Flet Enton Duro, Drejtor i Drejtorisë së Taksës së Pronës dhe Pasurisë
Sistemi informatik i kadastrës fiskale është i aksesueshëm nga data 5 nëntor 2018 për 61 bashkitë që duan të bëjnë ndryshime apo korrigjime në sistem për zonat e tyre.
Drejtori i Drejtorisë së Taksës së Pronës dhe Pasurisë, Enton Duro, shprehet se projekti është ende në fillesa dhe nga 1.5 milionë adresa të marra nga OSHEE, vetëm për 600 mijë prej tyre mund të bëhet përllogaritja e taksës së pasurisë sipas metodologjisë së re.
Kjo lidhet me faktin që pjesës tjetër i mungojnë komponentë si sipërfaqja, zona apo taksapaguesi që janë të nevojshëm për nxjerrjen e detyrimit final. Ai nënvizon se për shkak të disa vonesave në nisjen e projektit, gjasat janë që vetëm në vitin 2021 të kemi një kadastër fiskale të konsoliduar.
Ku jemi sot me kadastrën fiskale disa muaj pas krijimit të drejtorisë suaj dhe nisjes së projektit “Protax Albania” financuar, nga Agjencia Suedeze për Zhvillim (SIDA)?
Aktualisht ne kemi ndërtuar një sistem, që njihet si sistemi informatik i kadastrës fiskale dhe është i disponueshëm tek 61 bashkitë që nga data 5 nëntor 2018. Bashkitë kanë mundësi ta përdorin këtë sistem për të bërë regjistrimin dhe përditësimin e të dhënave. Sot, në sistem kemi 1.5 milionë adresa të marra nga Censusi i OSHEE, të përcaktuara me vendndodhje gjeografike sipas çdo njësie administrative dhe të identifikueshme në hartën dixhitale. Rreth 1.2 milionë e tyre (kjo është një shifër e përafërt pasi duhet të kuptojmë që këto të dhëna janë të vitit 2017 dhe mund të ketë pasur ndryshime, ndaj themi me përafërsi) vlerësohen si njësi pronësore për qëllime banimi.
Nga këto rreth 600 mijë prej tyre kanë informacion të plotë për të përllogaritur detyrimin e taksës së pasurisë. Ky është versioni i dytë që ne kemi prezantuar. Versioni i tretë do të prezantohet në vijim me një funksionalitet shtesë për përllogaritjen e detyrimit të taksës së pasurisë. Nëpërmjet sistemit, ku çdo njësi pronësore që ka komponentët kryesorë si sipërfaqja, identifikimi i taksapaguesit të lidhur me të, si dhe vendndodhjen gjeografike për të përcaktuar çmimin e referencës, mund të arrijmë të nxjerrim detyrimin e taksës së pasurisë nga sistemi.
Ndërkohë kemi punuar intensivisht me bashkitë duke i trajnuar për përdorimin e sistemit si dhe çdo çështje tjetër lidhur me taksën e pasurisë mbi ndërtesat. Janë rreth 225 nëpunës bashkiakë të aksesueshëm në sistem nëpërmjet një username (emër përdoruesi) dhe password (fjalëkalim). Dëshiroj të theksoj që në punën tonë të përditshme ruajmë një parim, të unifikojmë sa më shumë sjelljen e bashkive dhe të çojmë përpara procesin.
Lidhur me përdorimin e sistemit informatik të kadastrës fiskale, një pjesë e bashkive janë mjaft aktive në përditësimin e informacionit dhe regjistrimin e njësive pronësore të ndërtesave në sistem, ndërsa një pjesë e tyre po hezitojnë për arsye dhe specifika që ne po i shqyrtojmë në vijim. Janë rreth 23 bashki, të cilat po punojnë aktivisht në regjistrimin e pronave. Një pjesë tjetër po punojnë në mënyrë sporadike, por ka edhe bashki të tjera që nuk janë aktivizuar ende në sistemin e kadastrës fiskale, të paktën në këto dy muaj që ne kemi krijuar sistemin. Megjithatë nuk e kanë përjashtuar nga axhenda mbledhjen e të dhënave, një pjesë e tyre po punojnë me identifikimin dhe regjistrimin e pronave nga terreni. E përmbledhur, jo të gjitha bashkitë po punojnë njësoj, por puna ka filluar.
Po lidhur me çmimet e referencës a ka pasur paqartësi dhe si paraqitet situata?
