Nëse fillimi i vitit ka qenë dëshpërues për tregjet e aksioneve në botë, ai ka qenë shkatërrues për aksionet në banka. Aksionet financiare kanë rënë me 19% në Amerikë. Rëniet kanë qenë edhe më të thella diku tjetër. Aksionet e bankave japoneze kanë rënë me 36% që nga 1 janari; bankat italiane me 31% dhe bankat greke nga një shifër të tmerrshme prej 60%, shkruan The Economist.
Rënia në indeksin e përgjithshëm bankar europian prej 24% e ka sjellë atë pranë niveleve më të ulëta të verës së vitit 2012, kur Eurozona dukej në prag të shpërbërjes derisa Mario Draghi, presidenti i Bankës Qendrore Europiane (BQE), premtoi se do të bëjë ‘gjithçka që duhet’ për ta shpëtuar atë.
Ankthi në Europë po përfshin bankat e mëdha si dhe ato të vogla. Ai ka ndikuar gjerësisht brenda Eurozonës banka si Societe Generale dhe Deutsche Bank – ku secila është përballur me rënie të aksioneve prej 10% së fundmi, – si dhe gjigantët jashtë saj si Barclays (me bazë në Britani) dhe Credit Suisse (Zvicër).
Brishtësia e qartë e bankave europiane është veçanërisht zhgënjyese duke pasur parasysh përpjekjet e bëra në vitet e fundit për t’i bërë ato më të fuqishme, si nëpërmjet rritjes së kapitalit, ashtu dhe rregullave më të ashpra. Bankat e Eurozonës kanë emetuar mbi 250 miliardë euro (280 miliardë dollarë) kapital të ri mes vitit 2007, kur filloi kriza financiare globale, dhe 2014-s, kur Banka Qendrore Europiane mori përgjegjësinë për mbikëqyrjen e tyre. Përpara se të merrte këtë përgjegjësi, ajo shqyrtoi regjistrat e 130 bankave më të rëndësishme të Eurozonës dhe zbuloi vetëm insuficenca modeste.
Disa nga dobësitë e fundit në aksionet bankare europiane kanë lindur nga shqetësimet në lidhje me ekonominë botërore që kanë çuar gjithashtu drejt rënies aksionet financiare diku tjetër. Ngadalësimi i rritjes globale përbën një kërcënim. Një tjetër kërcënim është se normat negative të interesit të aplikuara nga bankat qendrore në përpjekje për të stimuluar ekonomitë do të reduktojnë më tej fitimet e bankave.
Tërheqja në aksionet e bankës japoneze krijoi trazira pas një vendimi të tillë në fund të janarit. Investitorët në bankat europiane nuk shqetësohen vetëm për rritjen anemike, por edhe për një lëvizje të mundshme drejt një territori më të thellë negativ nga ana e BQE-së në mars. Më 11 shkurt, Banka Qendrore e Suedisë uli normën bazë nga -0.35% në -0.5%, duke nxitur drejt rënies aksionet në bankat suedeze.
Por gjendja e ‘sëmurë’ e aksioneve bankare europiane ka rrënjë më të thella. Problemi themelor është se ka shumë banka në Europë dhe se shumë prej tyre nuk janë mjaftueshëm fitimprurëse për shkak se ato janë kapur pas modeleve ‘të çala’ të biznesit. Bankat europiane të investimeve nuk disponojnë tregjet solide të kapitalit vendas që ofrojnë avantazh për konkurrentët e tyre amerikanë. Deutsche, për shembull, sapo ka vendosur të shkurtojë bankën e tij të investimeve përballë një mjedisi më pak mikpritës rregullator pas krizës financiare.
Dhe ekzistojnë ende shumë banka më të vogla me performancë fare të dobët në tregjet kombëtare. Edhe pse rëniet e çmimeve të aksioneve këtë vit kanë qenë më të thella në Greqi, ato pasqyrojnë gjerësisht tensionet e reja politike mbi zbatimin e paketës së tretë të shpëtimit të vendit. Bankat që po ngjallin shqetësime të reja janë ato në Itali, problemet e të cilave shkojnë përtej teprisë së tyre.
