqatës apo fermerëve, kjo nuk po arrihet.
Pak javë më parë, Shoqata zhvilloi një tjetër takim me përfaqësues të Ministrisë (jo ministri), gjatë të cilit u adresuan edhe njëherë problemet që kërkojnë zgjidhje përmes bashkëpunimit shtetëror politikëbërës. Në një komunikim me revistën “Monitor”, pikat e kërkuara mësohet se janë:
-Sëmundjet e bletëve
-Medikamentet e përdorura
-Helmimet nga spërkatjet e pakontrolluara
-Mungesa e subvencioneve dhe i një përfaqësie në institucion
-Monitorim i vazhdueshëm: i statistikave mbi bletën, sëmundjeve të tyre etj.
Në 2016: 365 mijë koshere
12 bletë/km²
1 koshere = 10 kg mjaltë
Konsumi i shqiptarëve: 1 kg/frymë
Nga: Shoqata e Bletarëve Shqiptarë
—————————-
Vështirësitë e prodhuesve
Albert Einstein ka thënë se: “Nëse bletët zhduken, jo më shumë se 4 vite më vonë do të zhduket edhe njerëzimi”. Sipas fermerëve shqiptarë, ende nuk njihet rëndësia jetike e bletëve. Nga informacionet e marra nga Shoqata e Bletërritësve, kontaktet me disa fermerë në vend, si dhe opinionet e specialistit Dr. Vitor Malutaj, kreu i ‘Agro Puka’, problemet janë:
Shqipëria ka rreth 365,000 koshere (familje) bletësh në rang vendi. Është një pasuri e konsiderueshme kombëtare, por në vitet e fundit ka pasur dëmtime të konsiderueshme. Vetëm në dimrin 2016-2017, sipas të dhënave të Shoqatës së Bletërritësve të Shqipërisë janë dëmtuar 144.000 koshere, ose rreth 40% e numrit total, me një vlerë prej mbi 20 milionë eurosh (e llogaritur 130 euro/koshere ose 18,000 lekë/koshere). Megjithëse kjo shifër është e barabartë me vlerën e mbi 10.000 krerë lopë, askush nuk u shqetësua për këto dëmtime, jo më të bëhej fjalë për dëmshpërblime siç ndodhi në rastin e dëmtimit të rreth 3000 krerëve lopë nga Dermatoza Nodulare në vitin 2015. Edhe këtë vit ka shumë dëmtime në bletë, që raportohen deri tani mbi 20% në shkallë vendi, por që deri në të dalë të dimrit, mendohet të kapet shifra e vitit të kaluar.
Dëmtime pothuajse në nivele të tilla si Shqipëria ka edhe në Europë dhe SHBA (35-42%). Por, në këto vende ka një sensibilizim dhe mobilizim të institucioneve shtetërore, shkencore dhe shoqërisë civile, për gjetjen e shkaqeve të këtyre dëmtimeve dhe marrjen e masave të nevojshme. Kjo, jo vetëm për ruajtjen e prodhimtarisë së produkteve që merren nga bletaria por, në radhë të parë, për rolin e pazëvendësueshëm që kanë bletët në pllenimin e kulturave bujqësore dhe bimësisë në përgjithësi, ku sipas studimeve shkencore mbi 1/3 e bimësisë së botës pllenohet nga bletët. Ky fakt e ka shtyrë shkencëtarin e madh Einstein të shprehet se “po u zhdukën bletët, shumë shpejt do të zhduket edhe njerëzimi”.
Kemi besim se Ministria e Bujqësisë, në ndryshim nga vitet e mëparshme, do ta vlerësojë këtë gjendje shumë të rëndë të bletarisë dhe do të gjejë mekanizmat e nevojshëm për përmirësimin e situatës. Në vazhdim do të japim disa mendime tonat se si mund të përmirësohet ky sektor.
-Në Shqipëri mungon ligji “Për bletarinë”. Aktet ligjore që rregullojnë veprimtarinë e sektorit të bletarisë janë të përmendura në nene të veçanta të ligjeve të tjera si ai për veterinarinë, për zootekninë, ligjin e ushqimit etj., dhe nuk ka një ligj të veçantë vetëm për bletarinë, siç e kanë edhe vendet e tjera, përfshirë edhe Kosovën. Në vazhdim do të japim disa mendime tonat se si mund të përmirësohet ky sektor.
