Intervistë me Blodin Çuçi, ekspert i tregjeve financiare, Caesar Investment Advisory Services
Instrumentet financiare të ofruara nga sektori privat janë të domosdoshme për të diversifikuar portofolin dhe për të rritur kthimet e investitorëve.
Blodin Çuçi, ekspert i tregjeve financiare, thotë për “Monitor” se obligacionet e kompanive tregtare kanë krijuar një alternativë interesante investimi në vitet e fundit. Sipas tij, kalimi i tyre nga oferta private në ofertë publike do t’i bënte ato një alternativë edhe për investitorët e vegjël.
Cilat janë, për mendimin tuaj, alternativat më të leverdishme të investimit financiar në Shqipëri?
Në radhë të parë, çdo investitor, kur vendos të ndërmarrë një investim, duhet të përcaktojë, objektivat që ka. Për investitorët e vegjël dhe të mesëm, tregu është në një stad zhvillimi ende embrional dhe në monedhë lokale, alternativat janë kryesisht të bazuara në instrumente financiarë që replikojnë kthimin dhe përfitueshmërinë e instrumenteve të borxhit të qeverisë shqiptare.
Për mendimin tim, ato janë një investim shumë i mirë për sa i takon leverdisë ose raportit mes rrezikut dhe kthimit. Investimi në këto instrumente mund të bëhet duke i blerë direkt, ose në mënyrë të tërthortë, nëpërmjet fondeve të investimit.
Gjithsesi, do të këshilloja investitorët e vegjël që të konsiderojnë edhe alternativën e tretë, që janë fondet e pensionit. Madje, do të thoja se në afatin e gjatë, çdo investitor i vogël dhe i mesëm duhet t’i japë prioritet, së pari pensionit dhe pastaj investimit.
Po të krahasojmë alternativat që ofron tregu ynë me ato që ofrojnë tregjet ndërkombëtare, sigurisht që këto alternativa janë të pamjaftueshme. Për të plotësuar këtë spektër do të nevojiteshin edhe instrumente të tjera investimi, të ofruara nga korporatat.
Prej pothuajse 10 vjetësh, në Shqipëri disa kompani aplikojnë huamarrjen për obligacioneve me ofertë private. Mendoni se kjo është një alternativë e përshtatshme investimi për investitorët e vegjël?
Avantazhi më i madh për investitorët është diversifikimi i portofolit dhe ulja e rrezikut. Fakti që kompanitë private kanë fusha të ndryshme aktiviteti mundëson një shpërndarje të rrezikut të investimit. Pavarësisht se në vitet e fundit ka një numër në rritje të kompanive që po emetojnë obligacione korporative, tregu është ende i vogël dhe nën potencialet e veta. Në total, madhësia e emetimeve është rreth 70 milionë euro.
Kursimet janë shumë të përqendruara te depozitat bankare dhe një pjesë e këtyre fondeve mund të zhvendosen drejt këtyre formave të tjera të investimit, për të siguruar përfitim më të mirë dhe diversifikim, pasi këto obligacione ofrojnë kthime disa herë më të larta në krahasim me depozitat bankare.
Tregu i obligacioneve me ofertë private dominohet ende nga emetimet e institucioneve financiare dhe në këtë drejtim, edhe rreziku është më i kufizuar, duke qenë se këto institucione janë të rregulluara, të mbikëqyrura dhe likuide. Pra, avantazhet për investitorët janë diversifikimi, kthimi më i lartë, optimizimi i rrezikut dhe alokimi më i mirë i të ardhurave.
Sot, shumë individë kanë prirjen të dynden në lloje të ngjashme investimi apo biznesi, për shembull bare, duke keqalokuar burimet dhe duke ulur përfitueshmërinë e të gjithë sektorit. Nëse do të kishim një treg më të zgjeruar financiar, mendoj se një pjesë e madhe e këtyre fondeve do të përdoreshin me më shumë eficiencë dhe do të alokoheshin më mirë.
Këtu janë kryer emetime të obligacioneve me ofertë private të garantuara me kolateral. Si është organizuar një proces i tillë dhe çfarë kolaterali është përdorur?
