Politikat monetare të ndjekura gjatë krizës financiare dhe më tej. Varësia ndaj lehtësimit sasior dhe rreziku i overdozës
Që nga nëntori i 2009-s, Federal Reserve, Banka Qendrore Amerikane, ka ndërmarrë politika të lehtësimit sasior në sasi të paprecedentë, të njohura si QE1, QE2 dhe QE3*. Kjo e fundit është njohur gjithashtu siQE-infinit për shkak të strukturës së kësaj politike që lidhet ngushtë me arritjen e dy objektivave (inflacioni dhe papunësia nën kontroll) dhe jo me një sasi të caktuar siç ndodh zakonisht. Gjithashtu, Britania, Japonia dhe Eurozona kanë ndërmarrë politika të ngjashme gjatë periudhës pas krizës, megjithëse në secilin nga këto vende, këto politika monetare kanë pasur struktura të ndryshme si rrjedhim i ligjeve apo qëllimeve të këtyre vendeve.
Çfarë është lehtësimi sasior? Është një mjet jotradicional që konsiston në blerjen e aseteve financiare nga bankat e nivelit të dytë apo institucione të tjera financiare nga ana e Bankës Qendrore të një vendi. Këto politika monetare kanë si qëllim të injektojnë likuiditet në sistemin financiar dhe në ekonomi në tërësi, zakonisht kur normat e interesit janë në nivele shumë të ulëta, afër zeros. Në ndryshim nga politikat tradicionale ekspansioniste, gjatë lehtësimit sasior, bankat qendrore blejnë obligacione me maturim afatgjatë (p.sh. Banka e Japonisë) ose asete jotradicionale si letra me vlerë të mbështetura me kolateral- Mortgage-backed securities (p.sh. FED). Ky veprim shoqërohet detyrimisht me printim (fizik apo elektronik) të monedhës nga ana e bankës qendrore dhe si rrjedhim, me një zgjerim të bazës monetare. Le të shohim sesi ekonomi të ndryshme e kanë përdorur këtë instrument dhe çfarë efektesh ka pasur deri më sot në ekonomitë e këtyre vendeve.
1. Shtetet e Bashkuara kanë qenë ndër të parët që kanë ndërmarrë këto politika jokonvencionale. Kjo ka shërbyer si një stimulues mbi ekonominë amerikane. Federal Reserve ka një mandat të dyfishtë: të kontrollojë inflacionin rreth vlerës 2% dhe njëkohësisht të mbajë nën kontroll papunësinë rreth 6.5%. Inflacioni nuk ishte një rrezik i madh gjatë krizës, por papunësia arriti shifrat 9-10% në disa zona të Shteteve të Bashkuara gjatë krizës financiare. Si rrjedhim, guvernatori amerikan, Ben Bernanke, ndërmori politika agresive monetare për të stimuluar ekonominë: për momentin FED blen 85 mld $ mortgage-backed securities dhe obligacione në muaj. Me këtë lëvizje, Bernanke tentoi gjithashtu të ringjallte sektorin e pasurive të patundshme (real estate). Ky ishte raundi i tretë i lehtësimit, i ashtuquajtur edhe QE-infinit, për shkak të deklaratës se kjo politikë do vazhdonte deri sa një indikator i papunësisë nën 7% të arrihej, dhe nëse indikatori arrin 6.5%, atëherë mund të flitet edhe për një lëvizje pozitive të normave të interesit.
Është interesante të përmendet se mënyra sesi Bernanke komunikon haptazi me publikun është fare e kundërt nga ajo e paraardhësit të tij, Alan Greenspan, që shpeshherë jepte përgjigje boshe dhe misterioze. Kjo lloj sjelljeje ka në thelb komunikimin e sinqertë me tregjet rreth politikave monetare të bankës dhe quhet “forward guidance”.
