Alan Murray, i kompanisë Fortune Media, thotë se kapitalizmi i palëve të interesuara do të vazhdojë të jetë i pranishëm në të ardhmen.
Në këtë edicion të intervistave me autorët (Author Talks), Raju Narisetti nga McKinsey Global Publishing, bisedon me Alan Murray, CEO i Fortune Media dhe gazetar, rreth librit të tij të ri, “Kapitalisti i së nesërmes: kërkimi im për shpirtin e biznesit” (Public Affairs, maj 2022).
Korporatat dikur u shmangeshin bisedave për tema polemike që nuk kishin ndikim tek to, por Murray thotë se CEO-t tashmë kanë ndryshuar drejtim.
Kompanitë po bashkojnë fitimet dhe qëllimin social, duke u përafruar me vlerat sociale që kanë më tepër rëndësi për konsumatorët, punonjësit dhe palët e tjera të interesuara. Më poshtë është një version i shtypur i bisedës.
Pse e shkruat këtë libër?
Unë jam CEO i Fortune Media. Duke qenë në këtë pozicion, kam mundësinë të flas me shumë CEO të tjerë. Nga ata, kam dëgjuar histori të ndryshme në dekadën e fundit dhe vendosa të shkruaj një libër. Ai titullohet “Kapitalisti i së nesërmes”.
Ndryshimi që fillova të vëreja gjatë dekadës së fundit, ishte në mënyrën se si udhëheqësit e biznesit po flisnin për kompanitë e tyre dhe si ata i drejtonin këto kompani. Ky ndryshim ishte mjaft dramatik.
Kam pasur një mundësi unike për të bërë këto biseda për gati katër dekada. Duke filluar rreth një dekadë më parë, nisa të vëreja një theks më të madh mbi ndikimin social të biznesit. Bill Gates mbajti një fjalim të famshëm në Davos, në vitin 2008, ku tha se kemi nevojë për një “kapitalizëm më krijues”.
Më pas, John Mackey, CEO i Whole Foods, nisi të fliste për kapitalizmin e ndërgjegjshëm; Marc Benioff, CEO i Salesforce.com, foli për kapitalizmin e dhembshur; Michael Porter në Shkollën e Biznesit të Harvardit nisi të fliste për kapitalizmin me vlera të përbashkëta; dhe Lynn de Rothschild, për kapitalizmin gjithëpërfshirës.
Krejt papritur, të gjithë po fillonin të ndryshonin “kapitalizmin”. Nisi të krijohej ideja se kompanitë nuk po bënin aq sa duhej për të siguruar ndikim pozitiv në shoqëri. Kjo shpërtheu më në fund disa vite më parë, me lëvizjen kapitaliste të palëve të interesuara.
Në një plan afatgjatë, cila është marrëdhënia midis fitimeve dhe qëllimit social?
Së pari, dua të theksoj fjalën “afatgjatë”, sepse të gjithë e dimë se ka me mijëra mënyra për të rritur në një plan afatshkurtër fitimet e një kompanie, në kurriz të shoqërisë, të punonjësve dhe të mbijetesës afatgjatë të kompanisë.
Ju mund të vendosni produkte të këqija në treg, efektet negative të të cilave mund të mos jenë të dukshme për disa vite. Mund të provoni të hidhni mbeturina në mjedis dhe ato mund të mos vihen re për disa vite. Dihet se shpesh, në një periudhë afatshkurtër, ekziston një konflikt midis qëllimit social dhe fitimit.
Por mendoj se, ndërsa kompanitë po përqendrohen gjithnjë e më shumë në dëshirën për të ekzistuar për 10 vjet, 20 vjet, 30 vjet apo 100 vjet, këto ide fillojnë të veniten. Nis të kuptosh se nuk mund të jesh një kompani e suksesshme nëse planeti është në zjarr. Nuk mund të jesh një kompani e suksesshme, nëse përçarjet shoqërore dëmtojnë rendin politik.
Në dekadën e fundit, pjesërisht për shkak të dështimit të qeverive, kompanitë kanë thënë: “Ne duhet t’u kushtojmë vëmendje këtyre efekteve afatgjata, nëse duam të mbijetojmë”. Ato gjithashtu janë shtyrë ta bëjnë këtë gjë nga vetë punonjësit e tyre.
Kjo është ndoshta diçka, për të cilën duhet të flasim më shumë, është një pjesë e madhe e dinamikës, por ka një sërë faktorësh që i kanë detyruar kompanitë të thonë: “Ne duhet t’i kushtojmë më shumë vëmendje ndikimit pozitiv në shoqëri, sepse nëse nuk e bëjmë, mund të përballemi me një problem ekzistencial në të ardhmen”.
