Flet Afrim Krasniqi, Politolog
Liderët politikë në vend po mundohen në krijojnë një imazh joreal, që u vjen si sugjerim nga këshilltarët e tyre në këtë fushatë elektorale. Për politologun Afrim Krasniqi, ajo çfarë bie në sy është lista e gjatë e premtimeve që të krijon përshtypjen e Babagjyshit të Vitit të Ri, por asnjëra prej palëve nuk argumenton sesi do t’i përmbushë këto dhe nuk ka një program të publikuar.
Nga ana tjetër, një imazh i tillë që “prodhohet” nga ekipe të huaja të pajtuara për marketingun e liderëve do ta ketë të vështirë të bindë elektoratin gri, që ndryshe nga militantët e partive është më racional në mënyrën sesi voton. Krasniqi nënvizon se në këtë fushatë po luhet me të gjithë arsenalin, nga gjuha e përdorur, te përfshirja e familjarëve, listat e partive, përdorimi i kanaleve të komunikimit, apo kopjimi i elementeve “amerikane” në detaj.
Cila është qasja që po vihet re në këtë fushatë elektorale nga partitë politike, sa i takon formatit të zgjedhur të takimeve me elektoratin?
Vendimi i partive politike për të përshtatur takimet, në takime të shkurtra apo simbolike, si dhe për të bërë një fushatë ndryshe, këtë herë është kufizuar nga situata e pandemisë, kufizimet globale dhe nga modeli i ri i fushatave që po zhvillohen kudo. Kështu që nuk është një zgjedhje e tyre, por një detyrim për t’u përshtatur. Ka parti që janë të kënaqura me këtë zgjedhje, për shkak se janë më të fuqishme në aspektin e simbolikës, sesa përmbajtjes. Por, ka të tjera, që do të ndëshkohen e do të humbasin shumë kohë e energji për t’u përshtatur me fushatën.
Shohim një garë të madhe të partive për ta përdorur politikën simbolike, për të bërë premtime elektorale të njëjta. Janë dallime minimale vetëm në aspekte financiare, në numra, por ju mungon një element themelor: baza referuese dhe ideja ku do merren këto para me të cilat do të mbahen këto premtime, do të realizohen investimet, e do të marrin përgjigje të gjithë grupet shoqërore që të jenë të lumtura nga fituesi i ardhshëm i zgjedhjeve. Liderët politikë krijojnë idenë sikur janë Babagjyshi i Vitit të Ri dhe kanë një pafundësi financiare në dispozicion. Thonë se ku do t’i ndajnë dhe kujt do t’ia japin më parë këto para. Shqipëria është një vend i varfër.
Një vend me shumë probleme që vjen pas tërmetit, me pandeminë, me borxh të madh publik në nivele rekord dhe një varfëri në aspektin rajonal dhe global dhe, si e tillë, do ta ketë shumë të vështirë për të siguruar para për pagat e administratës dhe shpenzimet më normale të funksionimit të shtetit dhe jo më për të siguruar plotësimin e të gjithë kërkesave të grupeve të ndryshme shoqërore. Kjo është dhe një arsye që palët e dinë dhe nuk flasin, por tërheqin vëmendjen te politika simbolike dhe deklaratat e përgjithshme.
Po gjuha e përdorur nga liderët politikë karshi palës tjetër si ju tingëllon? A është ajo një gjuhë arrogante, ironike, denigruese apo e matur dhe me mesazhe? Po gjuha karshi elektoratit?
Gjuha e përdorur nga ana e liderëve politikë nuk është thjesht dëshirë e tyre. Nëse shihni z. Basha sot, por sidomos z. Rama, i cili ka përvojë më të gjatë politike, ai dikur ka mbajtur fjalime kundër gjuhës denigruese ndaj liderëve politikë. Sot po bëhet modeli i një lideri që denigron kundërshtarët politikë dhe kjo zgjedhje e tij është në përputhshmëri të plotë me strategjinë elektorale që kanë krijuar kompanitë, të cilat e mbështesin.
Ai llogarit që Partia Socialiste ka nevojë vetëm për votat e militantëve dhe nëse militantët e të gjithë palëve votojnë, PS mbetet parti e parë në proporcional. Votuesit e pavendosur, që janë 23-28%, mund të jenë një shqetësim për mazhorancën dhe përdorimi i retorikës tashmë politike kundër kundërshtarëve dhe kundër palëve kritike të ndryshme e ndihmon mazhorancën që t’i dëbojë këta votues nga zgjedhjet.