-Rendimenti është shumë i ulët, afërsisht 8-10 kg për koshere (Greqia mbi 30 kg/koshere, Turqia mbi 50 kg/koshere). Kjo bën që kostot të jenë shumë të larta dhe nuk i përgjigjet çmimi i duhur për këtë sasi prodhimi.
-Duhen politika të mirëfillta, ku të nxitet prodhimi vendas, jo vetëm në subvencionime në bazë të numrit të koshereve, por duhet patjetër për njësi prodhimi, pra për kg mjaltë të dorëzuar apo të shitur me dokumente të rregullta. Kjo do të stimulojë bletaret të rrisin prodhimin dhe do të jemi më konkurrues ne eksporte.
-Duhet të ketë ndihmë gjithashtu për bletarët në bazë materiale, zgjoje bletësh, centrifuga, ushqim bletësh, ilaçe kundër sëmundjeve etj. Sepse, po të shohësh nga afër sesi punohet me bletët, çfarë mjetesh kanë, jemi shumë larg kushteve minimale higjieno-sanitare, pa folur fare për standardet europiane të prodhimit, ambalazhimit, etiketimit dhe shitjes së mjaltit. Subvencionet që jepen për koshere shumë pak shkojnë aty ku duhet, pasi shumica e fermave bujqësore në Shqipëri janë ferma të përziera dhe kur fermeri merr paratë për numrin e koshereve me bletë, i shpenzon ato para aty ku ka më shumë nevojë për momentin, pavarësisht se i ka marrë për bletët. Këtu nuk po përmendim edhe disa bletarë apo fermerë, të cilët kur marrin para cash i shpenzojnë kot, pa shkuar ende në shtëpi. Shoqëria dhe shteti duhet të mendojnë edhe për këtë kategori, duke mos iu dhënë mundësinë të kenë shumë para cash, por të stimulohen me bazë materiale. Stimulime të tilla kanë bërë që ata t’i shtojnë në pranverë kosheret dhe i humbasin në dimër. Ku shkuan subvencionet??
-Konsumi është relativisht i ulët në rang vendi. Shqipëria konsumon rreth 0.8-0.9 kg mjaltë për frymë në vit. Vetëm vendet e rajonit tonë konsumojnë 2-3 kg mjaltë për frymë në vit, pa folur për vendet e zhvilluara që konsumojnë edhe më shumë. Kjo do të thotë se ka vend për të tre-katërfishuar prodhimin e mjaltit vetëm për nevojat e vendit.
-Edhe eksporti është në vlera minimale. Afërsisht 40 tonë mjaltë eksporton vetëm kompania “Morava” në një vit. Duhet llogaritur edhe importi, që është shumë konkurrues në çmim karshi produktit të vendit.
-Skemat kombëtare duhet të kalojnë për rritjen e prodhimit dhe jo për qendra grumbullimi që nesër do të ngelen fantazma dhe investim i shkuar dëm, ose ndoshta mund të kthehen në paketuese të mjaltit të huaj pa origjinë, ose mjaltë kinez. E vetmja kompani e grumbullimit dhe paketimit në vendin tonë, Morava, punon me 10% të kapacitetit tani. Nga 1 ton mundësi paketimi në ditë, punojnë në nivel minimal sepse nuk ka prodhim.
-Eksporti duhet të jetë i vazhdueshëm. Në qoftë se mbështeten bletarët tani dhe me subvencion për njësi prodhimi duhen 3-4 vjet që të shohim frytet e kësaj pune.
-Mendojmë se duhet parë mundësia e njëlloj subvencionimi për sasitë e mjaltit që eksportohen. Kjo do të ulë deri diku kostot dhe rrit mundësinë e konkurrencës.
-Kërkesa ka pasur vazhdimisht për mjaltë shqiptar nëpër panaire ndërkombëtare, ku kemi marrë pjesë, por këtu nuk mund të gjesh mjaltë. Është shumë e vështirë të mbledhësh mjaltë cilësor, edhe pse mjetet e kompanisë së vetme grumbulluese, “Morava” shkojnë në gjithë vendin, por nuk mund të grumbulloj sasi për t’u përgjigjur kërkesave të eksportit.