Megjithatë, kjo sasi e paprecedentë likuiditeti në treg nxiti një sprint të bursave amerikane (një barometër i mbarëvajtjes ekonomike) në nivele rekord. Shumë analistë mendojnë që kjo është thjesht një flluskë spekulative që është krijuar nga kylikuiditet i tepruar dhe se nga momenti në moment mund të plasë (Grafiku 1 tregon një korrelacion rreth 87% mes sasisë së aseteve në bilancin e FED-it dhe nivelit të S&P 500 duke filluar nga shtator 2008 – falimentimi i “Lehman Brothers” – deri ditët e sotme). Mendohet se këto nivele janë të paqëndrueshme dhe nuk kanë baza themelore ekonomike. Një lëvizje negative e S&P 500 u pa në maj, kur Bernanke filloi të fliste për mundësinë e ndalimit të lehtësimit sasior duke qenë se ekonomia po rimëkëmbet dhe një politikë e tillë agresive nuk është më e nevojshme. Bursat menjëherë reaguan negativisht dhe gjithashtu çmimet e obligacioneve ranë duke rritur kështu normat e interesit. E njëjta gjë ndodhi më 19 qershor, ku Bernanke deklaroi që QE do ngadalësohet përpara fundvitit. Kur QE1 dhe QE2 u ndaluan nga guvernatori amerikan, indeksi S&P500 shënoi rënie për disa muaj me radhë (siç mund të shihet nga grafikët) dhe indeksi i volatilitetit VIX, i njohur edhe si indeksi i frikës, shënoi ngritje të dukshme. Sado që lajmi i ndërprerjes së QE3 duhet të shihet si një lajm i mirë që shënon rimëkëmbjen e ekonomisë, kjo tërheqje e likuiditetit nga tregu mund të shoqërohet, siç tregon eksperienca, me rënie çmimesh në periudhën afatshkurtër në bursat amerikane, por edhe ato botërore. Këto do jenë simptomat e një varësie të tregut ndaj likuiditetit.
2. Japonia është një shembull tjetër konkret i lehtësimit monetar. Që nga ardhja në pushtet në dhjetor 2012 e kryeministrit të ri Abe, dhe guvernatorit të bankës qendrore, Kuroda, bota ka vështruar një politikë monetare tejet agresive nga Japonia. Kjo dyshe dinamike synon një rimëkëmbje të Japonisë, e cila vuan nga një borxh në nivele të paprecedenta, nga deflacioni, nga probleme demografike si rrjedhim i një popullsie në plakje dhe nga një humbje e avantazheve komparative për shkak të rivalëve si Kina apo Koreja. Kjo do tentohet të arrihet nëpërmjet politikave monetare, fiskale dhe reformave strukturore në shërbim të strategjive afatgjata.
Pikësëpari, është vënë një objektiv inflacioni 2%, duke premtuar kështu një shtypje të tendencave deflacionare që kanë mbizotëruar ekonominë japoneze në dy dekadat e fundit. Kuroda ka “premtuar” një dyfishim të bazës monetare brenda fundit të 2014-s duke pompuar rreth 7 trilionë Yen në vit në ekonomi. Ky akomodim kuantitativ monetar shoqërohet me blerje të obligacioneve me maturim deri në 7 vjet, me blerje të fondeve ETF dhe të fondeve imobiliare (REIT), lëvizje kjo shumë larg tradicionales. Politika monetare do shoqërohet gjithashtu me politika fiskale dhe ndryshime strukturore në ekonomi.
Megjithatë, lehtësimi monetar u duk sikur dha rezultate gjatë muajve të kaluar kur vështruam një rritje marramendëse në bursën japoneze, NIKKEI 225, dhe gjithashtu një zhvlerësim të monedhës Yen (që u mbështet dhe nga G20-a). Kjo e fundit ndihmon kompanitë eksportuese dhe rrit mundësitë e inflacionit, si rrjedhojë e rritjes së kërkesës agregate në ekonomi.
Sidoqoftë, politikat monetare të Kurodës po vuajnë sepse tregu po shfaq dyshime rreth mbarëvajtjes së ekonomisë. Nikkei 225 shënoi rënie nga niveli i arritur gjatë muajve të fundit. Edhe monedha japoneze për momentin ndërpreu rrugën e nisur drejt një zhvlerësimi masiv. Nëse këto trende vazhdojnë, vlefshmëria e politikave të bankës japoneze do vihen në pikëpyetje. Gjithashtu, kohët e fundit ka pasur një ulje në çmimet e obligacioneve afatgjata pavarësisht lehtësimit monetar, indikator ky i humbjes së konfidencës së tregut që reagon, duke kërkuar norma më të larta interesi. Kjo e fundit, bashkuar me lehtësimin sasior masiv dhe me propagandën e qeverisë mbi inflacionin mund të gjunjëzojë Japoninë për shkak të një niveli borxhi të paqëndrueshëm dhe absurd (mbi 220% i PBB). Rruga drejt stabilizimit ekonomik nuk do jetë e thjeshtë për Japoninë.
