Që prej qershorit të vitit 2005, ka hyrë në fuqi Ligji nr. 9396, datë 12.05.2005 “Për qiranë financiare”, në të cilin qiraja financiare “… është marrëdhënia juridike, sipas së cilës qiradhënësi i blen furnizuesit një send të përzgjedhur nga qiramarrësi pranë furnizuesit dhe ia jep atë qiramarrësit për ta përdorur për një afat të caktuar në kontratë dhe, me mbarimin e afatit të kontratës, qiramarrësi mund ta blejë sendin, të vazhdojë ta mbajë me qira për një afat tjetër ose t´ia kthejë atë qiradhënësit.”. (Neni 1 Përkufizime)
Ligji trajton edhe qiranë financiare të drejtpërdrejtë, ku qiradhënësi është vetë pronar i sendit ose ndërtues i tij dhe ia jep sendin me qira drejtpërdrejtë qiramarrësit. “Në dallim nga qiraja financiare me furnizues, në qiranë financiare të drejtpërdrejtë: a) qiradhënësi, krahas sendit, i ofron qiramarrësit edhe shërbime ndihmëse e mirëmbajtjeje; b) sendet që jepen me qira janë, kryesisht, të një lloji; qiramarrësi ka më tepër liri ta zgjidhë kontratën para afatit, me njoftim paraprak.”. (Neni 2 Fusha e zbatimit të ligjit).
Siç shihet në rastin e një qiraje financiare palët janë: qiradhënësi, qiramarrësi dhe furnizuesi, por ka raste kur detyrimet e qiramarrësit mund të merren përsipër nga dorëzanës, me anë të kontratës së dorëzanisë që lidhet ndërmjet qiramarrësit dhe dorëzanësit, duke përfshirë edhe një palë tjetër në skemën e qirasë financiare.
Me këtë element shtesë Ligji “Për qiranë financiare” del jashtë kornizave të Ligjit nr. 7850, datë 29.07.1994 “Kodi Civil i Republikës së Shqipërisë”, neni 849 qiraja financiare (leasing) ku nuk përmendet transaksioni i dorëzanisë.
Qiraja financiare dhe ligji për kontabilitetin
Kuptohet se kjo veprimtari ekonomike lidhet (direkt) së pari, me zbatimin e ligjit “Për kontabilitetin” dhe së dyti, me legjislacionin fiskal për shkak të regjistrimit të vlerave që përmbajnë transaksionet ndërmjet palëve në një kontratë, në kuptim dhe zbatim të ligjit “Për TVSH” (neni 40 Detyrimi për të mbajtur regjistrime) ashtu edhe në ligjin “Për tatimin mbi të ardhurat” (neni 19 Fitimi i tatueshëm), ku citohet ligji “Për kontabilitetin”.
Meqenëse deri më 31.12.2007 në fuqi do të jetë ligji i vjetër “Për kontabilitetin”, do t´ia vlente të shihej se si trajtohen në këtë ligj rastet e qirasë financiare dhe, më pas, të shihej se si janë përshtatur këto trajtime në ligjin “Për TVSH-në” dhe ligjin “Për tatimin mbi të ardhurat”.
Në zbatim të Ligjit nr.7661, datë 19.01.1993 “Për kontabilitetin” miratuar me Vendimin e Këshillit të Ministrave Nr.334, datë 09.07.1993 u miratua Plani i Përgjithshëm Kontabël, ku në pikën 1 Përkufizime, terminologji dhe disa sqarime thuhet: … Që një element t´i përgjigjet përkufizimit të një aktivi duhet që ndërmarrja:
-
të ushtrojë mbi atë element të drejtën e pronësisë (kontroll juridik);
-
të zotërojë përfitimet ekonomike, d.m.th. aftësinë që ka ai element për të krijuar drejtpërdrejt ose tërthorazi flukse (prurje) pozitive likuiditetesh apo ekuivalentë likuiditetesh për ndërmarrjen;
Në këtë kuptim aktivet përkufizohen si elemente të pasurisë së ndërmarrjes që kanë për të një vlerë ekonomike pozitive.
…”. (A.Aktivet)
Ndërsa në pikën 2 Rregulla të përgjithshme për përgatitjen e llogarive vjetore thuhet: “…
* Në raste të veçanta një pasiv mund të merret në llogari dhe të paraqitet në bilancin e ndërmarrjes nëse është i lidhur me tregtimin në aktiv të bilancit të kundërpartisë përkatëse (përfitimeve ekonomike), siç është rasti i sendeve të marra me një kontratë qira financimi …”.
