Kina dhe Perëndimi janë në një garë inovacioni. Cili do të ketë më shumë sukses, shkruan The Economist
“Qeveria kineze po përpiqet të fitojë garën e Inteligjencës Artificiale, të fitojë luftërat e ardhshme dhe të mbizotërojë në të ardhmen”, paralajmëroi senatori amerikan, Todd Young në korrik.
Një raport nga zyrtarë dhe biznesmenë amerikanë, i botuar në shtator, bënte thirrje për një “të ardhme të shoqërive të lira, tregjeve të hapura, qeverisjes demokratike dhe një rendi botëror të rrënjosur në liri dhe jo në detyrim”. Këtë javë, kreu i një agjencie britanike të inteligjencës, iu bashkua korit, duke kërkuar “investime të thella” në teknologjinë e re, për të kundërshtuar rritjen e ndikimit të Kinës.
Ky ankth është i lehtë për t’u kuptuar. Në vitin 2008, Kina shpenzonte sa një e treta e Amerikës në kërkim dhe zhvillim dhe sa gjysma e Europës. Në vitin 2014, Kina e tejkaloi Europën. Në vitin 2020, shpenzimet e saj ishin sa 85% e Amerikës.
Frytet e këtij investimi po bëhen të dukshme: në gusht, një institut kërkimor japonez llogariti se Kina tani prodhon më shumë nga kërkimet akademike më të cituara në botë, sesa Amerika. Që nga viti 2015, më shumë patenta janë lëshuar në Kinë, sesa në Amerikë.
Prodhimi i një shporte mallrash të sofistikuara në Kinë, duke përfshirë teknologjinë e informacionit, farmaceutikën dhe elektronikën, pritet të kalojë atë të Amerikës këtë vit, sipas një raporti të botuar nga Fondacioni i Teknologjisë së Informacionit dhe Inovacionit, institut amerikan. “Kina është bërë një konkurrent serioz në teknologjitë themelore të shekullit XXI”, shprehej një tjetër raport vitin e kaluar nga Qendra Belfer në Universitetin e Harvardit.
Pra, nuk është çudi që vendet perëndimore po ndërmarrin një përpjekje të furishme për të ruajtur ose për të rifituar përparësinë e tyre teknologjike. Më 7 tetor, Amerika vendosi kufizime të reja të rrepta për eksportet e gjysmëpërçuesve të avancuar dhe pajisjeve të ngjashme drejt Kinës. Rregullat e reja mund të jenë po aq dëmtuese për industrinë kineze të çipave, sa ç’ishin edhe sanksionet e mëparshme amerikane ndaj Huawei-t, kompanisë kineze të telekomunikacionit, thotë Greg Allen, i cili dikur drejtonte njësinë e Inteligjencës Artificiale në Departamentin e Mbrojtjes të Amerikës.
Përveç përpjekjeve për të ndalur rrjedhën e teknologjisë jashtë vendit, qeveria amerikane njëkohësisht po investon më shumë para në fushën e inovacionit. Në gusht, Kongresi miratoi 370 miliardë dollarë shpenzime për energjinë e gjelbër, duke përfshirë shumë para në kërkim.
Një muaj më parë, miratoi Aktin e Çipave dhe Shkencës, i cili siguron 52 miliardë dollarë gjatë pesë viteve për industrinë e gjysmëpërçuesve, që do të nxisë kërkimin dhe zhvillimin privat.
Akti gjithashtu rinovon Fondacionin Kombëtar të Shkencës (NSF), për të vënë më shumë theksin mbi shkencën dhe teknologjinë e aplikuar dhe dyfishon fondet e tij. Gjermania, Japonia dhe Koreja e Jugut, po bëjnë investime me vlerë disa miliarda dollarë në çipat kompjuterikë. Vitin e kaluar, Britania ofroi 1 miliard dollarë për Agjencinë e Kërkimit dhe Shpikjes së Avancuar.
