Akademiku
Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, neni 155 përkufizon: “Taksat, tatimet dhe detyrimet financiare kombëtare dhe vendore, lehtësimi ose përjashtimi prej tyre i kategorive të caktuara të paguesve, si dhe mënyra e mbledhjes së tyre caktohen me ligj. Në këto raste, ligjit nuk mund t’i jepet fuqi prapavepruese. Ndërsa neni 157, pika 3 përkufizon: “3. Organet vendore caktojnë dhe mbledhin taksa dhe detyrime siç përcaktohet me ligj”. Hierarkia juridike e përkufizuar në nenin 155, të drejtën e lehtësimit, ose përjashtimit, ia jep Kuvendit të Shqipërisë dhe lehtësimi, ose përjashtimi i kategorisë së biznesit të vogël në lidhje me taksën vendore për biznesin e vogël, tatimin mbi pasurinë dhe detyrimet financiare (tarifat) vendore, caktohen me ligj nga Kuvendi i Shqipërisë.
Në rastin e nenit 157, pika 3, organet vendore caktojnë dhe mbledhin taksa dhe detyrime të tjera siç përcaktohet me ligj. Në kuptim të hierarkisë juridike, organet vendore janë të detyruara të zbatojnë atë çfarë është caktuar me ligj.
Fakte:
Ligji “Për taksën vendore për biznesin e vogël”, deri në vitin 2007 u administrua nga administrata tatimore, e cila pasi mblidhte këstin e caktuar, e transferonte brenda 10-ditëshit të muajit pasardhës në buxhetin e bashkisë/komunës.
Deri në vitin 2005, taksa vendore për biznesin e vogël, kundrejt totalit të buxhetit të shtetit, kontribuonte me 6 për qind, ndërsa në vitin 2006, kur me ligj u përgjysmuan përqindjet nga 3 në 1,5 për qind, kjo taksë kundrejt totalit kontribuoi me 4 për qind. Mbledhja e taksës vendore për biznesin e vogël, me ligj, iu transferua qeverisjes vendore në vitin 2007.
Në ndryshimin e ligjit “Për tatimin mbi të ardhurat”, në tatimin mbi të ardhurat personale u bë ndryshimi që vendosi taksën e sheshtë 10 për qind, jo si shtesë mbi taksën vendore për biznesin e vogël, por si trajtim (relativisht = 10 për qind) i barabartë për të gjitha kategoritë e tatimpaguesve mbi të ardhurat personale (punëmarrësi, aksioneri dhe pronari i një biznesi të vogël) me anë të korrigjimit (plus ose minus) që tatimi prej 10 përqindësh i bëri realisht në vitin 2009 kategorisë së tatimpaguesve të biznesit të vogël.
Të dhënat flasin vetë: nga 3 miliardë lekë të mbledhura si taksë vendore për biznesin e vogël gjatë vitit 2008 nga administrata tatimore, nga zbatimi i 10 përqindëshit deri më 31 mars 2009, nga administrata tatimore qendrore u mblodhën 80 milionë lekë më shumë, ose 2,6 për qind më shumë.
Në ligjin “Për taksën vendore për biznesin e vogël” ka një tolerancë të caktuar me ligj prej +/- 30 për qind, tolerancë e cila zbatohet edhe për tatimin mbi pasurinë, taksën e tabelës, pastrimit, etj., si dhe detyrimet financiare (ose tarifat). Me amendamente toleranca u bë +10/-30 për qind. Për ta çuar më tej argumentimin, duhet thënë se në vitin 2005 ushtronin veprimtarinë e tyre gjithsej 46 mijë biznese (natyrisht rreth 10 mijë ishin të regjistruar për TVSH, diferenca ishte e regjistruar si biznes i vogël), ndërsa thuhet se sot janë regjistruar më shumë se 100 000 biznese (duke përfshirë këtu rrjetin e dyqaneve të kompanive të mëdha, mendohet se mund të jenë pak a shumë rreth 130 000 vende efektive ku ushtrohet veprimtari ekonomike).