Në aneksin 1 të vendimit Nr.132, datë 07.03.2018 të Këshillit të Ministrave, përcaktohen çmimet referuese, të cilat përdoren si një metodë alternative për të arritur në vlerën e ndërtesave. Këto çmime përfaqësojnë një vlerë mesatare për çdo qytet apo njësi administrative dhe për të qenë realist, janë ende larg vlerës reale të tregut, por është një hap para drejt këtij procesi.
Po lidhur me shitblerjet në tregun e lirë, si po veprohet për reflektimin e tyre në sistem?
Po e ndjekim edhe këtë çështje. Kemi marrë bazën e të dhënave për regjistrin e shitblerjeve dhe Projekti aktualisht po analizon informacionin që disponohet. Ky informacion është dhe baza e ndërtimit të metodologjisë për të shkuar te vlera e tregut, por këto janë hapa që do të vijojnë gradualisht me vazhdimësinë e projektit dhe do të japin rezultatin e pritshëm. Sa herë të arrijmë një përmirësim metodologjik që na afron me vlerën e tregut, do të konsultohet me bashkitë të cilat, dua të theksoj fuqimisht se janë përfituesit kryesorë të këtij projekti. Krahas regjistrit të njësive pronësore mbi karakteristikat teknike do të ndërtohet edhe një regjistër dytësor për të evidentuar historikun e transaksioneve për çdo zonë.
Një nga detyrat e drejtorisë suaj është edhe propozimi i kuadrit ligjor që do të rregullojë taksimin për truallin. A ka avancuar ky proces?
Në momentin që do të përfundojmë me ndërtesat, do të vijohet edhe me taksimin mbi truallin, pasi këto dy procese janë shumë të lidhura me njëra-tjetrën. Në fazën e fundit të projektit është menduar të jepet një propozim për taksën mbi truallin. Sot, nëse ti vlerëson një objekt të ndërtuar, nuk vlerësohet siç duhet nëse nuk ke përcaktuar saktësisht edhe informacionin për vlerën e truallit.
Për shembull, një shtëpi e ndërtuar mbi një truall në një zonë periferike, por me të njëjtat karakteristika si një shtëpi në qendër të Tiranës nuk ka të njëjtën vlerë, sepse diferencën e bën edhe vlera e truallit. Në këtë kontekst, për të arritur te vlera e ndërtesës duhet të analizosh edhe vlerën e truallit, një element i rëndësishëm në analizat e ardhshme për përcaktimin e vlerës së ndërtesave. Gjithsesi në fazën ku jemi, fokusi ynë është vetëm te taksa e pasurisë mbi ndërtesat.
Kur pritet që të përfundojë projekti nën asistencën e Agjencisë të Taksave Suedeze dhe Agjencisë Kadastrale Suedeze, si dhe të ekspertëve nga Kosova, duke pasur parasysh edhe afatet se kur nisi?
Puna e projektit ka nisur intensivisht që në prill të vitit 2018, megjithatë është e natyrshme që mund të ketë rishikim të projektit për të adresuar më mirë specifikat e lidhura me realitetin. Duke parë më mirë kontekstin e gjërave dhe situatën reale, tani jemi më të qartë për të dhënat që kemi dhe kohën që na duhet për të arritur në një zbatim me standarde ndërkombëtare dhe metodologji bashkëkohore gjithmonë e më afër vlerës së tregut. Aktualisht parashikohet një afat trevjeçar për implementimin e plotë të projektit, i cili do të përfundojë në vitin 2021.
Duke qenë se projekti shtrihet në disa vite, cili do të jetë fokusi që do të keni gjatë këtij viti?
Fokusi i 2019-s mbetet popullimi i regjistrit të bazës së të dhënave nëpërmjet sistemit informatik të kadastrës fiskale. Baza e të dhënave është një sfidë jo vetëm e bashkive, por edhe e Drejtorisë që unë përfaqësoj. Do të kërkojmë të marrim gjithë informacionin e mundshëm dhe t’ua ofrojmë bashkive. Përveç verifikimit në terren që po bëjnë sot vetë bashkitë, për të marrë informacion për njësitë pronësore, ne po shohim mundësinë për marrjen e të dhënave nga Zyra e Regjistrimit të Pasurive të Paluajtshme, bazuar mbi një urdhër të përbashkët midis ministrit të Financave dhe Ekonomisë dhe ministrit të Drejtësisë për marrjen dhe vënien në dispozicion të të dhënave për qëllim të kadastrës fiskale.