3. Eurozona duhet të trajtohet si një shembull më vete përderisa bankat qendrore të shteteve i kanë transferuar pushtetin Bankës Qendrore Europiane me në krye Mario Draghi-n. BQE fillimisht veproi duke ulur normën e rifinancimit nga 4.25% në tetor 2008 në 1% në maj 2009, një lëvizje drastike. Pastaj zgjeroi dhe zhvilloi operacionet huadhënëse me infrastruktura të quajtura operacione rifinancimi afatgjata (LTRO – long term refinancing operations) – një formë akomodimi kuantitativ e maskuar. Këto të fundit arritën nga maturitet 3-mujor në maturitet 36-mujor. Përdorimi i strukturave huadhënëse në vend të blerjes direkte të obligacioneve për zgjerimin e bazës monetare, reflekton fokusin e BQE-së për të ndihmuar më shumë sektorin bankar që ishte goditur nga kriza, por gjithashtu edhe barrierat e ndryshme ligjore dhe politike që BQE duhet të kalojë për të blerë direkt këto obligacione. Më pas, në maj 2010, BQE fillon të blejë obligacionet e shteteve periferike europiane (Irlandë, Greqi, Portugali) në mënyrë që të lehtësonte krizën e borxhit sovran. Megjithatë këto politika nuk mund të klasifikohen si lehtësim sasior monetar sepse ishin operacione të sterilizuara, që do të thotë se baza monetare ngeli e pandryshuar. Këto politika vazhduan edhe më tej (gjithmonë shoqëruar me politika sterilizuese) në 2011-n, dhe u deklarua që do zgjeroheshin në 2012, si rrjedhim i këmbënguljes së Draghi-t që monedha Euro duhet të ruhej me çdo kusht.
Së fundmi, Draghi deklaroi në maj uljen në 0.5% të normës së rifinancimit dhe përmendi gjithashtu mundësinë e një skenari me norma të depozitimit negative (për momentin qëndron në 0%). Kjo masë drastike vjen si rrjedhim i mosfunksionimit efektiv të politikave të përmendura më sipër dhe ka si synim të nxisë bankat që të japin hua. Bankat në Eurozonë, sidomos në periferi, hezitojnë të japin kredi dhe biznesi vuan. Pra, ekziston një shkëputje midis bankave dhe ndërmarrjeve. Ky mekanizëm joefikas transmetues i likuiditetit hedh dritë mbi faktin që BQE duhet të ndërmarrë politika më agresive dhe jokonvencionale si p.sh.: blerjen e asset-backed securities (letrave me vlerë të mbështetura nga aktivet) nga bankat e nivelit të dytë në mënyrë që të nxisë direkt huadhënien. Megjithatë kjo nuk është e lehtë të arrihet për shkak se tregu i securitization është i pakonsoliduar dhe me mungesa likuiditeti në Europë.
Dy fjalë mbi rreziqet
Sipas “Financial Times”, që nga 2008, bankat qendrore në vendet e zhvilluara kanë zgjeruar bilancet me 5-18 trilionë dollarë, rreth 20-30% e PBB të ekonomive respektive. Një problem serioz është varësia që kanë krijuar tregjet ndaj normave të interesit rreth zeros dhe likuiditetit të pafund. Është e qartë që politika të tilla nuk mund të vazhdojnë pafund për shkak të rrezikut të inflacionit, humbjes së vlerës së monedhës, inkurajimit të huadhënies së rrezikshme etj. Këto politika kanë nxitur gjithashtu ato që quhen “currency wars” – lufta për zhvlerësimin e monedhave. Gjithashtu, likuiditeti i tepruar i krijuar nga Japonia dhe SHBA tejkalon kufijtë e këtyre shteteve dhe rrezikon të krijojë flluska spekulative në tregje të tjera ndërkombëtare. Nga ana tjetër, një ndërprerje e këtyre politikave do krijonte volatilitet dhe kaos në tregje si rrjedhim i niveleve të borxheve të paqëndrueshme nën norma më të larta interesi, dhe do shënonte një ulje të kredive nga ana e bankave, duke rikthyer kështu ngërçin e kredive. Gjithashtu, një rritje e normave të interesit do sillte humbje të mëdha edhe për vetë bankat qendrore nëse ato tentojnë të shesin obligacionet që kanë blerë gjatë krizës. Është e vështirë të mendohet se sa i komplikuar do jetë kalimi në normalitet me norma interesi si përpara.
Jurgen Kopliku
Milano
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.