Në Ligjin “Për TVSH”, neni 13 Momenti i funizimit pika 7 thuhet: “Kur mallrat transferohen në bazë të një kontrate, e cila parashikon marrjen me qira ose shitjen me këste, pavarësisht nga momenti i kalimit të pronësisë, detyrimi për TVSH në lind mbi vlerën e plotë të mallit dhe llogaritet mbi pagesat e vlerës së plotë të kësteve për mallin e vënë në dispozicion për përdoruesin.”.
Ndërsa në Udhëzimin Nr. 3, datë 30.01.2006, pika 5 Momenti i furnizimit, thuhet: “Furnizimi quhet i kryer në momentin kur është e detyrueshme të lëshohet fatura. Personi që kryen një furnizim të tatueshëm, detyrohet të lëshojë faturë për atë furnizim në momentin kur lëvrohen mallrat ose kur ato bëhen të disponueshme, apo kur shërbimet janë kryer prej tij në lidhje me atë furnizim“, ndërsa në pikën 5.1 Transferimi i mallrave për shitje me këste, thuhet: “Bazuar në nenin 13, pika 7 e ligjit, kur mallrat transferohen në bazë të një kontrate, e cila parashikon marrjen me qira ose shitjen me këste, pavarësisht nga momenti i kalimit të pronësisë, detyrimi për TVSH në lind mbi vlerën e plotë të mallit. Ndërsa përsa i takon deklarimit dhe pagesës për çdo periudhë tatimore, TVSH llogaritet mbi pagesat e vlerës së kësteve për mallin e vënë në dispozicion të përdoruesit. Operacione të kësaj natyre janë ato që kanë të bëjnë me transferimin e mallrave në bazë të një kontrate qiraje financiare (leasing). Për çdo rast qiradhënësi përpilon një faturë tatimore me TVSH për çdo këst të përcaktuar në kontratën përkatëse të leasing si më poshtë :
a). Kur qiradhënësi është person i tatueshëm jo bankë ose institucion financiar.
Furnizuesi që i jep mallin qiradhënësit, lëshon për të faturë tatimore me vlerë të tatueshme aq sa është çmimi i plotë, duke zbatuar mbi këtë vlerë TVSH 20%.
Qiradhënësi e regjistron faturën e lëshuar nga furnizuesi në librin e blerjeve dhe krediton TVSH-në e zbatuar në të. Kur qiradhënësi i dorëzon mallin qiramarrësit, për çdo këst të qirasë financiare (zakonisht muaj), ai do të lëshojë për të faturë tatimore me vlerë të tatueshme aq sa është vlera e plotë e këstit (përfshirë interesin) mujor, duke zbatuar mbi të TVSH 20%. Këto fatura regjistrohen nga qiradhënësi në librin e shitjes dhe deklarohen si shitje të tatueshme, sipas periudhave tatimore që i takojnë.
Qiramarrësi, kur është person i tatueshëm (i regjistruar si tatimpagues i TVSH-së) ka të drejtën e kreditimit të këtyre faturave, brenda përcaktimeve të nenit 33 të Ligjit të TVSH. Pra, lejohet kreditimi për ato lloje mallrash që i shërbejnë veprimtarisë së tij të tatueshme dhe nuk kufizohen nga neni i mësipërm.
Në fund të periudhës së kontratës, nëse qiramarrësi do të ushtrojë mundësinë e blerjes së mallit të përcaktuar në të, qiradhënësi lëshon për të një faturë përfundimtare me vlerë të tatueshme të caktuar në kontratë, regjistrimi i së cilës bëhet njëlloj si i faturave pjesore të lëshuara gjatë gjithë periudhës së zgjatjes së kontratës.
E njëjta procedurë si më sipër kryhet në rastin kur qiradhënësi e prodhon vetë mallin, me ndryshimin që përjashtohet nga skema roli i furnizuesit.
b). Kur qiradhënësi është një bankë ose institucion financiar, që kryen edhe aktivitetin e qirasë financiare.
