Pse ortodoksia argjentinase nuk ka funksionuar më mirë se ikonoklazmi turk Monedhat e të dyja vendeve kanë rënë në nivelet e tyre më të ulëta. Vetëm një është duke ndjekur kurën e përcaktuar
Kur një treg në zhvillim humbet favorizimin e kreditorëve të tij, atëherë si duhet të reagojë qeveria e këtij vendi? Përcaktimet e politikave zakonisht nuk përfshijnë kërcënimin e Bankës Qendrore, kundërshtimin e vendosjes së normave të caktuara të interesit, përshkallëzimin e mosmarrëveshjeve me aleatët, mospranimin e ndihmës nga FMN-së, përhapjen e lajmeve të rreme kundrejt dollarit ose emërimin e dhëndrit të Presidentit të vendit në postin e ministrit të Financave, shkruan The Economist. Turqia i ka bërë të gjitha këto, e megjithatë monedha e saj ka shënuar një rënie të madhe gjatë këtij viti, duke humbur rreth 40% të vlerës.
Ndërsa Argjentina ka vepruar në një mënyrë krejtësisht të kundërt me atë të Turqisë. Ministri i saj i Financave ka dy diploma në fushën e ekonomisë. Banka e saj Qendrore i ka rritur normat e interesit dhe qeveria e saj ka siguruar një ndihmë të shpejtë dhe tepër bujare nga FMN-ja, ku kjo e fundit i dha asaj në qershor një hua prej 50 miliardë dollarësh amerikanë, njëkohësisht edhe vlera më e lartë gjatë historisë së saj. E megjithatë, monedha e Argjentinës ka humbur mbi 50% të vlerës së saj këtë vit.
Pse ortodoksia argjentinase dha rezultate kaq të dobëta? Kjo çështje po bëhet alarmante nga dita në ditë. Shtrëngimi monetar i Amerikës dhe shqetësimet rreth luftërave tregtare të Presidentit Donald Trump, do të thotë që shumë tregje në zhvillim po shfaqen më të paqëndrueshme. Më 3 shtator, qeveria e Argjentinës tha se do të merrte masa edhe më shtrënguese, duke shkurtuar numrin e ministrive nga 19 në 10, duke rritur taksat e eksportit dhe duke shkurtuar subvencionet mbi transportin dhe shërbimet. Tani ajo synon që të balancojë buxhetin (përpara pagesave të interesit) në 2019, që do të jetë edhe një vit zgjedhor. Ajo planifikon të krijojë një suficit buxhetor prej 1% të PBB-së në vitin 2020. A është Argjentina duke ndjekur një rrugë të gabuar, në ndërmarrjen e masave të tilla shtrënguese?
A duhet ndoshta që Mauricio Macri, Presidenti i saj, të caktojë një nga fëmijët e tij në postin e ministrit të Financave? Përgjigjja ndaj këtyre pyetjeve sigurisht që është jo. Performanca e keqe e pezos, nuk është në pjesën më të madhe një akuzë ndaj ekonomisë konvencionale. Në vend të kësaj ajo reflekton tre faktorë të tjerë: fatkeqësitë ideosinkretike; dallimet strukturore midis ekonomisë së Argjentinës dhe modelit të Turqisë dhe situatën shumë të pafavorshme në të cilën Z. Macri erdhi në pushtet, e krijuar nga paraardhësit e tij, Cristina Fernandez de Kirchner dhe bashkëshorti i saj, Néstor Kirchner.
Le ta fillojmë me fatkeqësitë ideosinkretike. Thatësira e këtij viti ishte një ndër më të këqijat e 50 viteve të fundit, duke shkaktuar dëme të rënda në prodhimin bujqësor. Por sikur të mos mjaftonte vetëm fati i keq, atij do t’i shtoheshin edhe disa gabime, të cilat edhe mund të ishin shmangur. Në një video të shkurtër të postuar në YouTube më 29 gusht, z. Macri u përpoq të shuajë çdo dyshim mbi aftësinë paguese të Argjentinës, duke njoftuar se FMN-ja kishte rënë dakord të përshpejtojë disbursimin e kredisë së saj, nga të cilat vetëm 15 miliardë dollarë ishin paguar paraprakisht. Por ky pohim nuk u ndoq nga asnjë konfirmim nga Ministria e Financave apo nga FMN-ja. Paniku dhe konfuzioni u përhapën shumë shpejt.