Këtë muaj u mbyll me sukses cikli trevjeçar i të parit obligacion korporativ të kolateralizuar në tregun shqiptar, nga kompania Digitalb. Norma e përfitueshmërisë ishte mjaft e lartë, 3.75% në vit, në monedhën Euro, që mendoj se ishte mjaft tërheqëse për investitorët.
Duke qenë tregu ynë në një stad të hershëm zhvillimi, një nga problemet që ndeshim me investitorët është mosnjohja e instrumenteve dhe mungesa e garancive. Në këtë fazë ku ndodhet tregu, mendoj se obligacionet e kolaterilizuara mund të jenë një alternativë shumë e mirë, për të rritur besimin dhe mbrojtjen e investitorëve në emetimet e ardhshme.
Në këndvështrimin e kolateralizimit, në rastin e emetimit të Digitalb, u krijua një instrument me disa karakteristika mbrojtëse. Së pari, u krijua një llogari kolaterali në para të gatshme, ku kompania paguante çdo muaj një shumë të caktuar në favor të investitorëve.
Së dyti, u krijua një garanci ligjore mbi të ardhurat e kompanisë nga klientë të veçantë dhe së fundmi u vendos edhe një garanci mbi një pjesë të aksioneve të kompanisë. Kjo skemë kolateralizimi u mundësonte mbrojtje shtesë investitorëve edhe në skenarin më të keq të mundshëm. Personalisht mendoj se emetime të këtij lloji do të krijojnë besim më të lartë rreth këtyre instrumenteve dhe kontribuojnë në zhvillimin e tregjeve financiare në Shqipëri.
Kush i blen zakonisht obligacionet me ofertë private në Shqipëri?
Oferta private në vetvete e kufizon kategorinë e blerësve, vetëm te një shtresë e mesme dhe e lartë, në këndvështrimin e kursimeve. Nëse obligacionet do të emetoheshin me ofertë publike, minimumi i investimit do të ishte rreth 1 mijë euro. Për ato me ofertë private, minimumi i investimit nis nga rreth 20 mijë euro.
Që këtu përjashtohen investitorët e vegjël dhe ky është disavantazhi më i madh që ka oferta private kundrejt asaj publike. Blerësi i targetuar aktualisht për këto instrumente është investitori i cili ka mundësi të kryejë investime nga 20 mijë deri në 50 mijë euro. Zakonisht, këta blerës mund të investojnë në këto insturmente rreth 50% të kursimeve që kanë në llogaritë bankare.
Në mungesë të një tregu në mes, si i gjejnë emetuesit e obligacioneve blerësit, kujt u drejtohen?
Zakonisht, emetuesit u drejtohen pikërisht atyre individëve që kanë një sasi të caktuar të kursimeve në depozita bankare. Këtu mund të përfshihen sidomos një kategori profesionistësh me të ardhura relativisht të larta, siç mund të jenë mjekët, avokatët, etj. Shumë prej këtyre investitorëve e kanë kuptuar forcën e diversifikimit të portofolit, nëpërmjet këtyre instrumenteve. Investimi mesatar në këto obligacione është rreth 60 mijë apo 70 mijë euro. Për një investim të tillë kërkohen zakonisht individë që kanë kursime bankare të paktën në vlerën 200-250 mijë euro.
Ndodh në Shqipëri që borxhi i varur të blihet nga vetë aksionerët e kompanisë?
Ndodh dhe kjo është një shenjë e mirë, sepse fakti që vetë aksionerët investojnë, u jep më shumë besim edhe investitorëve të tjerë. Edhe vetë aksionerët kanë një portofol financiar që duan ta optimizojnë, nëpërmjet këtij lloj investimi. Madje, edhe menaxherë të lartë apo aksionerë kompanish të tjera investojnë në obligacione korporative.
Një kufizim i obligacioneve me ofertë private është pamundësia për të investuar nga investitorë institucionalë, si fondet e investimit. Mendoni se mund të krijohen hapësira edhe për investitorët institucionalë në këtë treg?
