Intervistë me Erald Themeli, Drejtor i Departamentit të Politikave Monetare në Bankën e Shqipërisë
Banka e Shqipërisë pret që piku i inflacionit për ekonominë tonë të jetë pranë nivelit 7% dhe të arrihet mes qershorit dhe korrikut. Rritja ekonomike këtë vit pritet në intervalin midis 3% dhe 3.5%. Politika monetare pritet të qëndrojë në territor stimulues edhe për dy vitet e ardhshme dhe norma neutrale bazë e interesit, që sot vlerësohet 4-4.5%, mund të arrihet në vitin 2024.
Bazuar në të dhënat e deritanishme, Banka e Shqipërisë gjykon se vala inflacioniste është shumë afër pikut.
Erald Themeli, Drejtor i Departamentit të Politikave Monetare në Bankën e Shqipërisë, thotë për “Monitor” se inflacioni pritet të arrijë në nivelin më të lartë në periudhën qershor-korrik, i cili, mbështetur në projeksionet e fundit, nuk pritet të jetë më shumë se 7%.
Sipas tij, inflacioni i lartë do të ndikojë në një rritje ekonomike më të ulët se projeksionet e mëparshme: nga një rritje pranë nivelit 4.3% në fillim të vitit, tashmë Banka e Shqipërisë parashikon një rritje të Prodhimit të Brendshëm Bruto në intervalin midis 3% dhe 3.5%.
Z. Themeli thotë se politika monetare do të vijojë normalizimin në dy vitet e ardhshme, por duke qëndruar në territor stimulues. Sipas tij, norma neutrale bazë e interesit, që sipas vlerësimeve aktuale është në intervalin 4% – 4.5%, mund të arrihet në vitin 2024.
Është e qartë për të gjithë se inflacioni është në nivele të larta. Kemi përjetuar një rritje të paprecedentë të çmimeve në tregjet botërore, në një kategori të gjerë produktesh, duke filluar nga produktet energjetike, ushqimet, lëndët e para, etj.
Ndërprerjet në zinxhirin e furnizimit, në qarkullimin e produkteve nga prodhuesi te konsumatori, janë shoqëruar me presione për rritje të gjithanshme të çmimeve, përfshi edhe çmimet e shërbimeve. Situata është në evoluim, por dua të theksoj se kjo goditje e fundit origjinoi jashtë logjikës së zhvillimeve ekonomike.
Goditja e fundit u shkaktua nga konflikti ushtarak në Ukrainë dhe, në një masë të madhe, dinamika e mëtejshme e çmimeve, do të varet edhe nga ecuria e këtij konflikti. Megjithatë, bazuar në informacionet që disponojmë, duke analizuar përcjelljen e zhvillimeve në tregjet e huaja në ekonominë tonë dhe dinamikat e brendshme të inflacionit, skenari ynë bazë parashikon rritje graduale të inflacionit deri në tremujorin e dytë të këtij viti.
Ne presim që inflacioni të arrijë pikun pikërisht në tremujorin e dytë, ose në periudhën qershor-korrik, të qëndrojë në nivele konstante gjatë tremujorit të tretë dhe duke filluar nga tremujori i katërt 2022 dhe gjatë vitit 2023, presim që inflacioni të ndjekë një trajektore graduale rënëse, drejt objektivit tonë prej 3%. Mendojmë se ky objektiv mund të arrihet në tremujorin e parë 2024.
Për sa u takon niveleve, në gjykimin tonë, nuk jemi larg pikut të inflacionit. Ne mendojmë se kemi absorbuar pjesën më të madhe të goditjes dhe nuk presim që në pikun e vet, inflacioni të arrijë më shumë se 7%.
Kjo gjithmonë bazuar në projeksionet që na mundësojnë informacionet e deritanishme. Por dua të theksoj që, si me çdo parashikim ekonomik, ekzistojnë rreziqe dhe disa supozime që i kushtëzojnë më tej parashikimet. Për këtë arsye, vëmendja jonë është konstante për të monitoruar zhvillimet e reja për të përditësuar parashikimet, duke vlerësuar edhe opsionet e reagimit për kontrollin e inflacionit dhe zbutjen e pasojave në ekonomi.
Në çfarë mase prisni që inflacioni i lartë ta frenojë rritjen ekonomike dhe cili është projeksioni juaj më i fundit për rritjen e PBB-së?
Nuk është sekret fakti që të gjithë institucionet, të cilat kryejnë parashikime ekonomike, përfshi Bankën e Shqipërisë, janë detyruar të rishikojnë në ulje projeksionet e tyre për rritjen e PBB-së për vitin 2022.
Kanalet nëpërmjet të cilave inflacioni godet rritjen ekonomike janë të qarta. Për sa kohë fatura e blerjes së mallrave të importit rritet, kjo devijon një pjesë të fuqisë blerëse të konsumatorit.
Kanali i parë është një rritje më e ngadaltë e konsumit të sektorit privat, në raport me projeksionet e mëparshme.