Personat që ushtrojnë veprimtari në fushën bankare, që të mund të kryejnë veprimtarinë e qirasë financiare, duhet të kenë përfshirë këtë aktivitet në licencën ose lejen përkatëse. Sipas nenit 21 të ligjit të TVSH-së, shërbimet financiare të përcaktuara në këtë nen dhe që kryhen nga banka, janë të përjashtuara nga TVSH. Ndërkohë që aktiviteti i qirasë financiare është i tatueshëm, pra banka kryen njëkohësisht operacione të tatueshme dhe operacione të përjashtuara nga TVSH. Edhe në këtë rast krijohen marrëdhënie midis furnizuesit, bankës në rolin e qiradhënësit, si dhe qiramarrësit. Furnizuesi që i shet mallin bankës (qiradhënësja), lëshon për të faturë tatimore me vlerë të tatueshme aq sa është çmimi i plotë duke zbatuar mbi këtë vlerë TVSH prej 20%. Banka e regjistron këtë faturë në librin e blerjeve. Meqenëse aktiviteti i qirasë financiare është i tatueshëm dhe furnizimi i marrë i shërben vetëm këtij aktiviteti, atëhere banka ka të drejtën e kreditimit të TVSH-së së zbatuar në këtë furnizim. Në çastin kur banka i dorëzon mallin qiramarrësit, për çdo muaj ajo do të lëshojë për të faturë tatimore me vlerë të tatueshme aq sa është vlera e plotë e këstit (përfshirë interesin) mujor, duke zbatuar 20% TVSH-së. Këto fatura regjistrohen nga banka në librin e shitjes dhe deklarohen si shitje të tatueshme, sipas periudhave tatimore që i takojnë.
Në fund të periudhës së kontratës, nëse qiramarrësi do të ushtrojë mundësinë e blerjes së mallit të përcaktuar në të, banka lëshon për të një faturë përfundimtare me vlerë të tatueshme të caktuar në kontratë, regjistrimi i së cilës bëhet njëlloj si i faturave pjesore të lëshuara gjatë gjithë periudhës së zgjatjes së kontratës.
Në të njëjtën kohë, banka kryen blerje të tjera, të ngarkuara me TVSH, të cilat i shërbejnë edhe aktivitetit të përjashtuar (shërbimet financiare) edhe aktivitetit të tatueshëm, përfshirë qiranë financiare. Për këtë kategori shpenzimesh, bazuar në nenin 33 të ligjit të TVSH-së, zbatohet kreditimi i pjesshëm i TVSH. Pra, banka krediton TVSH në e lidhur me këto shpenzime deri në masën që ato i shërbejnë aktivitetit të saj të tatueshëm”.
Në zbatim të ligjit “Për tatimin mbi të ardhurat”, në Udhëzimin Nr.5, datë 30.01.2006, pika”3.7. Amortizimi dhe nënpika 3.7.1 Personat që llogarisin amortizimin, thuhet: “Në zbatim të nenit 22 të Ligjit, Amortizimi i aktiveve të biznesit llogaritet nga:
-
Pronari i aktiveve;
Personi që mbart riskun (rrezikun), në rastin e aktiveve të dhëna me qira apo huapërdorje afatgjata ose me qira financiare (leasing), duke u bazuar në të dhënat e kontratave përkatëse, dhe duke mos lejuar dyfishim të shpenzimeve të amortizimit te pronari edhe te përdoruesi i aktivit”, por te ligji “Për qiranë financiare”, nenit 10 Mbajtja e rreziqeve, thuhet: “Kur nuk parashikohet ndryshe në kontratën e qirasë financiare, me pranimin e sendit nga qiramarrësi, të gjitha rreziqet që lidhen me sendin, përfshirë dëmtimin, humbjen rastësore, vjedhjen ose humbjen e parakohshme të përdorshmërisë së tij, i kalojnë qiramarrësit.”.