Argumente:
Ligji i Buxhetit të Shtetit, shpenzimet për problemet shoqërore (financimin e pensioneve në fshat dhe qytet, kujdesin shëndetësor, invaliditetin, ndihmën ekonomike për familjet dhe për papunësinë) i mbështet mbi një politikë të caktuar të të ardhurave fiskale (nga të ardhurat tatimore, doganore, kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore dhe të tjera). Në këtë kuptim, çdo ndryshim duhet të jetë në përputhje me atë çfarë caktohet me ligj.
Propozimi i bërë në fund të vitit 2008 për të rritur përqindjen mbi kuotën fikse dhe debatet që e shoqëruan këtë propozim në fillim të vitit 2009, në thelbin e vet, nuk përfaqësonte një masë tipike antikrizë në kuptim të nxitësve fiskalë për të shmangur: (1) rritjen e papunësisë; (2) uljen e të ardhurave nga kontributet e detyrueshme të sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore; (3) rritjen e shpenzimeve buxhetore për financimin e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore, për ndihmë ekonomike; (4) rënien e madhësisë së granteve që i transferohen organeve të qeverisjes vendore; (5) rënien e kërkesës konsumatore për mallra të dorës së parë, për pasojë rënien e xhiros së bizneseve të mëdha importuese dhe prodhuese me efekte direkte në të ardhurat e TVSH–së, tatimit mbi të ardhurat etj; (6) rritjen e shkallës së ekonomisë informale (që do të ndikonin në rënien e të ardhurave tatimore); (7) shtimin e frikës dhe hezitimit të konsumatorit gjë që ndikon direkt në ndryshimin e sjelljes konsumatore.
Duhet vënë në dukje se për vitin 2008 të ardhurat e mbledhura në shkallë vendi nga zyrat tatimore vendore ishin afërsisht 90 për qind, ndërsa Bashkia e Tiranës, që përfshin pothuajse gjysmën e kapacitetit të të ardhurave nga biznesi i vogël, mblodhi afërsisht 60 për qind, ose nga 3,7 miliardë lekë të parashikuara mblodhi 2,7 miliard lekë, çka dëshmoi se sa i paargumentuar ishte presioni për të rritur përqindjen mbi kuotën fikse të Taksës Vendore për Biznesin e Vogël.
Propozimi për ta hequr fare Taksën Vendore mbi Biznesin e Vogël, është një kalim në ekstremin tjetër të propozimit për të rritur përqindjen e kuotës fikse, gjë që rrit riskun e TVSH sikundër do të analizohet më poshtë, duke filluar nga viti 2009 kur shtrinë ndikimin e tyre faktorët e krizës financiare dhe ekonomike botërore.
Biznesi i vogël është një nga punëdhënësit e konsiderueshëm direkt (nëpërmjet vetëpunësimit dhe punësimit të të tjerëve jashtë përbërjes familjare) dhe indirekt (duke ruajtur të njëjtin nivel të shitjeve të produkteve të bizneseve të mëdha prodhuese dhe importuese).
Nga sondazhet e bëra në bizneset e vogla gjatë muajve të parë të vitit 2009 në lidhje me sjelljen konsumatore, nivelin e shitjeve në krahasim me periudha të njëjta dhe me opsionin e një rritje të mundshme të taksës vendore mbi biznesin e vogël dëshmuan se: qarkullimi ekonomik kishte filluar ta ndjejë rënien; sjellja konsumatore është kufizuar në artikujt bazë ushqimore të cilët përgatiten në kuzhinat shtëpiake; kështu rritja e nivelit të taksës dhe tarifave vendore do të çonte: ose në falimentim; ose në shkurtimin e të punësuarve; ose sikundër ka ndodhur jo pak herë: kalimin e tyre në ekonominë informale.