Si mund të ndikojnë praktikat e punësimit në lëvizshmërinë sociale?
Nuk jam i sigurt se vlera sociale po zhvendoset nga makineritë te njerëzit, por mendoj se CEO-t janë gjithnjë e më të përqendruar në këtë dinamikë dhe ndiejnë përgjegjësi të thellë që duhet të bëjnë diçka për ta ndryshuar atë.
Gjatë viteve të fundit, kam parë se njerëzit që drejtojnë kompanitë e mëdha, thonë: “Ne kemi përgjegjësi jo vetëm që të kujdesemi për njerëzit që punojnë për ne, por edhe të kuptojmë se si të nxisim shkallët lëvizëse sociale në shoqëri. Sepse, nëse nuk e bëjmë, shoqëria fillon të prishet. Pabarazia copëton shoqërinë dhe mbështetja për biznesin ulet”.
Një numër në rritje i kompanive të mëdha, kanë vëzhguar praktikat e veta të punësimit, duke thënë: “Si mund të ndalojmë punësimin e njerëzve nga shkollat më të mira, sepse kanë kredencialet e duhura dhe të fillojmë të punësojmë njerëz bazuar në aftësitë që kanë?
Si mund t’i formulojmë ndryshe lajmërimet për vende të lira pune, që të mund të tërheqim njerëz të tjerë? Si mund të kontribuojmë jo vetëm në trajnimin e punonjësve tanë, por edhe në krijimin e mekanizmave të trajnimit që mund të ndihmojnë më shumë njerëz të gjejnë punë të mira?”
Nuk jam i sigurt se ata e kanë trajtuar problemin në shkallën e duhur, por sigurisht që po i kushtohet më tepër vëmendje kësaj çështjeje në krahasim me dhjetë vite më parë.
Praktikat e punësimit
Një numër në rritje i kompanive të mëdha, kanë vëzhguar praktikat e veta të punësimit, duke thënë: “Si mund të ndalojmë punësimin e njerëzve nga shkollat më të mira, sepse kanë kredencialet e duhura dhe të fillojmë të punësojmë njerëz bazuar në aftësitë që kanë? Si mund t’i formulojmë ndryshe lajmërimet për vende të lira pune, që të mund të tërheqim njerëz të tjerë? Si mund të kontribuojmë jo vetëm në trajnimin e punonjësve tanë, por edhe në krijimin e mekanizmave të trajnimit që mund të ndihmojnë më shumë njerëz të gjejnë punë të mira?”
A po vini re ndryshime strukturore në mënyrën se si drejtuesit e biznesit trajtojnë çështjet dhe temat që në thelb nuk kanë lidhje me biznesin?
Ky është ndoshta aspekti më tërheqës i këtij ndryshimi në udhëheqjen e biznesit. Nuk kam asnjë dyshim për këtë, si një gazetar që përpiqesha gjithmonë t’i nxisja CEO-t të flisnin për çështje polemike.
Dhjetë vite më parë, apo 15 vite më parë, nëse do të pyesnit një CEO për një çështje polemike, si tualetet e transgjinorëve në Karolinën e Veriut, ose të drejtat e votës, ai do t’i bënte menjëherë bisht pyetjes. CEO-t nuk dëshironin të flisnin për çështje sociale, apo politike, të cilat nuk preknin drejtpërdrejt kompaninë e tyre.
Unë do të thoja se kjo filloi të ndryshojë ndoshta gjashtë apo shtatë vite më parë. Marc Benioff nga Salesforce ishte një nga udhëheqësit e kësaj lëvizjeje kur ai foli kundër ligjit të lirive fetare në shtetin e Indianës, i cili shihej si diskriminues ndaj homoseksualëve dhe transgjinorëve.
Kjo prirje e re ka shpërthyer ngado. Në disa mënyra, shembulli më i bukur është ai që sapo ndodhi. Putini pushtoi Ukrainën dhe brenda 15 ditëve, 300 kompani u larguan nga Rusia duke thënë:
“Ne nuk do të bëjmë më biznes këtu”. Në disa raste, kjo ka qenë për shkak të sanksioneve, si për kompanitë e naftës, por në shumë raste, ka qenë deklarim i vlerave të tyre si kompani. Një gjë e tillë nuk ka ndodhur kurrë më parë.
Dhe ndodhi në vetëm 15 ditë. Ishte një shembull i jashtëzakonshëm i idesë se kompanitë duhet të kenë vlera në mënyrë që të kënaqin së pari, punonjësit e tyre, por edhe investitorët dhe konsumatorët, dhe ato duhet të veprojnë sipas këtyre vlerave.