Një shqetësim i veçantë përbën gjendja e rëndë e bankës së tretë më të madhe të vendit (dhe më të vjetër në botë), Monte dei Paschi di Siena, e cila ka qenë prej kohësh në kujdesin intensiv dhe çmimi i aksioneve së të cilës ka rënë me 56% këtë vit. Problemet e saj pasqyrojnë qeverisjen e dobët, një problem që shqetëson bankat italiane, shumë prej të cilave janë pjesërisht në pronësi të fondacioneve lokale, të lidhura politikisht.
Një shqetësim më i përgjithshëm konsiston në faktin se sektori bankar i Italisë si një i tërë është ngarkuar me kredi të këqija, të cilat janë ndërtuar gjatë viteve të fundit. Edhe pse PBB-ja italiane është zgjeruar që nga fillimi i 2015-s, ajo është ende rreth 9% më e ulët se kulmi i saj përpara krizës në fillim të vitit 2008. Kjo ka dëmtuar firmat italiane – dhe dhimbja e tyre është transferuar në bankat që japin kredi për to. Kreditë bruto me probleme arrijnë 360 miliardë euro (18% e totalit), nga të cilat 200 miliardë euro janë veçanërisht problematike.
Nuk ka asgjë të re në lidhje me nivelin e lartë të kredive me probleme në Itali; në qoftë se rimëkëmbja mund të jetë e qëndrueshme ato eventualisht do të reduktohen. Për më tepër, më shumë se gjysma e kredive problematike mbulohen nga dispozitat, që do të thotë se fatura potenciale është më e menaxhueshme, në rreth 90 miliardë euro në vend të 200 miliardë eurove.
Ajo që ka ndryshuar këtë vit është një qasje e re europiane në trajtimin e bankave me probleme, e cila zhvendos barrën për ‘shpëtim nga jashtë’ nga taksapaguesit te kreditorët që janë ‘shpëtuar nga brenda’, kur ka humbje të mëdha. Këto rregulla, të cilat kanë hyrë plotësisht në fuqi këtë vit (pak vende i kanë aplikuar ato në vitin 2015), nënkuptojnë se zotëruesit e obligacioneve të larta dhe depozituesit me bilance mbi 100,000 euro mund të dëmtohen kur shpërbëhen bankat.
Obligacionet bankare zotërohen përgjithësisht nga investitorët institucionalë, të cilët mund të kujdesen për veten, por në Itali rreth 200 miliardë euro gjenden në duart e konsumatorëve të shitjes me pakicë, të cilët janë joshur të investojnë në to deri në vitin 2011 përmes një trajtimi të favorshëm tatimor. Këto obligacione të shitjes me pakicë do të jenë të ndjeshme, nëse bankat mbeten pa kapital pas ‘fshirjeve’ të mëdha.
Ky rrezik u theksua në fund të vitit të kaluar, kur katër banka të vogla u shpëtuan në përpjekje për të shmangur dispozitat më të rrepta të ‘shpëtimit nga brenda’ të këtij viti. Ky proces joshi zotëruesit e obligacioneve me pakicë që mbajnë borxh të ri, të cilët tashmë do të mund të ishin shpëtuar në bazë të rregullave të mëparshme. Ata kryen vetëvrasje. Skandali i zemëroi së tepërmi italianët. Ignazio Visco, guvernatori i bankës qendrore, ka thënë se një tranzicion më pak i beftë ndaj regjimit të ri të shpëtimit nga brenda do të kishte qenë më mirë.
Rregullat strikte kanë cunguar edhe aftësinë e qeverisë italiane, kryesuar nga Matteo Renzi, për të qetësuar tensionet e reduktimit të kredive të këqija nga sistemi bankar. Në vend të krijimit të një ‘banke të keqe’ të mbështetur nga shteti për t’i eliminuar ato, z. Renzi duhet të miratonte një qasje më të butë në të cilën qeveria do garantojë transhe të larta të kredive të këqija.
