Flet PhD Arjan Kadareja, profesor në Universitetin e New York/Tirana
Eurobondi i fundit e ul koston e shërbimit të borxhit të qeverisë sepse ka një normë interesi prej 3.625% dhe rifinancon (zëvendëson) 250 milionë euro borxh të vjetër me normë interesi 5.5%.
Qeveria, nga fundi i këtij viti, për 250 milionë euro borxh paguan rreth 2% më pak në vit (rreth 5 milionë euro më pak), analizon PhD Arjan Kadareja, profesor në Universitetin e New York/Tirana
Eurobondi është një instrument/marrëveshje huamarrjeje. Përmes emetimit të tij, qeveria shqiptare merr hua nga investitorët në tregjet ndërkombëtare të kapitalit. Eurobondi i fundit, që u emetua nga qeveria shqiptare në tregun financiar të Londrës, ishte një hua prej 650 milionë eurosh, për 7 vjet dhe me normë interesi 3.625% në vit.
Mendoj se ishte mjaft i suksesshëm. Në krahasim me pritshmëritë e para tre muajve për situatën e tregjeve të kapitalit, rezultati i arritur ishte mjaft më i mirë si për sa i përket normës së interesit prej 3.625%, ashtu edhe për sa i përket sasisë së huasë së ofruar nga investitorët. Kjo e fundit ishte disa herë më e lartë se sasia prej 650 milionë eurosh e kërkuar nga qeveria shqiptare.
Norma e interesit që do të paguhet nga qeveria është pak më e lartë se ajo që paguhet për huanë e marrë përmes eurobondit të vitit 2018. Rritja e lehtë e interesave është më se e justifikueshme, po të bëjmë krahasimin e situatës së rëndë të krizës së COVID që po kalojmë me normalitetin e dy viteve më parë.
Planet ishin për emetim më afatgjatë deri në 10 vjet, por siç duket, investitorët kishin preferencë për afatin 7-vjeçar.
Në situata të tilla, si kjo e COVID-19, rriten primet e rrezikut, d.m.th. zgjerohen diferencat midis interesave të huamarrjes së vendeve, si Gjermania, të klasifikuara lart nga agjencitë e kreditit dhe atyre të klasifikuara poshtë e me rrezik më të lartë falimentimi, si Shqipëria apo Maqedonia e Veriut. Pra investitorët preferojnë obligacionet (p.sh. eurobondet) e vendeve si Gjermania dhe jo të vendeve si Shqipëria apo Maqedonia e Veriut.
Cilët mendoni se ishin faktorët kryesorë ndikues?
Mendoj se ndikuan faktorë që lidhen si me karakteristikat dhe rrethanat e huamarrësit, d.m.th. Shqipërisë e qeverisë shqiptare,ashtu edhe me oreksin e investitorëve për huadhënie.
Nga ana e Shqipërisë, veçoj si faktor të rëndësishëm të suksesit uljen e rrezikut (riskut) politik me nënshkrimin e marrëveshjes zgjedhore midis qeverisë dhe opozitës. Dihet që opozita prej muajsh është jashtë Parlamentit dhe acarimi i situatës pas shembjes së Teatrit u duk sikur do ta shtynte për shumë kohë kthimin e situatës politike në normalitet. Pra Shqipëria kishte krizën politike dhe atë të COVID, ndërkohë që vetëm kjo e fundit bëri që edhe vende të tjera me situata mjaft më të qeta politike, si Serbia apo Maqedonia e Veriut, të shtynin planet për emetimin e eurobondeve të radhës.
Mendoj se nuk është aspak i rastit nënshkrimi i marrëveshjes zgjedhore mes qeverisë dhe opozitës vetëm dy ditë para emetimit të eurobondit në tregun e Londrës. Lëshimet e fundit që u bënë për nënshkrimin e marrëveshjes mendoj se u motivuan nga mundësia e emetimit të suksesshëm të eurobondit. Lidhja është e tillë, marrëveshja uli mjaft riskun politik dhe Shqipëria, nga me dy rreziqe, u paraqit në Londër vetëm me rrezikun e përbotshëm të COVID. Në financë, rreziku politik është faktor i rëndësishëm në përcaktimin e normës së interesit të marrëveshjeve të huamarrjes.
Nga ana e dëshirës së investitorëve për huadhënie, veçoj situatën optimiste që pasoi tregjet e kapitalit, pas hapjes së ekonomive në mbarë botën. Kjo u duk me daljen e suksesshme të Serbisë në fillim të majit dhe me daljen e suksesshme të Maqedonisë së Veriut me eurobondin 700 milionë euro në fund të majit. Dalja me sukses në treg e Maqedonisë, mendoj, filloi lëvizjet e shpejta të Shqipërisë në Parlament me projektligjin për eurobondin, si dhe me lëshimet e shpejta të orës së fundit për miratimin e reformës zgjedhore vetëm dy-tre ditë para emetimit të eurobondit.