Ju mund të pyesni: Çfarë duhet të bëni kur deklarata juaj mbi vlerat morale ju fut në mes të një beteje politike? Dhe kjo është ende frika e shumë CEO-ve.
Mendoj se shefat e kompanive po mësojnë se nuk ka mundësi më që thjesht të qëndrojnë gojëkyçur ose shpërfillës. Dhe ndonjëherë është mjaft e ndërlikuar të thuash: “kjo është një vlerë që ne e mbrojmë, por nuk duam të hyjmë në një luftë politike”.
Për shkak se kjo është një prirje e re, e përhapur në gjashtë apo shtatë vitet e fundit, shumë kompani po përpiqen ende të kuptojnë se si duhet të manovrojnë.
Kjo është diçka tjetër që po thellon ndarjen midis kompanive në Kinë dhe Rusi, dhe kompanive në Perëndim. Lëvizja e palëve të interesuara, për të cilën shkruaj në libër, ishte më e fortë në Europë, përpara se të mbërrinte në SHBA.
Klaus Schwab, në Forumin Ekonomik Botëror, mund t’ju tregojë se ishte ai që e shpiku konceptin 45 vite më parë. Ai e konsideron veten si babai i kapitalizmit të palëve të interesuara.
Thjesht u desh pak kohë që të përfshihej edhe pjesa tjetër e botës. Kjo prirje është shumë e fortë në Europë, është mjaft e fortë edhe në SHBA, por ndryshon shumë në Kinë. Natyrisht, kapitalizmi i palëve të interesuara në Kinë, nënkupton vetëm një gjë: se ka vetëm një palë të interesuar dhe ajo është qeveria kineze.
Mendoj se kjo do të shkaktojë tension të vërtetë. Mendoj se kjo rritje e kapitalizmit të palëve të interesuara do të krijojë një problem të madh, sepse si mund të pajtosh mënyrën se si veprohet në Perëndim, me atë se si veprohet në Lindje?
A duhet që CEO-t të flasin në favor të globalizimit?
Kjo pyetje rreth globalizimit është një nga pyetjet më interesante për të ardhmen e biznesit. Nëse vërejmë çerekun e fundit të shekullit XX, shumë prej këtyre kompanive fituan suksesin, peshën dhe të ardhurat e tyre, nga ndjekja e një politike aktive të globalizimit.
Mund të ngremë pyetjen: “a mund të mbështesin këto kompani njëkohësisht globalizimin dhe vlerat e tyre?” Mendoj se ky do të jetë një nga tensionet më të mëdha të së ardhmes.
Ka shumë forca ekonomike në favor të vazhdimit të globalizimit dhe optimistët pretendojnë se ai është më efikas. Një botë bipolare, një luftë e re e ftohtë e bazuar në ekonomi, do të jetë diçka e vështirë për t’u mbajtur – por jo e pamundur.
Çfarë roli shihni për metrikat transparente dhe të zakonshme?
Nëse vërejmë historinë e biznesit gjatë dy shekujve të fundit, duhet të them se krijimi i metrikave të forta financiare dhe të kontabilitetit financiar, dhe së gjithë infrastrukturës që vërtitet rreth kësaj, i ka dhënë botës shumë më tepër besim në metrikat financiare.
Jetojmë në një botë shumë më të ndryshme nga ajo që ekzistonte në fund të shekullit XIX, për sa i përket besueshmërisë së metrikave që dalin nga kompanitë. Pra, mendoj se metrikat e forta financiare kanë bërë një ndryshim. Problemi tani është se ne po kalojmë në të gjitha këto fusha të reja.
Kompanitë mund të pretendojnë pothuajse gjithçka që duan rreth praktikave dhe qëllimeve të tyre të qëndrueshmërisë. Mendoj se ka shumë punë për t’u bërë në metrikë, llogaridhënie dhe transparencë, në mënyrë që investitorët, konsumatorët dhe punonjësit, të mund t’i mbajnë kompanitë përgjegjëse ndaj angazhimeve të tyre.
Mendoni se CEO-t po bëjnë diçka konkrete që shkon përtej deklarimit të qëllimeve?
Nuk mendoj se kjo është një zgjedhje nga kompanitë. Mendoj se është diçka që u është imponuar atyre nga punonjësit, klientët dhe gjithnjë e më shumë, nga presioni që vjen nga investitorët.
Investitorët janë më të vëmendshëm ndaj çështjeve të tilla, mjedisore, sociale dhe politike. Javën e kaluar, zhvillova një bisedë me një CEO të një prej 4 kompanive më të mëdha të kontabilitetit.