Më 30 gusht, ditë së cilës argjentinasit i referohen si e “Enjtja e Zezë”, pesoja ra me një të pestën e saj. Një gabim i tillë në mënyrën e komunikimit, reflekton një dështim më të thellë të bashkëpunimit në vend. Teksa investitorët në Turqi shqetësohen se fuqia është e përqendruar në duart e Presidentit të saj, Rexhep Tajip Erdogan, investitorët në Argjentinë shqetësohen se autoriteti ekonomik është shpërndarë gjerësisht. Qeveria hyri në krizë me një ministër Financash dhe një ministër të Thesarit, përgjegjësitë e të cilëve u ndërthurën dhe ku të dyve iu desh që të luftonin me një shef kabineti të pushtetshëm. Investitorët nuk e dinin se kush ishte përgjegjës. Të shumtë janë ata që ende besojnë se Nikolas Dujovne, ministrit të Financave, duhet t’i jepet më shumë pushtet për të vendosur politikën ekonomike.
Sipas Marcos Buscaglia nga Alberdi Partners, një firmë për konsulencë ekonomike, qeveria ka nevojë të sigurojë një marrëveshje të përbashkët me guvernatorët e krahinave për të reduktuar së bashku shpenzimet. Krahinat janë zonat ku ndodhen disa prej mbetjet më të mëdha”, thotë ai.
Rënia e pesos pasqyron edhe dallime shumë të mëdha midis strukturës ekonomike të Argjentinës dhe Turqisë. Për shembull, tregtia ndërkombëtare luan rol më të madh në vendin Euroazatik, i cili i përket një bashkimi doganor me Bashkimin Europian. Tregtia në Turqi është e barabartë me 54% të PBB-së së vendit, krahasuar me vetëm 25% të PBB-së së Argjentinës. Një qytet si Stambolli gjeneron shkëmbime në monedhë të huaj edhe nga antikiteti, edhe nga modernizmi që e karakterizon.
Arkitektura bizantine dhe osmane në qendrën e këtij qyteti tërheqin një numër të madh turistësh dhe fabrikat e tekstilit në periferi të saj u shërbejnë blerësve që i dërgojnë pastaj copërat e ndryshme në disa prej shtëpive më të mëdha të modës në Europë. Turqia nuk ka nevojë për një zhvlerësim të madh për një përmirësim në bilancin tregtar. Sipas vlerësimeve të Institutit Ndërkombëtar të Financave, IIF-së, kombinimi i ngadalësimit ekonomik dhe rënia e lirës turke, është më se e mjaftueshme për ta kthyer deficitin aktual të llogarisë së saj prej 6% të PBB-së në një suficit në kohën e duhur. Rënia më e madhe në monedhën e Argjentinës ka ulur vetëm deficitin aktual të llogarisë korente, nga rreth 5% e PBB-së në 3%, sipas llogaritjeve të IIF-së. Sipas Bankës për Marrëveshjet Ndërkombëtare, kreditë për sektorin privat (duke përjashtuar kreditimin ndërmjet institucioneve financiare) arritën në 85% të PBB-së në fund të vitit 2017.
Ndërsa shifra për Argjentinën ishte nën 22%. Prandaj, Argjentina ka nevojë për një rritje më të madhe të kostove të huamarrjes për të njëjtin ngadalësimin të rritjes, vë në dukje Charlie Robertson nga Renaissance Capital, një bankë investimi. Borxhet e Argjentinës, sidomos ato në dollarë, kryesisht janë të qeverisë, ndërsa në Turqi, ato i takojnë firmave të ndryshme. Edhe pse Banka Qendrore e Turqisë ka vepruar ngadalë për të rritur koston zyrtare të huamarrjes për bankat, këta huadhënës komercialë kanë qenë të shpejtë për të rritur normat e interesit për huamarrësit e tyre me kredi të ulëta.
Sipas një ekonomisti turk, bankat tani taksojnë edhe kompanitë e mëdha rreth 35%. Kur kredia të shtrëngohet, kompanitë duhet të reduktojnë sasinë e parave që shpenzojnë. Ndryshe nga qeveritë, ata nuk mund dhe nuk kanë nevojë, të presin për miratim politik për ta bërë këtë. Si pasojë, masat shtrënguese të sektorit privat të Turqisë kanë qenë më të shpejta dhe më të egra sesa ato të ndërmarra në sektorin publik të Argjentinës. Ekonomia tashmë është ngadalësuar ndjeshëm.
Vetëm gjysma e makinave që u shitën një vit më parë, u shit muajin e kaluar. Investitorët e huaj mund të jenë të frikësuar nga dobësitë e përbashkëta të Turqisë dhe Argjentinës, si inflacioni i lartë, borxhet e mëdha në valutë të huaj, deficitet buxhetore me probleme dhe boshllëqet e gjera të llogarisë korente. Por ndryshimet themelore midis dy ekonomive janë po aq të zymta. Z. Macri, i cili mori detyrën në fund të vitit 2015, trashëgoi një ekonomi të deformuar, në gjendje edhe më të keqe se ç’është Turqia sot.