Nuk mendoj se pati ndikim të madh situata e borxhit të lartë të Shqipërisë, apo performanca e saj para tërmetit. Shqipëria shkoi në Londër me një notë B+ nga agjencitë e kreditit. Kaq ka qenë nota edhe në vitin 2010, kur Shqipëria doli në tregje për eurobondin e parë. Nga viti 2016 e deri para tërmetit, Shqipëria ka pasur notë të pandryshuar krediti, si dhe nuk e ka ulur mjaftueshëm borxhin dhe kjo është kritikuar edhe nga FMN-ja në mars të vitit 2020.
Mendoj se edhe disa faktorë teknikë e të menaxhimit të borxhit e favorizuan rastin e Shqipërisë. Kështu, shlyerja e gjysmës së eurobondit të emetuar në vitin 2015 përmes eurobondit më të lirë në vitin 2018 ishte mjaft e zgjuar, sepse jo vetëm që përmes një huaje me kosto 3.5% në vit shleu një hua me kosto 5.5% në vit, por edhe e lehtësoi punën në 2020-n, sepse për rifinancim në 2020-n mbetën vetëm 250 milionë euro dhe jo 500 milionë. Të jesh i detyruar të marrësh hua të madhe për të shlyer borxhin që maturohet (=rifinancim) të bën më vulnerabël dhe u lejon huadhënësve të vendosin norma relativisht më të larta interesi.
Kjo mendoj ishte një nga faktorët që Shqipëria e mori më lirë huanë edhe se Maqedonia e Veriut, që ka një renditje më të mirë nga agjencitë e kreditit. Përmes eurobondit në fund të majit, Maqedonia e Veriut mori hua 700 milionë euro, në pjesën më të madhe për rifinancim borxhi. Kjo do të thotë se ishte në pozicion më të dobët se Shqipëria. Kësaj të fundit, sikurse u tha më lart, i duheshin vetëm 250 milionë euro për rifinancim.
Për çfarë do të përdoren paratë e marra hua përmes eurobondit?
Nga 650 milionë e Eurobondit, 250 mln u paguhen investitorëve të eurobondit të vitit 2015 që maturohet (skadon) në nëntor të këtij viti. Pjesa tjetër, rreth 400 milionë euro, shkon për financimin e një pjese të deficitit buxhetor të këtij viti.
Sipas përditësimit të fundit të buxhetit, deficiti buxhetor i këtij viti do të jetë rreth 5.5% e PBB-së. Kjo përfaqëson një shumë rreth 750-800 milionë euro. Për të shpenzuar këto para (që nuk i ka) qeveria duhet të marrë hua. Huaja e marrë përmes eurobondit financon rreth 400 milionë euro të deficitit buxhetor. Pjesa tjetër e deficitit rreth 350-400 milionë euro i bie të financohet nga huamarrja e brendshme dhe/ose huaja e FMN-së dhe e BE-së.
Eurobondi ka edhe një të mirë tjetër. Huamarrja përmes eurobondit përfaqëson edhe fluks hyrës eurosh në Shqipëri dhe kjo është mjaft e rëndësishme për financimin e deficitit të lartë të Shqipërisë në tregtinë e mallrave me botën. Në kohë normale, deficiti shqiptar i tregtisë së mallrave financohet nga suficiti i tregtisë së shërbimeve (ku hyn dhe turizmi), investimet e huaja të drejtpërdrejta dhe dërgesat e emigrantëve.
COVID e preku edhe më keq ekonominë shqiptare, sepse i la në punë eksport/importet e mallrave ku ka deficit të lartë dhe i mbylli eksport/importet e shërbimeve (p.sh. turizmin) ku ka suficit. Merret lehtë me mend se si do t’i vejë filli dërgesave të emigrantëve dhe investimeve të huaja të drejtpërdrejta gjatë këtij viti. Kjo sjell për Shqipërinë problemet shtesë të stabilitetit të bilancit të pagesave. Pra deficiti i lartë tregtar i mallrave duhet financuar me euro nga jashtë, sepse nëse financohet nga brenda sjell probleme me stabilitetin e tregut të këmbimeve valutore dhe inflacionin.
Në mungesë të eurobondit, opsioni rezervë mendoj se do të ishte si vijon. Huaja e FMN-së dhe huaja nga BE-ja do të ishin të mjaftueshme për pagesën e 250 milionëshit të eurobondit të vitit 2015 që maturohet në nëntor. Por, nga këto dy hua nuk do të mbetej ndonjë gjë e madhe për bilancin e pagesave. Në këtë rast, rezerva valutore e Bankës së Shqipërisë, mjaft e rritur vitet e fundit, do të mund të vihej në lëvizje për stabilizimin e bilancit të pagesave. Ky është opsion i mundshëm, por i papreferuar, sepse përdorimi i rezervës valutore duhet të jetë opsioni i fundit.
