Ekonomia amerikane shënon rritje për të 121-in muaj radhazi. Çfarë mund të shkaktonte fundin e saj?
Në të gjithë botën, investitorët, bizneset dhe bankierët e Bankave Qendrore po përballen me një fakt befasues: në fund të këtij korriku, ekonomia amerikane do të shënojë rritje, e cila ka vazhduar gjatë 121 muajve të fundit, njëkohësisht edhe periudha më e gjatë kohore gjatë së cilës ajo shënon rritje muaj pas muaji, shkruan The Economist.
Sipas NBER, një kompani kërkimesh, kjo është njëkohësisht edhe periudha më e gjatë që ekonomia amerikane shënon rritje muaj pas muaji që nga momenti kur të dhënat filluan të regjistrohen në vitin 1854. Por analistët ekonomikë parashikojnë se ajo shumë shpejt do të përballet me një recesion.
Por edhe numri i njerëzve pesimistë është i lartë. Tregjet e obligacioneve kanë shpallur gjendjen alarmante, pasi normat afatgjata të interesit ranë nën ato afatshkurtra, tregues i një situate paralajmëruese të rënies. Firmat prodhuese po tregohen të kujdesshme, ndërsa treguesit e besimit të biznesit po bien. Megjithatë investitorët e kapitalit janë ende optimistë. Tregjet e aksioneve kanë qenë të suksesshme, duke shënuar gjatë kësaj pjese të vitit rritje prej 19%. Dhe në qershor të këtij viti, ekonomia e Amerikës hapi rreth 224,000 vende të reja pune, më shumë se dyfishi i asaj që ishte i nevojshëm për të vazhduar me rritjen e fuqisë punëtore.
Rezultati i një situate të tillë është krijimi i një gjëegjëze, zgjidhja e së cilës ka rëndësi. Ekonomia e Amerikës përbën një të katërtën e prodhimit global, prandaj nëse ajo pengohet e gjithë bota do të pengohet gjithashtu. Por nëse ajo tregohet e aftë që ta zgjasë këtë cikël rritjeje, atëherë mund të jetë momenti i duhur që ajo të rishkruajë rregullat për mënyrën sesi të gjitha ekonomitë e tjera të pasura duhet të sillen. Sinjalet kontradiktore reflektojnë zgjerim jashtëzakonisht të ngadaltë dhe aspak të qetë.
Një pjesë e tij pritet të ndodhë pas krizës më të rëndë financiare në 80 vjet, por siç shpjegohet në këtë artikull, ai është gjithashtu për shkak të ndryshimeve të rëndësishme që po ndodhin në ekonominë amerikane prej 21 trilionë dollarësh. Rritja vërtet është më e ngadaltë por ajo është edhe më e qëndrueshme pasi aktiviteti është zhvendosur te shërbimet dhe pasuritë e paprekshme. Falë rregulloreve të reja dhe kujtesës së hidhur të kohërave të vështira, ka pak shenja që tregojnë një nivel të lartë të kreditimit hipotekor, investime në nivele më të larta sesa duhet apo firma financiare të papërgjegjshme. Inflacioni është i ulët.
Bazuar në sa u tha më sipër, zgjerimi do të jetë i qetë dhe mund të vazhdojë përtej normave historike, por sugjerohet se mënyra sesi ai do të përfundojë do të jetë ndryshe. Recesionet zakonisht shkaktohen nga flluskat e ndërtimeve, rritja e çmimeve ose dështimet industriale. Ndërsa tani ne duhet të shqetësohemi për firmat e ndërlidhura globalisht, një sistem financiar i varur nga paratë e lira dhe një sistem politik që është duke luajtur me politika ekstreme, sepse standardet dhe niveli i jetesës nuk po rritet sa duhet. Rritja mesatare e PBB-së gjatë këtij zgjerimi ka qenë vetëm 2.3%, më i ulët se niveli prej 3.6% që është arritur gjatë tre zgjerimeve të mëparshme të Amerikës.
Pikërisht kjo pasqyron edhe disa dizavantazhe të rëndësishme. Fuqia punëtore po plaket. Firmat e mëdha gjenerojnë fitime por investojnë shumë pak. Rritja e produktivitetit ka qenë e ngadaltë. Ekonomisti Robert Gordon shqetësohet se gjenialiteti i Amerikës në drejtim të sektorit të inovacionit po shënon gjithashtu rënie. Padyshim që lajme të tilla janë të këqija, ndërsa lajm i mirë është se ekonomia mund të jetë më pak e paqëndrueshme. Sipas Goldman Sachs, një e treta e recesioneve të shekullit të 20-të të Amerikës u shkaktuan nga goditjet industriale ose nga goditjet e çmimeve të naftës. Në ditët e sotme, industria prodhuese e Amerikës përbën rreth 11% të PBB-së.