Gjithashtu, kemi marrë bazën e të dhënave të ALUIZNI-t por duhet të jemi të kujdesshëm kur japim të dhëna pasi duhet parë koherenca dhe përputhshmëria e tyre. Popullimi i bazës së të dhënave për kadastrën fiskale nuk është çështje ditësh pasi kemi të bëjmë me volum të madh informacioni dhe jam më se i ndërgjegjshëm për ketë, e megjithatë, ne po vijojmë punën në shumë drejtime.
Sot që flasim, a po përdorin të gjithë bashkitë metodologjinë e re lidhur me arkëtimin e taksës?
Nuk mund të them me siguri për të gjitha bashkitë. Gjatë vitit 2018 kemi konstatuar rreth 52 vendime të Këshillave Bashkiakë, të cilat kanë miratuar një vendim në zbatim metodologjisë së re. Për sa i përket arkëtimit, këtu jo të gjitha bashkitë e kanë realizuar këtë proces. Vendimet mund të jenë miratuar, por arkëtimi ka qenë më problematik. Nuk është çështje formule apo përllogaritje. Problemi më i madh ishte që mungon baza e të dhënave, ose nuk ishte e mjaftueshme, sepse veç çmimit referencë duhen dhe komponentët e tjerë si subjekti taksapagues, sipërfaqja e njësisë pronësore apo informacioni i ndërtimit para ose pas vitit 1993, etj.
Gjatë vitit 2018 kemi konstatuar të paktën 20 bashki, që kanë filluar arkëtimin mbi subjektet familjare. Për subjektet që ushtrojnë aktivitet ekonomik, pothuajse në të gjitha bashkitë është realizuar arkëtimi mbi detyrimin e taksës së pasurisë me metodologjinë e re. Ka dy faktorë në këndvështrimin tim. Së pari, bashkitë kanë qenë më aktive në arkëtimin e taksës mbi subjektet ekonomike dhe së dyti, përgjithësisht me metodologjinë e re shihet ulje e detyrimit së taksës për këto subjekte.
U kemi kërkuar të gjitha bashkive së fundmi që të na dërgojnë vendimet e këshillave bashkiakë për taksën e pasurisë dhe do të konstatojmë nëse kanë marrë masa për arkëtimin e taksës së pasurisë te subjektet familjare. Pasi të kemi shqyrtuar vendimet e këshillave bashkiakë, të konfirmuar për ligjshmërinë e tyre nga zyrat e prefektit, mund të shohim sesi është situata reale.
Projekti kishte planifikuar OSHEE-në si agjent i centralizuar për taksën e pasurisë mbi ndërtesat për subjektet familjare, por me kërkesë të bashkive projektvendimi për përcaktimin e këtij agjenti nuk u kalua në Këshillin e Ministrave. Në vijim do të jenë bashkitë që do të përcaktojnë agjentin e tyre fiskal dhe gjithashtu mbetet përgjegjësi e tyre mbledhja e taksës së pasurisë.
A keni diçka të fundit për të shtuar lidhur me ecurinë e procesit apo me reformën në taksimin e pronës?
Në përfundim, dëshiroj të theksoj se reforma e taksës së pasurisë nuk duhet perceptuar vetëm si një regjistër i pronave mbi një sistem informatik. Vlera e vërtetë e gjithë projektit dhe gjithë reformës është kalimi nga një metodologji në terma regresivë te një metodologji, e cila do të orientohet gjithnjë e më shumë drejt vlerës së tregut. Duhet të pranojmë dhe të jemi të sinqertë që taksa e pasurisë do të jetë një nga burimet kryesore të buxheteve bashkiakë. Nëse bashkitë nuk janë ndërgjegjësuar, edhe ne si drejtori duhet të punojmë më shumë për këtë.
Vlerësohet që potenciali i taksës së pasurisë me informacionin aktual, në një periudhë afatmesme, mund të arrijë nga 0.8 në 1% të Prodhimit të Brendshëm Bruto që është ndoshta rreth 50% e të ardhurave të veta që realizojnë bashkitë. Besoj që ky duhet të jetë fokusi afatgjatë dhe të mos biem pre e problematikave afatshkurta. Ndërlidhja e sistemit me sisteme të tjera dhe informacioni që do të prodhojë, do të sjellë një vlerë të shtuar jo vetëm për taksën e pasurisë. Vlera e shtuar do të mund të realizohet në planifikimin urban, në tregjet e kredive dhe sigurimeve, në statistikat kombëtare por, mbi të gjitha, në procesin e demokratizimit të jetës në komunitet dhe transparencës ndaj qytetarit, duke prodhuar forca sinergjike për zhvillimin shoqëror.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.