Të mos i lejojë që ata të shkojnë tek opozita, sepse si rregull, në mandatet e dyta dhe të treta, ata nuk shkojnë asnjëherë te mazhoranca. Dhe kjo është arsyeja pse ka zgjedhur një fushatë kaq denigruese ndaj liderëve politikë, e cila është atipike për një figurë që mendon për të çuar vendin në Bashkimin Europian dhe që i përket një brezi të ri politik. Nga ana tjetër, opozita ka ndryshuar, por ka ndryshuar në sjellje, në mesazhe dhe ndryshimi nuk është në përmbajtje, sepse ajo po përdor një retorikë të hapur, për shkak se ka nevojë për shtresën e pavendosur.
Ndaj ka hequr dorë nga sulmet personale dhe denigrimi, fushata negative, duke u munduar të krijojë një klimë besimi duke thënë se ne kemi reflektuar nga gabimet e së kaluarës. Jemi të gatshëm për të kuptuar nevojat e shoqërisë dhe sfidat e Shqipërisë, prandaj edhe jemi për një gjuhë pozitive që i përfshin të gjithë dhe ky është komunikimi që përdor lideri i opozitës. Edhe në këtë rast, të dyja palët po përdorin një strategji, e cila ka përputhshmëri me strategjinë elektorale dhe nuk ka të bëjë me identitetin e tyre. Është gati-gati e barabartë me sjelljen e aktorëve në një shfaqje. Shfaqja ka ndryshuar dhe aktorët kanë ndryshuar rolet. Aktorët mbeten të njëjtë edhe me shfaqjet e kaluara.
Komunikimi bëhet jo vetëm përmes të folurit, por edhe veshja apo paraqitja e politikanëve jashtë kornizave politike dhe në ambiente familjare, një zgjedhje që po e shohim edhe në këtë fushatë. Liderin e PD e kemi parë me xhinse dhe një veshje ‘casual’ në takime me elektoratin apo në momente familjare që janë ndarë në disa raste. Nga ana tjetër, Rama ka braktisur këtë format që e ndoqi në vitin 2013. Si i shihni këto komunikime dhe a janë efektive për të bërë për vete elektoratin? Çfarë mesazhesh përçojnë sot dy liderët kryesorë në vend përmes këtyre aspekteve?
Në lidhje me komunikimin nëpërmjet veshjes, komunikimin dhe përdorimin e familjarëve është një element që zoti Rama e ka përfshirë në politikë që në mandatet e para si kryetar bashkie. E ka përdorur në mënyrë të vazhdueshme dhe i ka funksionuar.
Në vitin 2013, kur ai erdhi si kandidat për kryeministër, një nga leksionet dhe këshillat që mori dhe që përmendet vazhdimisht ishte nevoja për të pasur imazhin e një familjari të mirë dhe e ka përdorur. Të njëjtin mesazh po përdor përfaqësuesi i opozitës, zoti Basha, pasi këshilltarët ia sugjerojnë këtë dhe nuk është element i konsumuar tek ai. Do të thotë se është përsëri një ndryshim rolesh. Zoti Rama nuk ka më nevojë për të përdorur diçka të kaluar, pasi nëse përdoret shumë, konsumohet.
Ndaj është i detyruar të operojë me situatën e re, duke hequr dorë nga përdorimi i familjes dhe duke përdorur vetëm rastin e djalit të tij, në mënyrë simbolike për brezin e ri dhe duke e përqendruar fushatën elektorale te prurjet e reja në partinë politike dhe jo te vlerat personale si lider. Zoti Basha po bën të kundërtën, duke ngritur vlerat e tij dhe në këtë funksion, ai botoi një libër, që është një lloj zhvillimi i ri në karrierën politike, një lloj simbolike e re dhe test për të parë nëse do të funksionojë apo jo. Sa i takon efektivitetit të këtyre lëvizjeve përballë elektoratit, mund të themi se qytetarët janë si spektatorët.
Ata zbaviten kur shohin role, shfaqje video të liderëve politikë, por në thelb qytetarët nuk votojnë për imazhe të tilla. Qytetarëve, në fund fare, nuk u interesojnë problemet familjare të liderëve, sa u intereson programi dhe aftësia e tyre për të realizuar programin. Dhe nëse shohim fushatën aktuale, ka nisur pa programe politike. Asnjë nga palët nuk ka një program publik, as në faqen e vet në internet, as të shpërndarë në media, sepse palët kanë frikë të kenë program. I druhen programit apo dokumentit të shkruar, që mund t’ju përdoret të nesërmen dhe publiku apo qytetarët mund t’ju kërkojnë llogari.