Investitorët dyshojnë se kjo skemë do të ndihmojë, duke gjykuar nga ecuria e aksioneve të bankës italiane.
Frustrimi me kufizimet europiane mbi përpjekjen e Italisë për të shpëtuar bankat e saj është një arsye se pse Renzi ka sulmuar ashpër drejtimin gjerman të Eurozonës. Një tension i tillë politik po intensifikon ankthin rreth bankave italiane.
Aksionet bankare portugeze kanë rënë gjithashtu, pjesërisht për shkak se një koalicion i ri qeveritar mes së majtës dhe qendrës ka alarmuar investitorët ndërkombëtarë me vendimin e tij për të imponuar humbje të rënda në disa obligacione të larta të bankave në fund të vitit të kaluar. Duke kërkuar të transferojë rrezikun e dështimit të bankave larg nga taksapaguesit dhe drejt kreditorëve, politikëbërësit europianë mund të kenë menduar se po depolitizonin bankat. Megjithatë në periferi të Eurozonës, politika nuk është kurrë periferike.
Problemet e tyre janë edhe më të rënda në Itali
Për ata që shqetësohen se përsëritja e krizës së viteve 2007-’08 është e pashmangshme, java e kaluar ka prodhuar shenja të reja. Aksionet e bankave të mëdha ranë; pavarësisht nga rritja në mes të javës, huadhënësit amerikanë kanë rënë me 19% këtë vit, ata europianë me 24%. Kostoja e sigurimit të borxheve të bankave ndaj dështimit u rrit ndjeshëm, sidomos në Europë. Shefi i Deutsche Bank u ndje i detyruar të deklarojë se institucioni që ai drejton është ‘absolutisht solid’; ministri i Financave të Gjermanisë pohon se nuk ekzistojnë shqetësime. Ky nuk është viti 2008: bankat e mëdha nuk gjenden pranë kolapsit. Por ka arsye për shqetësim dhe disa prej tyre fokusohen në një vend, shkruan The Economist.
Le të fillojmë me lajmet më të mira. Bankat janë më të kapitalizuara se sa më parë. Edhe në Europë, ku huadhënësit kanë qenë më të ngadalshëm për të rritur kapitalin se sa homologët e tyre amerikanë, bankat kanë rritur kapitalin e tyre bazë nga një mesatare prej 9% në vitin 2009 në 12.5% në vitin 2015. Menaxherët në bankat europiane po bëjnë sërish përpjekje t’i përshtaten ‘mjedisit’ të krijuar të pas krizës. Rregullat e reja në çdo gjë, duke filluar nga kapitali e deri te likuiditeti po i detyrojnë ata të ndryshojnë.
John Cryan, bashkëshefi më i ri ekzekutiv i Deutsche, është vënë në krye të detyrës, me qëllimin për të organizuar bankën e investimeve. Ai po riorganizon të gjitha divizionet dhe pezulloi dividendët këtë vit dhe vitin e fundit. Credit Suisse po i nënshtrohet një operacioni të ngjashëm. Aktualisht, kjo po ndikon në çmimet e aksioneve të bankave. Megjithatë, sado e dhimbshme për investitorët, qëllimi në fund të fundit konsiston për të krijuar njësi më të mprehta, më të sigurta dhe më fitimprurëse.
Gjithashtu e dobishme, edhe pse ndoshta e dhimbshme, është se si do të kuptojnë investitorët se ata po bartin rrezik më të madh se më parë. Rregullat e reja europiane, që hynë plotësisht në fuqi në fillim të këtij viti, përcaktojnë se bankat me probleme duhet të përballen me mungesat e kapitalit duke ‘shpëtuar nga brenda’ zotëruesit e obligacioneve të bankave përpara çdo thirrje ndaj tatimpaguesve. Mundësia që zotëruesit e obligacioneve mund të humbasin papritmas duket më reale.