Rezultati i gjithë kësaj është lulëzimi global në investime në inovacion. Në vitin 2020, shpenzimet botërore për kërkim dhe zhvillim tejkaluan shifrën 2.1 trilionë dollarë, mbi 2.5% të PBB-së globale. Kjo dukuri ka tre karakteristika të dukshme.
E para është përfshirja e madhe e qeverive, të cilat nuk duan t’i lënë investimet në dorë të tregjeve të kapitalit dhe po financojnë vetë kërkimin dhe zhvillimin dhe po subvencionojnë prodhimin e disa mallrave të teknologjisë së lartë.
Si Kina, ashtu edhe Perëndimi, i lidhin shpenzime të tilla me konkurrencën gjeopolitike. “Inovacioni teknologjik është bërë fushëbeteja kryesore e lojës strategjike ndërkombëtare”, tha presidenti i Kinës, Xi Jinping, në një fjalim vitin e kaluar para shkencëtarëve kinezë.
Karakteristika e dytë e epokës së re është eksperimentimi me lloje të ndryshme financimi që bashkojnë politikën industriale me përpjekjet për të promovuar ndërmarrjen e rrezikut, ose ashpërsinë e sektorit privat.
Për shembull, Amerika dhe Britania po rinisin misione kërkimore të ngjashme me përpjekjet e Amerikës në kohën e Luftës së Ftohtë, për të dërguar një njeri në Hënë. Ndërkohë, Kina po përdor “fonde udhëzuese”, ku shteti së bashku me investitorët privatë, financojnë kompanitë startup në fushën e Inteligjencës Artificiale dhe teknologjive të tjera të avancuara.
Së treti, qeveritë po përpiqen të sigurojnë që vendi i tyre të shfrytëzojë sa më shumë përfitimet e inovacionit. Kjo mund të nënkuptojë njëkohësisht parandalimin e eksporteve të disa mallrave dhe përdorimin e politikës industriale për të promovuar prodhimin vendas.
Dallimet
Por ka dallime të mëdha në qasje midis Kinës dhe Perëndimit – më së shumti roli shumë më i madh që luan shteti në drejtimin e inovacionit në Kinë. Perëndimi, në të kundërt, mbështetet në një rrjet më të gjerë universitetesh, biznesesh jofitimprurëse dhe private, që kanë më shumë liri për të vendosur prioritetet.
Nuk ka dyshim se sistemi i Kinës e ka ndihmuar atë të arrijë Perëndimin në disa teknologji ekzistuese, por analistët pyesin nëse ky sistem do të jetë po aq i mirë në arritjen e përparimeve të ardhshme. Përgjigjja do të përcaktojë rezultatin e betejës globale për mbizotërim teknologjik.
Qeveria e Amerikës investoi shumë në inovacion gjatë Luftës së Ftohtë, përmes organizatave si NSF dhe Agjencia e Projekteve të Avancuara. Shpenzimet e vendit arritën kulmin në 1.86% të PBB-së në vitin 1964.
Por, pas rënies së Murit të Berlinit, shpenzimet federale për kërkim dhe zhvillim ranë shumë më poshtë se 1% e PBB-së. Ndërkohë, investimet private u dyfishuan nga 1% e PBB-së në vitin 1979, në 2% në vitin 2017. Kompanitë gjigante të teknologjisë si Google, Facebook (Meta), Amazon dhe Apple, u shfaqën në Amerikë. Kina krijoi titanë të ngjashëm, si Alibaba, Baidu, JD.com dhe Tencent.
Por në të dyja anët e Paqësorit, epoka e kapitalit privat me rrjedhje të lirë, i la shumë njerëz të zhgënjyer. Partia Komuniste e ka quajtur përhapjen e firmave të mëdha të teknologjisë së konsumatorit një “zgjerim të çrregullt të kapitalit”.