Është më mirë, sipas tyre, të flasin në mënyrë të përgjithshme, duke dhënë shifra e premtime që nuk janë të shkruara, sesa të kenë një kontratë sociale. Në fakt, një fushatë, duhet të ketë një kontratë sociale dhe zgjedhësit duhet të shkojnë në kutinë e votimit, pasi të kenë shqyrtuar programet politike dhe kontratat sociale me partitë. Shqipëria është një demokraci e brishtë dhe vazhdon të penalizohet, pasi me konsensus të heshtur, partitë kanë rënë dakord të mos kenë programe dhe ta përqendrojnë fushatën tek elemente të tjera jo programorë.
Si e shihni ne tërësi marketingun që po bëjnë partitë në këtë fushate sa u takon elementeve vizuale, sloganeve të zgjedhur, kanaleve të komunikimit të përzgjedhur për transmetimin e mesazheve?
Në lidhje me marketingun është interesante që të gjitha palët, apo ato dy kryesore, kanë marrë kompani izraelite apo nga vende të tjera dhe nuk kanë zgjedhur kompani shqiptare, që mund të ishin ndoshta më të kuptueshme dhe për qytetarin e thjeshtë. Zgjedhja e kompanive të huaja është pozitive, vetëm për faktin që i detyron liderët të ndryshojnë, por në këtë aspekt, çështja shtrohet sesa ata vetë duan të ndryshojnë. Sesa, në të vërtetë, janë ata brenda ndryshimit? Sa realë janë?
Nëse janë fotokopje a përshtatje e re? Aktorë apo vetvetja dhe në këto elemente, ne kemi mundësinë për t’i parë dhe për t’i gjykuar liderët, sidomos në aspektin e përzgjedhjes së sloganeve të përdorura apo mesazhin që përpiqen të japin në mënyrë të drejtpërdrejtë me qytetarin.
Nëse gjykojmë në këto elemente, përpjekja e tyre është për të qenë aty ku nuk është politika në Shqipëri, për të qenë afër qytetarit, për të jetuar me shqetësimet e tij, për të dëgjuar problemet dhe për ta përfaqësuar atë dhe kjo vjen në momentin kur kuotat e çdo sondazhi për partitë politike janë minimale në përkrahjen politike. Kur partitë nuk konsiderohen përfaqësuese, kur qytetarët kanë një zhgënjim të madh tek elita politike, duke e konsideruar atë si të korruptuar dhe të pavëmendshme ndaj halleve dhe politikave të shumta.
Cilët nga elementet e komunikimit, mendoni se mund të kënë efekt më të madh tek elektorati gri?
Në kushtet aktuale të Shqipërisë, ndikimi i tyre është minimal. Elektorati gri ka shumë më tepër kërkesa sesa u ofrojnë praktikisht në momentin aktual partitë politike. Ata duan më shumë gjëra konkrete. Janë mësuar me ata që kanë shkuar e kanë ardhur, me liderët aktualë që janë përballur me njëri-tjetrin disa herë dhe shumica prej tyre, nuk mendojnë që 25 prilli është dita e parë apo e fundit e demokracisë në Shqipëri. E shohin si proces normal. Janë të zhgënjyer nga politika dhe që të kenë gjëra konkrete, ata refuzojnë të jenë pjesë e një komunikimi virtual dhe një kontrate të munguar.
Prandaj elektorati gri kërkon diçka tjetër. Për shembull, kërkon jo vetëm një program të shkruar, por edhe realist. Është më e ndershme t’u thuash qytetarëve që, për shkak të krizës ekonomike, situatës ku ndodhet Shqipëria dhe elementeve të tjera që lidhen me tregun global, mundësitë tona për vitet e ardhshme janë të kufizuara dhe në këto rrethana, ne ofrojmë këtë gjë, sesa t’ju thuash që ne do të realizojmë gjithçka. Keni nevojë për universitete? Ua japim! Keni nevojë për aeroporte? Ne ndërtojmë disa të rinj? Keni nevojë për paga? Ne i rrisim ato?