Sektori i shërbimeve është gjallëruar, duke zënë 70% të prodhimit. Në vend të fabrikave të paqëndrueshme, investimi është zhvendosur në pronësinë intelektuale, e cila tani përbën më shumë se një të katërtën e totalit. Pas përvojës shkatërruese të vitit 2008, vlera e stokut të ndërtesave është 143% e PBB-së, pra nën nivelin e pikut prej 188%. Bankat janë të mbushura me kapital. Më e rëndësishmja nga të gjitha ka qenë niveli i ulët i inflacionit, në vetëm 1.6% gjatë ciklit të zgjerimit. Në shumë prej rënieve të së kaluarës, ekonomia mbinxehej, duke shkaktuar rritjen e inflacionit dhe duke e detyruar Rezervën Federale që të vepronte menjëherë për ta ulur atë. Sot dinamika është krejt ndryshe. Shkalla e papunësisë ka rënë në 3.7%, pothuajse pranë nivelit më të ulët në gjysmëshekullin e fundit, por rritja e pagave është vetëm në 3%.
Punëtorët kanë më pak fuqi negociuese në një ekonomi të globalizuar. Besueshmëria ndaj Rezervës Federale bën që një shumicë e madhe njerëzish të mendojnë se ajo mund ta mbajë inflacionin afatgjatë në rreth 2%. E gjithë kjo mbështet idenë se faktorët që mund të shkaktojnë recesionin mungojnë dhe se kohërat e mira mund të vazhdojnë edhe për disa vite. Problemi i vetëm që qëndron në këtë logjikë është se, ashtu siç ka ndryshuar ekonomia, kanë ndryshuar edhe rreziqet që mund t’i kanosen asaj.
Edhe pse është e vështirë që të identifikohen të gjitha rreziqet dhe se çfarë mund të shkojë keq gjatë këtij procesi, tre mendohet të jenë më të rëndësishmet dhe më shqetësueset. Së pari, korporatat e suksesshme të Amerikës po përballen me vështirësi të panjohura. Shumica e tyre mbështeten në zinxhirët e prodhimit global, të cilët po tronditen si pasojë e luftërave të fundit tregtare.
Imagjinoni për shembull se çfarë tronditje do të ishte për zinxhirin e prodhimit të Apple nëse kësaj të fundit do t’i ndalohej vazhdimi i prodhimit dhe i monitorimit të disa prej pjesëve më të rëndësishme të iPhone dhe iPad në Kinë, ashtu siç po ndodh aktualisht. Firmat e teknologjisë përbëjnë një të tretën e të gjithë investimeve nga firmat e listuara, duke përfshirë edhe pronësinë intelektuale. Bizneset e tjera i përfitojnë shërbimet e tyre të Teknologjisë së Informacionit nga gjigantë si Alphabet, i cili shpenzoi 45 miliardë dollarë vitin e kaluar, pesë herë më shumë se Ford. Por 85% e shitjeve të saj vijnë nga reklamat, të cilat kanë qenë ciklike në të kaluarën.
Ajo dhe firmat e tjera të teknologjisë gjithashtu përballen me një stuhi rregullatore. Rreziku i dytë është financiar. Megjithëse çmimet e shtëpive kanë rënë, niveli i përgjithshëm i borxhit privat mbetet në nivele të larta, në 250% të PBB-së. Nëse normat e interesit do të rriten, një numër i madh firmash do të shqetësohen dhe tregjet do të përballen me probleme të shumta. Nëse, nga ana tjetër, Rezerva Federale do të ulë normat e interesit për një periudhë të zgjatur afërsisht në nivelin zero, për të mbështetur rritjen, kjo mund të ndikojë në dobësimin e bankave, ashtu siç ka ndodhur në Europë.
Një recesion në Uashington?
Rreziku i fundit është politika. Presidenti Donald Trump është përpjekur të nxisë rritjen, duke ulur taksat dhe duke sulmuar Rezervën Federale. Shumica e demokratëve janë të prirë për të kritikuar shpenzimet qeveritare. Politika më ekstreme pritet që të zbatohen. Në krahun e majtë, teoria moderne monetare dhe ndërhyrja masive e shtetit janë më se të njohura. Një nga kandidatët e rinj të z. Trump në bordin e Rezervës Federale mbështet standardin e arit, sistem i braktisur që në periudhën e Depresionit të Madh të viteve 1930. Kërcënimi më i madh për zgjerimin e mëtejshëm dhe mbi të gjitha të qetë të Amerikës është se një epokë e re e politikës së egër mund të jetë vetëm në fillimet e saj.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.