Ajo i ka detyruar gjigantët e internetit të Kinës që të ndjekin prioritetet e saj, duke bllokuar shitjet e aksioneve dhe duke vendosur rregulla të papritura për firmat “e pahijshme”. Duket se qeveria dëshiron më pak videolojëra dhe më shumë Inteligjencë Artificiale, çipa dhe teknologji ekologjike.
Shumë amerikanë kanë mendime të ngjashme. Peter Thiel, investitor, ka argumentuar se ka pasur shumë investime në “bit-e” (softuer dhe analitikë) dhe jo mjaftueshëm në “atome” (harduer dhe manifakturë). “Me çipat ishim në disavantazh”, thotë Eddie Bernice Johnson, demokrat nga Teksasi që kryeson komitetin që hartoi Aktin e Çipave, “Ishte një çështje e sigurisë kombëtare”. Zoti Young nga Indiana, pajtohet: “Teoritë e tregut të lirë të Friedman dhe Hayek nuk kanë kuptim kur je përballë një kërcënimi ekzistencial që luan me forcat e tregut”.
Blerja e zbulimeve të reja
Për të bërë një krahasim të duhur të shumave të parave që janë hedhur për inovacionin në të dyja anët e Paqësorit, The Economist ka matur shpenzimet e korporatave për kërkim dhe zhvillim, investimet e kapitalit sipërmarrës, financimin e drejtpërdrejtë të qeverive dhe financimin e tërthortë nëpërmjet subvencioneve dhe më pas ka zbritur mbivendosjet ndërmjet këtyre kategorive.
Sipas kësaj llogaritjeje, Amerika mban një avantazh të lehtë (shih grafikun 1), duke shpenzuar rreth 800 miliardë dollarë ose 3.8% të PBB-së në vitin 2020. Kjo krahasohet me rreth 660 miliardë dollarë në Kinë, duke përshtatur diferencat në koston e jetesës, dhe përbën 2.7% të PBB-së.
Por shpenzimet e Kinës po rriten shumë më shpejt se ato të Perëndimit. Investimet e Kinës janë gjithashtu më të koordinuara. Megjithëse qeveria kineze dhe ajo amerikane shpërndajnë drejtpërdrejt vetëm rreth 15-20% të shpenzimeve të vendit të tyre për inovacion, ndërmarrjet shtetërore dhe subvencionet industriale rrisin masivisht ndikimin e shtetit në Kinë (shih grafikun 2).
Armët e ndryshme të qeverisë kineze kanë krijuar gjithashtu rreth 2000 “fonde udhëzuese” në të cilat shteti investon së bashku me kapitalin privat. Qeveria kineze filloi të investojë në këtë mënyrë në gjysmëpërçues që në vitin 2014, me një “Fond të Madh” prej 20 miliardë dollarësh.
Fondi i dytë ka mbledhur afro 30 miliardë dollarë. Shteti është tani investitori më i madh i Kinës në kapitalin sipërmarrës dhe kapitalin privat, duke kontribuar me mbi 30% të totalit.
E gjithë kjo i lejon qeverisë të drejtojë paratë drejt qëllimeve të saj, në atë që quhet juguo tizhi ose “sistemi i gjithë kombit”.
Ndërkohë që në Amerikë, pjesa e kapitalit sipërmarrës kushtuar industrive strategjike (Inteligjenca Artificiale, gjysmëpërçuesit, bioteknologjia, energjia dhe llogaritja kuantike) është rritur gradualisht nga 10% në 20% në dekadën e fundit, në Kinë u rrit nga 15% në vitin 2019, në 35% në vitin 2020, në përputhje me direktivat e qeverisë (shih grafikun 3).
Yutao Sun dhe Cong Cao, dy akademikë kinezë, argumentuan në revistën “Nature” vitin e kaluar se sistemi juguo tizhi kishte ndihmuar në zhvillimin e “disa sektorëve të udhëhequr nga shteti, me qëllime të qarta, si hekurudhat me shpejtësi të lartë dhe avionët e mëdhenj të pasagjerëve”.