Duhet përshtatur me ligjet për kontabilitetin
Pa dashur t´i bëjmë koment përshtatjeve që i janë bërë ligjit “Për qiranë financiare” me ligjin “Për kontabilitetin” dhe për qëllime tatimore me ligjin “Për TVSH” dhe ligjin “Për tatimin mbi të ardhurat” nëpërmjet udhëzimit Nr. 3, datë 30.01.2006 “Për TVSH” dhe udhëzimit Nr.5, datë 30.01.2006 “Për tatimin mbi të ardhurat”, por për të tërhequr vëmendjen e organeve kompetente që të bëjnë me kohë dhe siç duhet përshtatjet që diskutohen nga hyrja në fuqi e Standardeve Kombëtare të Kontabilitetit (SKK) dhe Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit (SNK), po paraqesim atë çfarë përshkruhet për qiranë financiare në Standardet Ndërkombëtare të Kontabilitetit:
“Objektivi i SNK 17 (i revizionuar në 1997) është përshkrimi i politikave të përshtatshme të kontabilitetit dhe hapjeve për t´u zbatuar nga qiradhënësit dhe qiramarrësit në lidhje me qiranë financiare dhe atë operative.
Klasifikimi i qirave financiare
Një qira, në qoftë se i transferon në mënyrë thelbësore të gjitha rreziqet dhe pagesat për incidentin te pronësia, klasifikohet si qira financiare. Të gjitha qiratë e tjera financiare klasifikohen si qira financiare operative.
Nëse një qira është qira financiare ose një qira operative më saktë varet nga thelbi i transaksionit sesa nga forma. Shembuj të situatave të cilat normalisht do të çonin në të qenit e klasifikuar si qira financiare janë:
-
qiraja e transferon pronësinë e aktivit te qiramarrësi nga fundi i afatit të qirasë;
-
qiramarrësi ka opsionin ta blejë aktivin me një çmim i cili parashikohet mjaft më i ulët sesa vlera e arsyeshme (e pranueshme), që në fillim të qirasë, në datën që opsioni bëhet i ushtrueshëm dhe në mënyrë të arsyeshme kjo është e sigurtë që opsioni do të ushtrohet;
-
afati i qirasë është për pjesën madhore të jetës ekonomike të aktivit megjithëse nuk transferohet e drejta (titulli);
-
në fillim të qirasë, vlera e pranishme e shumave minimale të pagesave të qirasë të jetë të paktën pjesa më e madhe e të gjithë vlerës së arsyeshme të aktivit të dhënë me qira; dhe
-
aktivet e qirasë janë të një natyre të veçantë të tilla që vetëm qiramarrësi mund t´i përdorë ata pa i bërë modifikimet madhore.
Situata të tjera të cilat, gjithashtu, do të mund të çonin te klasifikimi si një qira financiare janë:
-
në qoftë se qiramarrësi ka të drejtën të anulojë qiranë, humbjet e qiradhënësit që shoqërojnë anulimin bien mbi qiramarrësin;
-
fitimet ose humbjet nga luhatjet (ulje ngritjet) në vlerën e arsyeshme të pjesës që mbetet, bien te qiramarrësi (p.sh. me të gjitha mjetet e kthimit të parave të pagesave të qirasë); dhe
-
qiramarrësi ka aftësinë të vazhdojë të marrë me qira financiare për një periudhë të dytë me një qira më të ulët se vlera e tregut.”.
Prirja për të përshtatur SNK të në ligjin “Për kontabilitetin” si dhe legjislacionin tregtar, civil dhe fiskal me atë të vendeve të KE së nënkupton, ndër të tjera, edhe krijimin e praktikave të qarta zyrtare dhe pa barriera për investimet e huaja, ku përfshihet dhe veprimtaria e qirasë financiare. Qiraja financiare është ajo formë e marrjes së një aktivi, e cila nuk kërkon të paguhen menjëherë shuma të mëdha të parasë, mbasi bën të mundur që qiramarrësi ta përdorë kapitalin për punë të tjera me të cilat mund të fitojë para, duke bërë të mundur t´i përshtatet ndryshimeve të teknologjisë së përparuar dhe për t´i përballuar më lehtë konkurrentët e fushës së tij, pa domosdoshmërinë e blerjeve të pajisjeve moderne në shuma të mëdha, të cilat nuk i disponon në çastin që duhen bërë blerjet.
Për të gjithë ata që janë të interesuar për zhvillimin e veprimtarisë së qirasë financiare, trajtimi i mësipërm është ftesë për një dialog të hapur me temën:
“A duhen riparë në tërësinë dhe në lidhjen e tyre organike ligjet e lartpërmendura?”.
Trajtimi i mësipërm është ftesë për një dialog të hapur me temën:
“A duhen riparë në tërësinë dhe në lidhjen e tyre organike ligjet e lartpërmendura?”.
Nga Aida Pere
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.