Keni nevojë për heqje taksash? Ne i heqim! Por nëse i bëjmë të gjitha, me çfarë mbahet shteti dhe me çfarë sigurohen paratë? Çfarë e shtyn një investitor të huaj të vijë në Shqipëri? Kur do ta ketë ky vend shtetin e së drejtës që të garantojë siguri funksionale dhe investitori i huaj të ndjehet i sigurt mbi investimet e tij? Për këto pyetje nuk ka asnjëherë përgjigje, siç nuk ka përgjigje për korrupsionin apo për Vettingun politik dhe përgjegjësinë e liderëve ndaj premtimeve të pambajtura, ose për shkak të deformimit që ka ndodhur me demokracinë përfaqësuese në Shqipëri.
Në raportin e marketimit të liderit, apo partisë si “listë” me disa figura të evidentuara, cilin format shihni se kanë zgjedhur sot PD dhe PS?
Të dy liderët politikë po mundohen, në mënyrë gati-gati të dukshme, ta identifikojnë veten me partinë dhe ka një të dhënë interesante. Kur ne shohim prurje të reja në partitë politike, secili prej tyre nis fjalimin me: më telefonoi lideri ose lideri më ftoi ose lideri m’u lut për t’u bërë deputet. Dhe ky duket sikur është një raport mes një mbreti dhe qytetarëve që ka zgjedhur për të promovuar, apo midis një pronari dhe një qytetari që ka kërkuar punë dhe pronari e merr në punë.
Në fakt, deputetët nuk janë aty se u përshtaten shijeve të liderit. Janë për të sjellë cilësi përfaqësimi, për të marrë vendime për qytetarët shqiptarë, për shtetin shqiptar dhe për të miratuar ligje. Po kështu, për të marrë akte të tjera, të cilat kanë rëndësi për brezat e sotshëm dhe ata të ardhshëm, për Shqipërinë e nesërme dhe në këto rrethana duhet të jenë njerëz me integritet, të aftë në fushat e tyre.
Duhet të jenë njerëz që njohin Kushtetutën dhe ligjin, dhe kanë disa aftësi ndryshe nga njerëzit e tjerë në rrugë. Që marrin përgjegjësi dhe kanë kurajë për t’u përballur me këtë përgjegjësi. Gjë që nuk e kemi kuptuar ende a janë të gatshëm ta përmbushin shumica e atyre që janë në listat e partive politike, sepse ata kanë hyrë si prurje personale të kryetarëve, si njerëz që mbështesin atë dhe stafin që do të zëvendësojë aktualin dhe e konsiderojnë kryetarin të pagabueshëm.
Nuk keni parë ende një të ri nga prurjet (jo në moshë, por i ri në politikë) që të pranojë një kritikë apo që sugjeron një kritikë për kryetarët e partive. I shohin si perëndi, si mite dhe shpëtimtarë, të cilët kanë ardhur këtu për të na shpëtuar nga varfëria dhe mjerimi dhe ky është një zhgënjim i madh, sepse është joreale në raport me qytetarët dhe nuk është efektive as në mobilizimin e përgjegjshëm, as në krijimin e perspektivës, që ky vend ka mësuar nga gabimet e kaluara dhe mund të ndryshojë në të ardhmen.
Zgjedhjet në SHBA janë ende të freskëta. A shihni elemente të “kopjuar” nga modeli i fushatave në vende të tjera apo jemi në një miks “alla shqiptar”?
Shqipëria ka kopjuar elemente amerikane që në vitin 2006 me koncerte dhe pastaj fjalimi i liderëve mes koncerteve, me simbolika. Më pas kemi kopjuar thuajse gjithë sloganet e fushatave amerikane në fushata të ndryshme zgjedhore përfshi dhe lobingun, fotografitë simbolike, familjarët në fushatë, individët që ngrenë vlerat e liderëve, personalizimin e jetës politike të fushatës.
Por Shqipëria është model republikan dhe ka ca problematika që nuk lidhen me SHBA-në, pra nuk kanë asnjë pikë takimi. Qytetarët shqiptarë nuk janë aq të pavarur sa qytetarët amerikanë dhe nëse dalim nga Tirana, qytetarët shqiptarë janë në kushte mbijetese. Atyre u mungojnë shërbimet sociale, një status dhe garanci ekonomike, ju mungon shteti i fuqishëm, institucioni funksional dhe elementet e përfaqësimit. Dhe në këto lloj rrethanash, ata meritojnë të trajtohen me një respekt tjetër.