Megjithatë, ai ishte më pak efektiv në “zonat ku nuk ka lider për t’u ndjekur”. Vetëm 6% e shpenzimeve të Kinës për kërkim dhe zhvillim janë në kërkimin bazë, krahasuar me 17% në Amerikë.
Për më tepër, sistemi juguo tizhi gjithashtu mund të çojë në shpërndarjen e gabuar të fondeve. Një studim i botuar në revistën Econometrica në korrik, tregon se shpenzimet kineze për kërkim dhe zhvillim, nxisin më pak rritjen e produktivitetit sesa në Tajvanin fqinj.
Kjo ndodh pjesërisht, sepse shteti shpesh i mbështet ndërmarrjet në pronësi shtetërore, edhe nëse ato janë më pak produktive. Disa studime tregojnë se kërkimi dhe zhvillimi i korporatave në Kinë është pothuajse dy herë më pak produktiv se sa në Amerikë (megjithëse ato nuk përqendrohen ekskluzivisht në teknologjinë e përparuar).
Ndërkohë, shpenzimet e Amerikës janë shumë më të përhapura. Bizneset private zënë rreth 60%, kapitali sipërmarrës gati 20% dhe fondacionet, bamirësitë dhe universitetet, më shumë se 5%. Pierre Azoulay, profesor në Universitetin MIT, vë në dukje se “shpërthimi i financuesve filantropikë” është “diçka shumë pozitive”, duke marrë parasysh mungesën e financimit nga qeveria.
Nga viti 2010 në 2019, financimi për kërkim nga organizatat jofitimprurëse pothuajse u dyfishua nga 12 miliardë dollarë, në 22 miliardë dollarë. “Sistemi ynë është unik, sepse është më i shpërndarë dhe nis nga poshtë lart; jo nga lart-poshtë”, thotë senatorja Maria Cantwell.
Amerika mund të jetë gjithashtu më e guximshme në investimet e saj. Instituti për Progres (IFP), institut amerikan kërkimor, po ndihmon agjencitë qeveritare që të shpërndajnë grante në mënyrë më efektive, thotë Caleb Watney, bashkëthemelues.
Michael Lauer, kreu i kërkimit në Institutin Kombëtar të Shëndetit në Amerikë (NIH), rendit një pjesë të programeve të reja ku laboratorët marrin fonde me shumë më pak kushte të bashkangjitura se normalisht. Autoritetet e Tjera të Transaksioneve, një program i kohëve të fundit nga NIH, që financon shpejt projekte jokonvencionale, shpërndau mbi 2 miliardë dollarë në vitet 2020 dhe 2021.
Gjuetia për kërkim
Amerika po krijon gjithashtu më shumë programe “moonshot” në një përpjekje për të përsëritur suksesin e agjencisë DARPA. Vitin e kaluar, ajo prezantoi Agjencinë e Projekteve të Avancuara të Kërkimit për Shëndetin (ARPA-H) prej 1 miliard dollarësh, për t’u përqendruar në kërkimin ambicioz biomjekësor.
Shuma totale e financimit në këtë kategori, u rrit nga rreth 4 miliardë dollarë në vitin 2021, në gati 6 miliardë dollarë në vitin 2022. Tom Kalil, nga organizata Schmidt Futures, thotë se kjo sinjalizon një zhvendosje drejt ndërmarrjes më të madhe të rrezikut. Kinës i mungon një agjenci ekuivalente financimi, vëren zoti Cao nga Universiteti Nottingham në Kinë.
Ndoshta edhe janë fryrë pikat e forta të sistemeve amerikane dhe kineze. Një ish-zyrtar i Shtëpisë së Bardhë vëren se NIH ishte treguar e ngadaltë në financimin e kërkimeve mbi Covid-19 në fillim të pandemisë.