Kanali i dytë, që është më i vështirë për t’u vlerësuar, por që potencialisht mund të ketë ndikim të madh, është kanali i pasigurisë. Shtrenjtimi i çmimeve dhe rritja e kostove rrit pasigurinë për të ardhmen dhe një kategori biznesesh mund të rishikojnë planet e investimeve. Në gjykimin tonë, nuk ka vend për një rishikim tërësor të planit të investimeve, por hezitimi i përkohshëm në sektorë të veçantë është i natyrshëm dhe ne shpresojmë që të ketë ndikim më të ulët.
Kanali i tretë ka të bëjë me ndikimin e kërkesës së huaj për mallra dhe shërbime shqiptare. Kjo është një krizë globale dhe rritja do të ngadalësohet edhe në ekonomitë e partnerëve tregtarë. Për këtë arsye, ne presim rritje më të ngadaltë të eksporteve, krahasuar me projeksionet tona të mëparshme.
Amplituda e këtyre ndikimeve do të jetë e ndjeshme, por jo në nivele të tilla që të cenojë atë tendencë pozitive që ka pasur ekonomia shqiptare. Nëse në fillim të vitit 2022, ne prisnim rritje ekonomike në nivelin 4.2-4.3%, në vazhdim të tij, me rishikimin e supozimeve dhe të projeksioneve, presim rritje në intervalin midis 3% dhe 3.5%.
Besoj se edhe një rritje në këto nivele duhet vlerësuar pozitivisht. Së pari, sepse kjo rritje vjen pas një viti mjaft pozitiv, me një normë rritjeje pranë nivelit 8.5%. Aktualisht, vlera e prodhimit të ekonomisë shqiptare është mbi nivelin e matur para dy goditjeve, nga tërmeti dhe pandemia. Gjithashtu, në gjykimin tonë, ekonomia shqiptare nuk ndodhet shumë larg nivelit të saj potencial të prodhimit. Kjo do të thotë se rritja ekonomike që ne presim do të jetë në linjë me rritjen potenciale, që luhatet në intervalin mes 3% dhe 4%.
Inflacioni i lartë do të ketë impakt në xhepat e familjeve shqiptare dhe në mundësitë e tyre për konsum, mund të ketë hezitim në kryerjen e investimeve, kryesisht në gjysmën e parë të vitit, do të kemi ritëm më të ngadaltë të rritjes së eksporteve krahasuar me vlerësimet e mëparshme, por të gjithë këto elemente do të jenë gjithsesi në rritje dhe do të sjellin më shumë të ardhura për familjet dhe bizneset shqiptare.
Mendoj se kjo ilustron fleksibilitetin e ekonomisë shqiptare në përballimin e krizave, por edhe bazën e gjerë të burimeve të rritjes që kemi pasur në vitin 2021.
Vitin e kaluar patëm disa faktorë që e shtynë rritjen ekonomike në nivele të larta, nuk ishte thjesht zbutja e kufizimeve për kontrollin e pandemisë. Ishin edhe bilancet e shëndosha që kishin familjet dhe bizneset shqiptare, ishte edhe kontributi shumë i rëndësishëm që dha sektori financiar në financimin e bizneseve dhe të investimeve.
Ne mendojmë se këta faktorë do të ushtrojnë ndikimin e tyre pozitiv edhe këtë vit. Inflacioni i lartë mund ta ulë disi shpejtësinë e rritjes së ekonomisë, por nuk besojmë se do të cenojë kahun pozitiv të rritjes.
Sa i madh është në situatën aktuale rreziku për një spirale inflacioniste që të përfshijë kostot e prodhimit, pagat dhe çmimet?
Nuk parashikojmë spirale afatgjata inflacioniste në ekonominë tonë. Këto janë situata që njihen në ekonomi, kur një goditje fillestare në çmime bëhet predispozitë që të punësuarit të kërkojnë paga më të larta, që përkthehen në kosto më të larta prodhimi për bizneset dhe në çmime më të larta konsumi për konsumatorët.
Megjithëse goditja në nivel çmimesh pritet të jetë e kufizuar në vitin 2022, gjurmët e saj do të mbeten edhe në vitin 2023. Kjo goditje do të gjenerojë presion për rritje pagash në segmente të caktuara të tregut të punës, veçanërisht në ato kategori biznesesh që përballen me problemin e mungesës së fuqisë punëtore. Megjithatë, ky mund të jetë një axhustim i njëhershëm, nuk mendojmë se do të kthehet në një cikël të vazhdueshëm.
Vlerësoni se inflacioni i lartë dhe rritja graduale e normave të interesit mund të sjellin ndikime të ndjeshme negative për bilancet e subjekteve huamarrësve, qoftë në sektorin publik apo privat?
Nuk besoj se inflacioni do të sjellë detyrimisht efekte negative në bilancet e huamarrësve, përkundrazi, inflacioni është një faktor që mund të reduktojë barrën reale të borxhit. Borxhet përgjithësisht janë në vlera nominale, ndërsa fuqia blerëse e parasë në periudha inflacioniste bie dhe barra e borxhit reduktohet.