Pra duket qartë se eurobondi prej 650 milionë eurosh i krijon municion të mirë dhe relativisht të lirë Shqipërisë (rreth 400 milionë euro) për të financuar deficitin e lartë tregtar e për të mbajtur të stabilizuar bilancin e pagesave dhe tregun e këmbimeve valutore.
Së fundi, por aspak për nga rëndësia, paratë e marra hua përmes eurobondit mund të kthehen në euro të arta nëse, larg qoftë, kriza e COVID kthehet edhe një herë. Atëherë është e lehtë të imagjinohet se paratë e eurobondit bëhen linja e parë e mbrojtjes, ndërsa rezerva valutore e Bankës së Shqipërisë linja e fundit.
A kishte opsione më të mira se eurobondi?
Ndryshe nga Maqedonia e Veriut, Shqipëria kishte opsione të tjera, por jo aq të mira sa eurobondi. Varianti pa eurobondin do të ishte më i komplikuar. Sikurse e thashë më lart, varianti pa eurobondin nuk do të përjashtonte përdorimin e rezervës valutore të vendit për stabilizimin e bilancit të pagesave. Kjo sidomos nëse kriza kthehet përsëri (dhe përsëri larg qoftë).
Ndërkohë, pjesa më e madhe e deficitit buxhetor të këtij viti (rreth 700 milionë euro në vlerë) do të duhej të financoheshin brenda vendit. Kjo nevojë huamarrjeje shtesë do t’i shtohej huamarrjes për rifinancimin brenda të borxhit publik (rreth 2.5 miliardë euro në vlerë) që maturohet çdo vit.
Ky variant, ndonëse i papreferuar, duke qenë i mundshëm, mendoj se ka ndihmuar në uljen e normës së interesit të eurobondit 650 milionësh. Arsyeja është se investitorët pranojnë interesa më të ulëta nëse konstatojnë se huamarrësi (d.m.th. qeveria shqiptare) ka se nga t’ia mbajë si p.sh. përmes huamarrjes së brendshme, nga FMN-ja dhe BE-ja, përmes përdorimit të rezervës valutore, etj.
A e rrit borxhin publik eurobondi?
Eurobondi është një opsion huamarrjeje. Reflekton nevojën e vendit që e emeton për financim deficiti ose rifinancim borxhi që maturohet ose të dyja bashkë.
Ai që e rrit borxhin publik është deficiti buxhetor. Deficiti buxhetor i vitit është borxhi i ri që i shtohet borxhit të vjetër të papaguar. Por duhet thënë se norma e interesit e eurobondit e ndikon për mirë ose për keq koston e shërbimit të borxhit. Eurobondi i fundit e ul koston e shërbimit të borxhit të qeverisë, sepse ka një normë interesi prej 3.625% dhe rifinancon (zëvendëson) 250 milionë euro borxh të vjetër me normë interesi 5.5%. Pra qeveria nga fundi i këtij viti për 250 milionë euro borxh paguan rreth 2% më pak në vit (rreth 5 milionë euro më pak).
Çfarë të mirash dhe problemesh krijon huamarrja përmes eurobondeve?
Huamarrja përmes eurobondeve e bën, në rastin e Shqipërisë, më afatgjatë dhe më likuid borxhin e qeverisë. Kjo do të thotë se eurobondi i Shqipërisë mund të shitet e blihet nga investitorët para maturimit. Investitorët e pëlqejnë investimin në borxh likuid dhe kjo ul interesat, d.m.th. kostot e shërbimit të borxhit nga qeveria. Gjithashtu, një borxh më afatgjatë e lehtëson procesin e menaxhimit dhe e ul sasinë e rifinancimit vjetor.
E mirë tjetër është se dalja e drejtpërdrejtë në tregje kërkon edhe transparencë dhe përgjegjshmëri të qeverisë në menaxhimin e financave publike. Pra, tregjet e huaja të kapitalit fillojnë e bëhen pikë (e pavarur)referimi dhe vlerësimi për punën e qeverisë.
Një anë problematike e huamarrjes në euro për financimin e një pjese gjithnjë e më të madhe të deficiteve buxhetore përmes eurobondeve është se rrit pjesën e borxhit publik në monedhë të huaj. Kjo e bën borxhin më të ndjeshëm ndaj zhvillimeve jo të favorshme në tregjet e kapitalit dhe të këmbimeve valutore. Goditje të tilla si p.sh. humbja e konkurrueshmërisë së ekonomisë shqiptare do të vinin në pikëpyetje besueshmërinë e vendit për të paguar borxhin ndaj të huajve.
Një problem tjetër është se futja e eurove në kohën e huamarrjes përmes eurobondit sjell presion për forcimin e Lekut ndaj Euros dhe kjo e bën më pak konkurruese ekonominë shqiptare duke ndikuar për keq bilancin tregtar, favorizon importet dhe dëmton eksportet shqiptare.
Historia tregon se të gjitha vendet e falimentuara kanë dështuar në pagesën e borxhit të denominuar në monedhë të huaj. Por, për arsyet që përmenda më lart ky eurobond duhej emetuar.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.