Dhe studiuesit shpesh ngadalësohen nga burokracitë. Financimi i ri nuk ndihmon shumë për të lehtësuar barrën administrative në sistemin aktual – studiuesit humbasin rreth 40% të kohës së tyre për këtë punë, vëren Tony Mills nga Instituti Amerikan i Ndërmarrjeve. Në të njëjtën mënyrë, megjithëse me mijëra firma të reja kanë lindur në Kinë në industri të favorizuara, si Inteligjenca Artificiale dhe gjysmëpërçuesit, shumica e tyre nuk duket se kanë arritur ndonjë gjë të madhe.
Asnjë sistem nuk ka sigurinë që mund të japë rezultat. Sipas një raporti të botuar në shtator nga Projekti Special i Studimeve Konkurruese, një grup kërkimor i organizuar nga Eric Schmidt, ish-drejtor i Google (dhe një ish-anëtar i bordit të The Economist), Kina mbizotëron në disa industri, si telekomunikacioni 5G.
Ajo prodhon rreth 80% të baterive të litiumit në botë. Por Perëndimi është përpara në bioteknologji, cloud dhe Inteligjencën Artificiale. Ai ka qenë burimi i përparimeve më themelore në këto fusha, si CRISPR (një teknologji e modifikimit të gjeneve) dhe arkitektura e transformatorit që mbështet shumë modele të mëdha në fushën e Inteligjencës Artificiale.
Edhe pse pak çipa kompjuterikë të avancuar prodhohen në Amerikë, ato zakonisht modelohen nga firmat amerikane. Akti i Çipave po i shtyn Intel dhe TSMC, dy nga firmat më të mëdha të prodhimit të çipave, që të ndërtojnë fabrika të reja gjysmëpërçuese në Amerikë. Intel do të shpenzojë gjithashtu rreth 20 miliardë dollarë për fabrikat e reja të çipave në Gjermani.
Kina ka ndërtuar modele të klasit të parë në fushën e Inteligjencës Artificiale, duke hedhur para për studiuesit dhe firmat. Wu Dao, versioni kinez i GPT-3, një model i Inteligjencës Artificiale që mund të shkruajë si një njeri, përdor dhjetë herë më shumë parametra se versioni amerikan.
Megjithatë, çipat e përdorur për pjesën më të madhe të këtij lloji të mësimit të makinerive, të quajtura GPU, fillimisht u krijuan me qëllimin për të prodhuar pamje grafike për videolojërat, një nga industritë të cilën qeveria kineze e ka goditur më egërsisht. Vetëm në shtator, një firmë kineze prodhoi një vaksinë kundër Covid-19 që është po aq efektive sa ato perëndimore, një test i aftësisë së saj për të inovuar.
“Kina ka shumë të mira në produktet ku prodhimi është kompleks, por edhe shkenca është e pjekur, për shembull në prodhimin e baterive”, thotë Dan Wang, analist në firmën Gavekal Dragonomics.
Sidoqoftë, Kina po përpiqet të korrigjojë disa nga dështimet e sistemit të saj. Vitin e kaluar, ajo rriti fondet për kërkimin bazë me plot 16%, në një përpjekje për të nxitur më shumë zbulime të reja. Ajo po përpiqet gjithashtu të ulë centralizimin.
Në korrik, partia njoftoi rregulla të reja për të rritur autonominë e shkencëtarëve. “Ka prova që tregojnë se Kina i ka kuptuar tashmë kufijtë e përdorimit të një metrike të hapur për të vlerësuar shkencëtarët”, shton zoti Wang. “Kështu universitetet kanë filluar të lëvizin drejt sistemeve të vlerësimit si në Perëndim”.
Megjithatë, ka disa gabime nga të cilat Kina po tregon pak shenja tërheqjeje. Vendimi i zotit Xi për të frenuar industrinë e teknologjisë, çoi në një tkurrje prej 11% të investimeve të kapitalit sipërmarrës në tre tremujorët e parë të vitit 2019.