-Pengesë e madhe është bërë vendosja e kufirit prej 15000 lekësh në ditë për blerje mjalti nga bletarët me para në dorë. Rritja e pragut të blerjes së mjaltit tek bletarët, nga 15000 lekë në ditë të kalojë në 150.000 lekë në ditë. Kjo na pengon të merret mjaltë tek bletarët në zona të thella, sepse duhen kontrata, NIPT-e, fermeri etj., por edhe fermerët duan pagesën në vend, nuk pranojnë me bankë, sepse e kanë të pamundur të ndjekin pagesat me bankë. Kështu, i bie që duhet të shkosh 10 herë tek një fermer në zona të thella, për të blerë 180 kg mjaltë. Automatikisht rrit kostot.
-Duhet të ketë një bashkërendim të punës ndërmjet ambasadave tona jashtë shtetit dhe Ministrisë së Bujqësisë, për tregjet e synuara sipas produkteve. Nga kërkimet e tregut ka pasur kërkesa nga Kina, por nuk ka prodhim. Ambasadat mund të mbështesin dhe ndihmojnë biznesin e eksportit të mjaltit për marrëveshje dypalëshe, përpara se të vijnë specialistët e shtetit përkatës në vendin tonë që certifikojnë kompaninë që do të eksportojë.
-Problem është lëvizja e bletëve pa kriter në kohën e lulëzimit të kullotave, ku bletarë të zonave të tjera shtegtojnë bletët pa asnjë kontroll, pa një certifikatë veterinare duke përhapur sëmundje e parazite tek zonat që nuk kanë pasur problem më parë.
-Problem janë sëmundjet e Varroatozës dhe Nosematozës. Shërbimi veterinar duhet të organizojë, drejtojë dhe koordinojë punën për luftimin e këtyre sëmundjeve, pasi vetëm ky shërbim ka autoritetin për të bërë këtë punë. Dhe kjo të koordinohet që të zhvillohet njëherësh në gjithë zonat. Gjithashtu evidenton dhe llojet e preparateve që përdoren nga bletarët për këto sëmundje. Kjo ndikon në rritjen e prodhimit dhe cilësisë së mjaltit.
-Helmimet e bletëve nga pesticidet dhe herbicidet që përdoren në bujqësi janë një tjetër problematikë për bletarinë. Përdorimi i këtyre lëndëve helmuese për bletët nën një kujdes të rreptë të autoriteteve përkatëse, duke njoftuar bletarët dhe duke bashkëpunuar me shoqatat e bletërritësve do të ishte një zgjidhje e pranueshme dhe shumë efektive.
-Duhet të ketë dhe ndihmë nga Qeveria për të prezantuar kompanitë dhe produktin në panaire të ndryshme në botë ose të targetohen tregje të mundshme alternative përveç Europës, që momentalisht nuk lejohet.
—————————-
“Diversifikimi i portofolit” të shitjeve
Qumështi i bletës, sipas fermerëve, ka pasur një shpërthim vitet e fundit, për të cilin të shumtë janë shqiptarët që paguajnë, shifra jo të vogla, për një produkt në sasi të limituara. E njëjta panoramë duket edhe për propolisin, që konsiderohet si “antibiotiku natyral”.Sa i përket çmimit, ata tregojnë se varet nga zonat (pra zonat me kullotat më të mira), qumështi i bletës shkon mbi 1000 lekë/gram, ndërsa propolisi i tretur në shishe mesatarisht 500 lekë/10 gr.
Bletarët tregojnë se vetëm prodhimi i mjaltit nuk është i mjaftueshëm për të pasur një ecuri të mirë në tregti, ndaj ata merren edhe me prodhimin e tregtimin e qumështit të bletës, propolisit etj. Disa bletarë kanë vënë prioritet edhe në tregtimin e ushqimit për bletët, duke qenë se, sikur pohojnë të gjithë aktorët e tregut, numri i bletarive në vend është shtuar shumë. Nga ana tjetër, diversifikimi i portofolit të produkteve në tregtim, sipas tyre, i bën më të sigurt në këtë biznes, duke qenë se përballojnë krizën apo problemet më lehtë.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.