Një opsion plotësues për të menaxhuar në mënyrë qendrore ose vendore taksën mbi biznesin e vogël është administrimi me burime nga jashtë i firmave të biznesit të vogël në sektorin privat, ose mbledhja me agjentë privatë (i diskutueshëm si një koncept i ri) që mund ta ndihmojë qeverinë për të zvogëluar kostot administrative dhe arritur një administrim tatimor më eficent. Megjithatë, interesat afatgjata të shtetit për të zgjeruar bazën tatimore dhe për të inkurajuar rritjen ekonomike priren të konfliktohen me interesat e mbledhësve privatë në bërjen e fitimeve (afatshkurtra).
Për t’i përfshirë bizneset informale në potencialin e rritjes ekonomike, është e rëndësishme të synohen ato që ka të ngjarë të përfitojnë në mënyrë domethënëse nga të bërit biznes formal: këta sipërmarrës do ta shohin vlerën e të bërit biznes formal në hyrjen në tregje të reja dhe në shërbimet financiare, si dhe në realizimin e sigurisë të posedimit dhe investimeve.
Prandaj vendosja e pragut tatimor duhet të bëjë dallimin në tre nivele: mikro–veprimtaria, firmat e vogla dhe operimet e madhësisë së mesme. Këto pragje, në mënyrë të pashmangshme, do të krijojnë nxitës dhe do të rezultojnë në sjellje strategjike ndërmjet firmave, kështu që çdo regjim i veçantë i tatimit të marrë me mend, nevojitet të përfshijë rojet e sigurisë kundër abuzimeve.
Përcaktimi i treguesve të përshtatshëm dhe vendosja e një përqindje të përshtatshme tatimore është një proces sfidues, sepse kërkon analiza të gjëra të margjinave të fitimit, që zakonisht duhen diskutuar me komunitetin e biznesit, sidomos për disa biznese të vogla që, domosdoshmërisht, nuk fitojnë pak para; përqindjet duhet të jenë të tilla që t’i inkurajojnë firmat që ndodhen në brezin e pragut t’i bashkohen sistemit të përgjithshëm dhe të ulëta mjaft për t’i inkurajuar sipërmarrësit informalë të zbatojnë legjislacionin, prandaj procesi kërkon analiza të gjëra të bazuara në anketime të margjinave të fitimit të firmave të vogla për të përcaktuar përqindjet tatimore të tatimit të marrë me mend.
Qëllimi qendror i reformës së të tatuarit të biznesit të vogël është pjesëmarrja e mëtejshme e tij në ekonominë formale, si dhe krijimi dhe konsolidimi i kulturës së zbatimit të legjislacionit tatimor, sepse sikundër është vënë re ende ka pengesa serioze për formalizimin e bizneseve të vogla; minimizimi i kostove të zbatimit shkon përtej çështjeve të të tatuarit dhe duhet të përfshijë procedura të tjera të nisjes dhe operimeve (p.sh. licencimi i biznesit dhe rregullat e punës), pasi në praktikë kjo shpesh është më sfiduese se sa kjo mund të tingëllojë; për shembull, mekanizmave të transferimit të besueshëm mund t’u kërkohet të kompensojnë të ardhurat e humbura të qeverisjes vendore.
Heqja e taksës mbi biznesin e vogël me të gjitha gjasat do të bënte të mundur që biznesi i vogël (pavarësisht madhësisë) duke mos pasur asnjë detyrim tatimor do të shërbente si një “arkivol” i stërmadh fiskal për tatimpaguesit e regjistruar për qëllime të TVSH–së, pasi këta të fundit nuk do të kreditonin TVSH–në e paguar në blerje, duke e kthyer kësisoj TVSH–në formën e një tatimi të shkallëshkallshëm, njësoj si tatimi mbi qarkullimin, duke rritur barrën tatimore, si dhe vështirësitë financiare të tatimpaguesve, pikërisht në një periudhë që bankat hezitojnë t’i kreditojnë tatimpaguesit e mesëm dhe të mëdhenj.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.