Në Amerikë, investimet e kapitalit sipërmarrës u rritën me 70% në atë kohë. Ndërkohë, politika kokëfortë zero-covid e Kinës, po largon kapitalin dhe talentin e huaj jashtë vendit. Një sondazh nga Dhoma Gjermane e Tregtisë, zbuloi se gati një e treta e punëtorëve të huaj planifikojnë të largohen.
Një talent i tillë është vendimtar për konkurrencën. Në të kaluarën, Kina ka përfituar si nga investimet e huaja, ashtu edhe nga grupe të mëdha, si studentë dhe studiues që punojnë ose studiojnë jashtë vendit dhe më pas kthehen në atdhe.
Përqindja e studentëve kinezë që studiojnë jashtë vendit dhe kthehen në Kinë, u rrit nga 25% në vitin 2004, në 65% në 2019. Dhe nga viti 2015 në 2019, numri i punimeve akademike të publikuara, që përfshinin bashkëpunimin midis studiuesve amerikanë dhe kinezë, u rrit me mbi 10% në vit, sipas revistës “Nature”.
Megjithatë, në vitin 2020, rritja e bashkëpunimit akademik midis dy vendeve ngeci papritur. Më pak se gjysma e kinezëve morën viza për të studiuar jashtë vendit në vitin 2022, në krahasim me vitin 2019.
Kjo është e keqe edhe për botën, por Kina mund të vuajë më shumë. Ajo nuk ka një grup studiuesish më të larmishëm se Perëndimi. Sipas të dhënave nga firma “Macro Polo”, megjithëse 60% e studiuesve më të mirë të Inteligjencës Artificiale në botë, punojnë në Amerikë, mbi dy të tretat e tyre janë të huaj (dhe mbi një e katërta janë kinezë). Në të kundërt, Kina mbështetet në një masë të madhe nga talentet vendase: pothuajse të gjithë studiuesit më të mirë të saj janë kinezë dhe 70% kanë studiuar vetëm në Kinë.
Amerika nuk është vetëm e hapur ndaj ekspertizës së huaj, por gjithashtu përfiton nga një rrjet i gjerë aleancash me shtete të tjera teknologjikisht të avancuara. Së bashku, Amerika, Britania, Franca, Gjermania, Japonia dhe Koreja e Jugut, shpenzojnë mbi dy herë më shumë në kërkim dhe zhvillim, se sa Kina. Kjo e fundit, ka pak aleatë, dhe asnjë prej tyre nuk është fuqi në kërkim dhe inovacion.
E ardhmja
Megjithatë, politikanët amerikanë nuk duket se e kuptojnë përparësinë që jep hapja e vendit. Hartimi fillestar i projektligjit mbi çipat kompjuterikë, përfshinte një dispozitë për të nxitur emigracionin e kualifikuar. Por ajo duhej të hiqej për të siguruar mbështetjen e më shumë republikanëve. (Aleatët e Amerikës, fatmirësisht, po ecin më mirë.
Britania ka krijuar një skemë për t’u siguruar viza të diplomuarve në universitetet më të mira. Australia dhe Kanadaja, që janë tashmë shtëpia e shumë emigrantëve, po e rrisin edhe më shumë emigracionin.)
Sido që të jenë kufijtë e hapjes së Amerikës, izolimi në rritje i Kinës, qoftë i vetimponuar apo i shkaktuar nga rregullat kufizuese amerikane të eksportit, është shumë më i rëndë. Para disa vitesh, ngritja teknologjike e Kinës dukej e pandalshme, ndërsa tani, kjo perspektivë duket shumë më pak e qartë. Në ditët në vijim, Xi do të kryesojë Kongresin e 20-të të Partisë së Kinës.
Nga ana tjetër e Paqësorit, Kongresi Amerikan do të debatojë se sa para do të ofrojë për nismat e reja kërkimore në agjenci si NSF-ja. Secili vend do ta ketë në mendje tjetrin, në çdo vendim që do të marrë.
Përktheu: Lira Muça