Të tilla insturmente në asnjë vend të botës nuk lejohen ose kanë kufizime për t’u përfshirë në mekanizmat e shitjes retail, pra, nuk është e thjeshtë të përfshihet oferta private në fondet e investimit. Zgjidhja e vetme për këtë çështje do të ishte emetimi nëpërmjet ofertës publike.
Pse nuk ka ende kompani që emetojnë letra borxhi me ofertë publike?
Ka shumë arsye. Së pari, emetimi me ofertë publike është i mundur vetëm prej pak muajsh, sepse nuk kishte ende një infrastrukturë tregtimi që e mundësonte diçka të tillë. Por, problemi kryesor, për mendimin tim, është ndoshta mungesa e njohurive.
Mendoj se tashmë janë krijuar kushtet që shumë nga kompanitë e mëdha të listohen dhe të fillojnë tregtimin. Disa kompani kanë arritur masën kritike të financimit nga bankat dhe tani janë para nevojës për të dalë në tregje me ofertë publike. Personalisht kam besim se brenda këtij viti mund të arrihet të kryhet emetimi i parë i këtij lloji.
Cilët janë titujt e kompanive private që mund të kenë potenciale më të shpejta zhvillimi në Shqipëri?
Mendoj se obligacionet dhe aksionet kanë të dyja potenciale. Obligacionet mendoj se e kanë arritur fazën e nevojshme të pjekurisë për të dalë me ofertë publike. Por, edhe aksionet janë një instrument i nevojshëm, duke pasur një profil të ndryshëm përfitueshmërie. Të dy instrumentet duhen zhvilluar paralelisht, sidomos në konceptin e portofolit: për të ndërtuar një portofol të mirëfilltë, duhen lloje të ndryshme insturmentesh, me profile të ndryshme përfitimi dhe rreziku.
Përgjithësisht, në ekonomitë e dala nga komunizmi ka qenë shteti që ka hedhur hapin e parë, duke privatizuar pjesërisht në bursë aksionet e kompanive publike. Mendoni se Shqipëria është ende në kohë për të ndjekur një rrugë të tillë?
Fatkeqësisht, mendoj se është një tren i humbur. Duhet të ishte kanalizuar më parë privatizimi i kompanive shtetërore nëpërmjet Bursës. Megjithatë, mendoj se ende ka oportunitete. Disa kompani kanë karakteristika optimale për të emetuar së paku obligacione. Po marrim një shembull, Illyrian Guard. Kjo është një kompani shtetërore, që ka një garanci implicite, sepse të ardhurat e kompanisë vijnë nga kontratat me shtetin.
Ndër kompanitë publike mund të ketë edhe shembuj të tjerë të këtij lloji. Për mendimin tim, avantazhet do të ishin të shumëfishta. Nga njëra anë, këto kompani do të mund të financoheshin me norma kompetitive interesi dhe, nga ana tjetër, tregu do t’iu kërkonte llogari, duke i dhënë një lloj renditjeje dhe duke i shtyrë për të përmirësuar performancën financiare. Përveç obligacioneve, të cilat kanë realisht potenciale shumë të mëdha, mendoj se mund të ketë kompani të veçanta, që janë kandidate për privatizim nëpërmjet listimit dhe shitjes në bursë të aksioneve.
Vlerësoni se Shqipëria është gati për të pasur një treg të mirëfilltë të aksioneve?
Për sa kohë që në Shqipëri ka kompani të mira, mendoj se jemi gati. Mendoj se edhe investitorët do të jenë të interesuar për të investuar, por edhe kompanitë për të rritur kapitalin. Ta mendojmë në konceptin e portofolit. Nëse kam kursyer një x shumë dhe kam investuar në depozita, kam edhe fond pensionesh, edhe fonde investimi, edhe 2-3 obligacione dhe për të diversifikuar portofolin do të doja të investoja një pjesë të pasurisë financiare edhe në aksione.
Pra, në perceptimin e investitorëve, ata janë gati. Edhe infrastruktura ekziston, pasi kemi një bursë funksionale. Shumë prej kompanive shqiptare i kanë rritur ndjeshëm standardet e qeverisjes, por edhe të transparencës dhe janë gati për të dalë në tregjet financiare.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.