Një mosmarrëveshje me mbajtësit e borxhit të saj e kishte lënë qeverinë e Argjentinës të shkëputur nga tregjet ndërkombëtare të kredive. Nëse borxhi publik i Argjentinës mbeti modest, ishte vetëm për shkak se qeveria financoi veten me para të krijuara nga Banka Qendrore. Nëse inflacioni u duk i menaxhueshëm, kjo ishte vetëm për shkak se qeveria manipuloi shifrat. Dhe nëse bilanci tregtar u duk i favorshëm, kjo ishte vetëm për shkak se qeveria ndaloi shumë importe dhe kufizoi aksesin ndaj këmbimit valutor.
E teksa të gjitha këto mashtrime u zbuluan, problemet e Argjentinës dolën në dritë. Ajo u përball me një inflacion të lartë, me një çekuilibër fiskal që duhej të financohej nga borxhi i rritur, nëse nuk do të financohej nga Banka Qendrore. Dhe mbi të gjitha ajo u përball me një zhvlerësim të lartë të monedhës së saj. Sipas Renaissance Capital, edhe pas rënies së saj të fundit pesoja e Argjentinës është vetëm 25% më poshtë “vlerës së saj të drejtë” (bazuar në mesataret afatgjata të inflacionit të rregulluar). Lira turke, nga ana tjetër, është nënvlerësuar me rreth 44%. Pjesa më e madhe e fajit për gjendjen e vështirë që po kalon Argjentina, qëndron jo tek reagimin konvencional i qeverisë ndaj krizës, por tek paraardhësi i saj jokonvencional.
Megjithatë, aplikimi i ortodoksisë nga ana e Presidentit Macri, ka qenë kundërproduktiv në tre drejtime indirekte. Së pari, imazhi i tij reformist ndihmoi në tërheqjen e flukseve të mëdha të kapitalit nga jashtë, duke arritur kulmin në shitjen e një obligacioni 100-vjeçar në qershor të vitit 2017. Por ky entuziazëm fillestar ndaj borxhit, bëri që qeveria të reduktonte deficitin fiskal më gradualisht sesa e kishte planifikuar fillimisht.
Më 3 shtator, z. Macri pranoi se veprimi në mënyrë graduale nga ana e qeverisë kishte lindur nga “optimizmi i tepruar”. Së dyti, në riparimin e ekonomisë, qeveria me raste, përqafoi ortodoksinë mikroekonomike ndaj stabilitetit makroekonomik. Ajo hoqi taksat mbi eksportet, veprim ky që e privoi atë nga të ardhurat e nevojshme. Ajo zvogëloi subvencionet e karburanteve, të cilat sollën çmimet në nivele më të ngushta me kostot, por gjithashtu shkaktuan edhe inflacionin, veçanërisht pasi reduktimet e subvencioneve u shoqëruan me shkurtime taksash për të lehtësuar dhimbjen.
Të pabesueshmit
Së fundmi, politikëbërësit e Argjentinës bënë zotime të shumta ortodokse, të cilët më pas u treguan të paaftë për t’i përmbushur. Banka Qendrore miratoi objektiva ambicioze të inflacionit të cilat më pas i shfuqizoi. Pas marrëveshjes me FMN-në, ajo premtoi se do t’ia lërë peson ecurisë së forcave të tregut dhe se do të ndërhyjë në tregjet monetare vetën në raste ekstreme. Por ajo thuajse ka ndërhyrë në mënyrë të përsëritur në tregjet e monedhave dhe kjo sepse Argjentina rrallëherë ka qenë larg niveleve ekstreme që atëherë.
Vendimi i Bankës Qendrore për të rritur normat e interesit me 15% si një përgjigje ndaj së “Enjtes së Zezë”, gjithashtu u duk si një reagim i nxituar.
Në vend që të shfaqej e vendosur, Banka Qendrore u shfaq e tmerruar. Asnjë Bankë Qendrore nuk mund të duket e besueshme duke premtuar se do të shkatërrojë ekonominë për të kursyer monedhën e saj. Edhe qasja e Turqisë vështirë se i ka shërbyer ekonomisë së saj. Ministri i saj i Financave, Berat Albajrak, tani po predikon nevojën për një politikë fiskale më të shtrënguar.
Pasi inflacioni u rrit në gati 18% muajin e kaluar, Banka Qendrore njoftoi se do të rriste normat e interesit në mbledhjen e saj të ardhshme. Ndërkohë, Argjentinës, duke qenë se e ka provuar taktikën populiste të znj. Kirchners dhe formën e mëparshme të gradualizmit të z. Macri, i mbeten pak alternativa, por gjithsesi do të vazhdojë me qasjen ortodokse. Si një treg i pambrojtur në zhvillim, ajo duhet të përpiqet të jetë sa më e shëndoshë ekonomikisht. Por jo më shumë sesa duhet.