Një fushatë më shqiptare, më konkrete, ku njerëzit e shohin drejtuesin e tyre politik, ku takojnë dhe i kërkojnë llogari, ku përballen me të, ku reflektohet dhe liderët pranojnë përgjegjësi dhe palët bashkëveprojnë me njëra-tjetrën do të ishte më funksionale. Kurse krijimi i një modeli amerikan, në kushtet e Shqipërisë, është në fakt një ftesë për të shkëputur politikën dhe për të shkëputur qytetarin nga vendimmarrja politike.
Lidhur me risitë e kësaj fushate dhe elementet e tjera është e vërtetë që është një fushatë interesante dhe ndoshta më e kushtueshmja në aspektin e buxhetit shtetëror, për shkak të aventurave dhe eksperimenteve me teknologjinë. Por është një fushatë që krijon rivalitet të ashpër sidomos në mediat e reja dhe në atë që quhet rivalitet brenda listës, për shkak të sistemit preferencial dhe nevojës që individët të kapërcejnë njëri-tjetrin në listën e partive politike.
Po krijojmë modelin e njeriut të ri, që e kemi pasur në vitet ‘60-‘70 ku partia është gjithçka dhe individi heq dorë nga liritë personale në funksion të të drejtave dhe përgjegjësive që burojnë nga partia dhe shumica e prurjeve të reja po përsërisin të njëjtin slogan.
Nga ana tjetër, kemi krijuar një sistem të ri të komunikimit. Partitë kanë kaluar nga militantizmi në rrugë në rrjete sociale, kanë krijuar shtabe të vrasjeve virtuale. Individë që kanë një detyrë që lartësojnë liderin dhe shpërndajnë imazhin e tij dhe të denigrojnë kundërshtarin dhe çdo kritik ndaj liderit dhe partisë. Nëse shihni rrjetet sociale është lehtësisht e kuptueshme. Me mijëra emra anonimë dhe profile anonime, që lartësojnë liderin dhe sulmojnë kundërshtarët.
Kjo është bërë në mënyrë të tillë që të mos lejojnë një prurje të re, një ide të re apo fytyrë të re, apo personalitet me integritet, të arrijë të imponohet në një fushatë elektorale apo në një mjedis të korruptuar politik, siç është Shqipëria dhe në këto rrethana është dekurajuese për individin, që shpreh një mendim në momentin që turma e individëve anonimë të partive politike i sulet, duke e denigruar atë dhe familjen përkatëse, apo profesionin e gjithçka që ka në shoqëri duke e vënë në pozicionin e vështirë dhe duke mos pasur mundësi për t’u mbrojtur.
Legjislacioni shqiptar nuk monitoron rrjetet sociale dhe nuk arrin t’i ketë dot nën kontroll. Në këto rrethana, fushata, deri diku, cenon liritë individuale dhe e bën këtë në mënyrë paradoksale, duke premtuar një shtet të së drejtës dhe një demokraci funksionale dhe një Shqipëri evropiane, sipas vizionit të liderit dhe ky është një dallim themelor, mes asaj çka liderët kryesorë mendojnë për Shqipërinë dhe Shqipërisë reale, e cila jeton me shumë pasiguri dhe vështirësi të shumta.
Së fundi, ne po kalojmë një lloj fushate edhe eksperimentale, në raport me rrjetet sociale, mediat dhe qytetarët. Deri para pandemisë, njerëzit komunikonin me njëri-tjetrin, i ndanin shqetësimet dhe shihnin mjedisin përreth nëse ka ndryshuar. Qëkur nisi pandemia, njerëzit kanë mbetur para ekraneve të televizionit, rrjeteve sociale, kështu që duke e shfrytëzuar këtë moment, lideri politik dhe partitë prodhojnë pafund video e klipe të shkurtra, ku nxjerrin meritat dhe aftësitë e tyre dhe denigrojnë kundërshtarin e tyre.
Dhe kjo lloj marrëdhënie kaq virtuale, pavarësisht se mund të jetë e suksesshme në afatshkurtër, është e dëmshme në afatgjatë, sepse nuk paraqet Shqipërinë reale dhe është një tentativë për t’iu larguar debateve reale dhe debateve të vërteta, për të cilat kanë nevojë qytetarët shqiptarë. Dhe kjo e ftoh edhe marrëdhënien mes votuesit dhe të zgjedhurit dhe bën gati të pamundur atë që quhet kontroll demokratik i pushtetit dhe në rastin konkret, përfshirë partitë politike, Parlamentin e qeverinë.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.