Ai thotë se kompanitë po arrijnë shpejt pikën kur do të përballen me më shumë pyetje për çështjet jofinanciare, sesa ato financiare. Më parë, në punën e tyre tatimore, ata shtronin vetëm një pyetje: “Çfarë na lejohet të bëjmë?” Ndërsa në dy vitet e fundit, më shumë kompani po thonë:
“Cila është gjëja e moralshme që duhet bërë? Cila është gjëja e duhur që duhet bërë? Çfarë duhet të bëjmë?” Jo vetëm: “Çfarë na lejon ligji të bëjmë?” Pra, mendoj se këto presione nuk do të zbehen dhe kompanitë duhet të kuptojnë se si t’i trajtojnë ato. Shohim shembuj të kësaj dukurie kudo. Ne jetojmë në një botë që kërkon më shumë nga kompanitë.
A mund ta përshpejtojmë udhëtimin drejt rritjes së qëndrueshme dhe gjithëpërfshirëse për kompanitë, punonjësit dhe planetin tonë?
Më vjen mirë që përmendët të parën qëndrueshmërinë, sepse mendoj se ky është ndoshta shembulli më interesant për t’u vëzhguar. Pothuajse gjysma e kompanive të mëdha – qoftë në Fortune 500 apo S&P 500 – kanë bërë angazhime për një formë neto zero: eliminimin e mbetjeve të karbonit deri në vitin 2050 ose më herët.
Dhe kështu pyetja gjatë dy dekadave të ardhshme, do të jetë: a do të jenë këto angazhime reale, apo do të braktisen? Nuk do të jetë e lehtë arritja e tyre.
Nëse vërejmë strukturat dhe sistemet e vendosura për t’i mbajtur kompanitë përgjegjëse për këto angazhime, do të kuptojmë se nuk është aspak diçka e lehtë. Si gazetar, jam skeptik. Por jam i bindur se diçka reale po ndodh.
Kur një kompani si Microsoft ose Walmart thotë, “Ne do të blejmë vetëm nga furnitorët që plotësojnë këto standarde”, atëherë furnitorët reflektojnë: “Atëherë, unë nuk mundem t’i shes Walmart nëse nuk kam një plan ekologjik afatgjatë, që të jetë i mbrojtur dhe i përgjegjshëm!” Kjo prek shumë biznese.
Rritja e qëndrueshme
Dhe kështu pyetja gjatë dy dekadave të ardhshme, do të jetë: a do të jenë këto angazhime reale, apo do të braktisen? Nuk do të jetë e lehtë arritja e tyre. Nëse vërejmë strukturat dhe sistemet e vendosura për t’i mbajtur kompanitë përgjegjëse për këto angazhime, do të kuptojmë se nuk është aspak diçka e lehtë. Si gazetar, jam skeptik. Por jam i bindur se diçka reale po ndodh.
Në shkrimin e këtij libri, çfarë ju ka habitur më shumë për CEO-t, të cilët i njihni shumë mirë?
Fillova të grumbulloja informacione për librin përpara se të godiste pandemia. Në mars të vitit 2020, kur u përhap pandemia dhe kompanitë e kuptuan se ekonomia do të pësonte një lëvizje të mprehtë në rënie, instinkti im i parë ishte të mendoja:
“Oh, të gjitha këto gjëra që kanë të bëjnë me kapitalizmin e palëve të interesuara, tani do të flaken nga dritarja”, sepse njerëzit do të kenë frikë nga rezultati dhe efektet e pandemisë dhe do të thonë, “Do t’i lëmë mënjanë palët e interesuara”.
Një pjesë e arsyes pse mendova kështu, ishte ngaqë një gjë e tillë ndodhi edhe me lëvizjen mjedisore në recesionin e fundit, Recesionin e Madh në vitet 2007 – 2008.
Nëse ju kujtohet, pati lulëzim të ndërgjegjes mjedisore mes kompanive. Pastaj erdhi recesioni dhe kjo prirje u zhduk. Mendova se e njëjta gjë do të ndodhte përsëri.
Ajo që më habiti ishte se ndodhi pikërisht e kundërta: pandemia, në njëfarë mënyre, ishte një krizë e palëve të interesuara, kështu që në vend që të largoheshin nga qëllimet e palëve të interesuara, kompanitë iu afruan qëllimeve të palëve të interesuara.
Punonjësi mori rëndësi në shumë llogaritje të kompanive. Ato thanë, “Ne duhet të sigurohemi që njerëzit dhe klientët tanë janë të sigurt”.
Atëherë e kuptova se kjo prirje nuk është kalimtare. Nuk është një modë. Kjo është një dinamikë e drejtuar nga forcat themelore të biznesit dhe nuk do të zhduket”. Mund të mos i zgjidhë problemet tona aq shpejt sa kemi nevojë, por nuk do të largohet.
Përktheu: Lira Muça
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.