Për sa i takon procesit të normalizimit të politikës monetare, është e natyrshme që ajo do të transmetohet në kosto më të larta të rifinancimit të borxhit, si në sektorin publik, ashtu edhe në atë privat. Megjithatë, jam i sigurt se normalizimi monetar nuk do të cenojë aftësinë e tyre për të përballuar detyrimet financiare.
Kur flasim për normalizim, ky është një proces që i shtyn kushtet financiare në nivele më të qëndrueshme, në afatin e gjatë. Ekonomia shqiptare vjen nga një periudhë normash tejet të ulëta interesi, gjatë dekadës së fundit.
Këto kushte monetare janë tejet stimuluese, më shumë se kurrë më parë. Por, ky pozicion nuk mund të qëndrojë i tillë për periudha shumë të gjata, sepse mund të bëhet premisë për lindjen e inflacionit, jo nga goditjet e jashtme, por të atij të gjeneruar nga kërkesa agregate. Po ashtu, ai mund të bëhet premisë për zhbalancime edhe në tregun financiar, investime të gabuara, kundërproduktive, të marra në kushtet kur kostoja e parasë është tejet e ulët.
Sidoqoftë, dua të theksoj se gjatë gjithë procesit të normalizimit, politika monetare do të vazhdojë të mbetet stimuluese, por intensiteti i stimulit monetar do të vijë në rënie. Për sa kohë nuk kemi arritur nivelin ekuilibër të normës bazë, politika monetare vijon të mbetet stimuluese për konsumin dhe investimet.
Banka e Shqipërisë, si institucion profesional dhe i përgjegjshëm, faktorizon në politikat e saj monetare dhe aftësinë e ekonomisë për të përballuar kosto më të larta financimi.
Për sa kohë ekonomia është pranë ekuilibrit, edhe gjendja financiare e bizneseve, struktura e tyre e kostove dhe të ardhurave supozohet se është në ekuilibër, është e shëndetshme, eficiente dhe e mjaftueshme për të përballuar detyrimet, ndonëse kostot e financimit do të jenë më të larta se në dekadën e shkuar.
Për sa kohë bizneset kanë treg për të shitur produktin, për sa kohë arrijnë të kontrollojnë strukturën e kostos së tyre, marzhet e tyre të fitimit mbeten solide, nuk ka arsye pse të vihet në diskutim aftësia e tyre për të paguar detyrimet.
Mbështetur në vlerësimet tuaja më të fundit, në çfarë niveli është aktualisht norma neutrale ose ekuilibër e interesit në ekonomi dhe kur prisni që norma faktike bazë e interesit t’i afrohet këtij niveli ekuilibër?
Identifikimi i normës neutrale të interesit është një nga çështjet më të vështira në fushën e analizave ekonomike dhe të ndërtimit të politikave. Megjithatë, kjo nuk do të thotë se Banka e Shqipërisë nuk ka vlerësimet e saj, që janë në bazë edhe të projeksioneve dhe strategjisë sonë të reagimit.
Ekonomia shqiptare, si një ekonomi në fazë konvergjence me ekonomitë e partnerëve tregtarë dhe si ekonomi me produktivitetit në rritje, vlerësohet të ketë normë reale interesi në territor pozitiv. Duke i shtuar kësaj edhe objektivin tonë të inflacionit prej 3%, një nivel i arsyeshëm neutral i normave të interesit, duhet të jetë në nivelin 4% deri në 4.5%.
Megjithatë, nuk bëhet fjalë për një nivel statik apo absolut, është një nivel endogjen, i cili evoluuan me kohën dhe dinamikën e ekonomisë, me aftësinë e saj për të gjeneruar inovacion dhe për të rritur eficiencën dhe të gjithë variablat e tjera që ndikojnë.
Në lidhje me kohën kur ne presim të arrijmë nivelin neutral të normave të interesit, do të thosha se horizonti është afatmesëm. Nuk parashikojmë ta çojmë politikën monetare në pozita neutrale në vitin 2022 dhe as në vitin 2023.
Besoj se për dy vitet në vazhdim do të vijojmë të qëndrojmë poshtë normës neutrale, por duke iu afruar në mënyrë progresive këtij niveli. Ndoshta në vitin 2024, kur ekonomia të jetë e qëndrueshme, rimëkëmbja më e konsoliduar dhe inflacioni pranë objektivit, atëherë mund të marrim në konsideratë të kalojmë në pozicion neutral.
Intervistoi: Ersuin Shehu
Interesat
Në lidhje me kohën kur ne presim të arrijmë nivelin neutral të normave të interesit, do të thosha se horizonti është afatmesëm. Nuk parashikojmë ta çojmë politikën monetare në pozita neutrale në vitin 2022 dhe as në vitin 2023. Besoj se për dy vitet në vazhdim do të vijojmë të qëndrojmë poshtë normës neutrale, por duke iu afruar në mënyrë progresive këtij niveli
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.