Trazira në Deutsche erdhi pjesërisht nga frika se banka mund të ketë probleme me pagesat e interesit vitin e ardhshëm për llojin e obligacionit që është projektuar të veprojë si një ‘tampon’ gjatë krizës. Në regjimin e ‘shpëtimit nga brenda’ ekzistojnë disa gabime, por mundësia që bankat europiane më në fund po ‘riparojnë’ veten me kosto për investitorët e tyre shërben si ‘ngushëllim’ ndaj spazmave të kësaj jave.
Perspektiva e normave më të larta të interesit zbeh shpresën e bankave amerikane për të zgjeruar marzhin midis normave që ata paguajnë për depozituesit dhe atë që ata ngarkojnë për kredi. Në Japoni, ku aksionet e bankave kanë rënë me 24% këtë muaj, dhe në Europë ku bankat qendrore kanë imponuar norma negative, në realitet kanë imponuar tarifë për disa aksione – për ato që banka nuk kanë qenë ende në gjendje t’ua kalojnë depozituesve.
Me një perspektivë gjithmonë e më të zymtë ekonomike, me ngushtimin e marzheve dhe kostot e ristrukturimit që ende dëmtojnë fitimet, investitorët kanë vërtet arsye të shqetësohen.
Më keq akoma, disa vendeve u është dashur kaq shumë kohë të kujdesen për bankat e tyre sa ata tani do ta kenë të vështirë t’i organizojnë në çdo mënyrë. FMN-ja llogarit se shuma e përgjithshme e borxhit problematik në Europë ishte rreth 1 trilion euro (1.13 trilionë dollarë) në fund të vitit 2014.
Shpëtimi nga brenda është një perspektivë veçanërisht e shëmtuar në vendet ku borxhi i bankave është jo vetëm në pronësi të institucioneve të shumëllojshme financiare, por edhe nga investitorë vendas të shitjes me pakicë. Në kushte të tilla, politikanët mund të kuptojnë se nuk mund të imponojnë ndaj votuesve, pa shkaktuar trazira, koston e pastrimit të bilanceve.
Roma gjendet ku ka dhimbje
Asnjë vend nuk gjendet më në ngërç në këtë dilemë se sa Italia. Vlera bruto e kredive me probleme përbën 18% të kreditimit total të tyre; investitorët e shitjes me pakicë zotërojnë rreth 200 miliardë euro të obligacioneve të bankave, e barabartë me 12% të PBB-së. Plani i qeverisë për të blerë borxhet e këqija nga bankat do të përplasej me rregullat evropiane përkundër ‘ndihmës shtetërore’. Por shitja e kredive me zbritje të konsiderueshme do të detyronte bankat italiane të njihnin humbjet, disa prej të cilave do të mund të përballoheshin nga investitorët e shitjeve me pakicë.
Kryeministri, Matteo Renzi, ndoqi këtë rrugë në fund të vitit të kaluar, kur përpjekjet për të ruajtur katër bankat e vogla reduktuan kursimet personale të italianëve dhe me sa duket rezultuan në një vetëvrasje të profilit të lartë. Ai nuk do të dëshironte të bënte sërish diçka të tillë.
Bashkimi Europian dhe qeveria italiane kohët e fundit ranë dakord mbi një alternativë disi ‘bruto’ të shpëtimit nga brenda, edhe pse disa mendojnë se do të pastrojë bilancet e bankave. Në vend të kësaj, Italia duket se ka ngecur në kurthin që nga njëra anë mund të dëmtojë kursimtarët e vegjël dhe nga ana tjetër, ofron një sistem bankar të mbytur nga borxhet e këqija.
Nëse Renzi nuk do të mund të negociojë mbi rregullat e reja të shpëtimit nga brenda, bankat e Italisë dhe ekonomia rrezikojnë edhe më shumë vite në stanjacion, duke helmuar marrëdhëniet me BE-në.
Pas titujve kryesorë për bankat së fundmi qëndron kërcënimi i diçkaje shumë të keqe që po vjen nga Italia.