Flet Suela Shtylla, drejtore menaxhuese e McCANN Tirana
Tregu i reklamave nuk pritet të shfaqë shenja gjallërimi në të ardhmen. Suela Shtylla, drejtore menaxhuese e McCANN Tirana, pohon se pjesa më e madhe e bizneseve nuk i kushtojnë vëmendje marketingut dhe komunikimit për vetë modelin e zhvillimit ekonomik në vend, ndërkohë që kompanitë reklamuese ekzistuese sa vijnë e tkurrin buxhetet. Ajo pret më shumë ndryshim të logove të reklamuesve ekzistues, sesa me prurje të shtuara në treg.
Ndryshe nga viti 2017, kur sektori i reklamës paraqitej dobët, viti 2018 tregoi përmirësim, sidomos sa u takon reklamave televizive. Si e vlerësoni ecurinë e tregut?
Shqipëria, për mendimin tim, është ende në faza tranzitore, me modele ekonomike eksperimentale, impulsive ose arkaike dhe kjo reflektohet në tregjet tona kaotike, të pastrukturuara, të pambrojtura.
Kemi një elitë biznesi lokal, me pak përjashtime fatkeqësisht, ose në formate më bazike si fasonët ose faresfinore; nga bizneset familjare te konglomeratet e pakoordinuara pa ndonjë model ekonomik, të cilat ose janë zhytur në koston e mosprofesionalizmit të tyre, ose ato që vazhdojnë të kenë profit vetëm në sajë të patronazhit politik.
Këto biznese nuk e kuptojnë dhe as përpiqen të komunikojnë me klientin/konsumatorin. Nuk ka buxhete afatgjata të planifikuara dhe të strukturuara, politikat e tyre të komunikimit janë sporadike dhe shpeshherë qoka. Edhe ai i reklamës është një treg jo plotësisht i rregulluar, për të cilin ende nuk ka të dhëna të sakta, transparente dhe të certifikuara. Si rrjedhojë, është e vështirë të kemi analiza të detajuara dhe të besueshme.
Me siguri mund të thuhet ka pasur një tkurrje të përgjithshme të buxheteve reklamuese në Shqipëri në vitet e fundit. Ndër një sërë faktorësh që mund të kenë ndikuar në këtë përfundim, mund të përmendet edhe reduktimi gradual, por i qëndrueshëm, i buxheteve të marketingut nga sektori i telekomunikacionit, prirje e cila, në vija të përgjithshme, ka gjasa të vazhdojë edhe në të ardhmen e afërt.
Ndaj edhe disa dallime pozitive nga viti 2017 në 2018 në disa kategori të reklamës, mund të jenë luhatje të ndikuara nga faktorë të jashtëm, siç është edhe Kampionati Botëror i Futbollit, riaktivizimi i industrisë farmaceutike, aktivitete në bashkëpunim me Bashkinë, apo ndonjë ndodhi tjetër.
Çfarë pritet nga viti 2019?
Ajo me të cilën mund të flas me siguri janë pritshmëritë. Rënie dhe tkurrje, ndërsa për slogan kemi “më shumë për më pak”, për ata që duan të mbijetojnë në këtë treg.
Si po ndryshon sjellja e reklamuesve?
Ndërsa një pjesë e bizneseve ndërkombëtare kanë përjetuar tkurrje të buxheteve reklamuese, shpresa është te bizneset vendase. Në fakt, industria e reklamimit dhe komunikimit është shumë e lidhur me modelin ekonomik të bizneseve që përmenda më lart.
Një pjesë e bizneseve lokale funksionojnë në format më bazike pothuajse si pika shumice, të cilat nuk kanë një vetëdije për nevojën e komunikimit profesional. Është një proces evolutiv dhe edukativ i ndërlikuar, të cilin e kanë kaluar dhe vendet më të zhvilluara nga produkti, shpërndarja, çmimi te konsumatori, perceptimi dhe marka. Ne duhet ta kalojmë fazën e “shpikësve” të bizneseve dhe t’i marrim modelet e sprovuara nga vendet e zhvilluara. Jo vetëm t’u blejmë makineritë e fundit, produktet dhe shërbimet më të suksesshme, por edhe modelet e fundit të organizimit të biznesit.
Pjesa dërrmuese kanë probleme kapitali, mungesë tradite të proceseve të biznesit nga burimi, formatimi i produktit/shërbimit, ofrimi i tij dhe komunikimit me konsumatorin/klientin, nuk kanë buxhete afatgjata të planifikuara dhe të strukturuara, politikat e tyre të komunikimit janë sporadike. Gjatë viteve të fundit vërehet rritje e vetëdijesimit të bizneseve lokale për komunikim profesional, por kjo prirje është shumë e ngadaltë për të dhënë një ndikim të ndjeshëm në treg.
Kjo tablo është në kontrast me kompanitë dhe investitorët e huaj, që ecin me platforma dhe politika reklamuese 1-5-vjeçare. Por një pjesë prej tyre i kanë tkurrur buxhetet për arsye dhe faktorë të ndryshëm.
Gjithë këto zhvillime kanë ndikuar pa dyshim edhe median. Konkurrenca në televizionet shqiptare është ashpërsuar për një tortë që ka ardhur duke u zvogëluar. Ana pozitive është se kjo ka ndikuar në prodhimin e programeve më të mira për buxhete që sa vijnë e zvogëlohen. Nga ana tjetër, fushatat reklamuese dhe komunikimet e ndërlidhura në rrjetet sociale janë forcuar në kurriz të medias konvencionale. Një dukuri globale, e cila është pasqyruar edhe në Shqipëri, natyrisht si çdo risi ka një bum të portaleve me mangësitë e veta siç është, për shembull, targetimi i kufizuar i grupmoshave të reja.
Si paraqitet konkurrenca ndërmjet agjencive?
Konkurrenca mes agjencive reflekton atë mes bizneseve. Edhe këtu luan rol ndikimi politik, por jo gjithçka i duhet faturuar asaj. Në raste të tjera, ka gara të cilave u dihet fituesi pa nisur ende dhe ku politika nuk ka ndikim. Personalisht kam vite që shoh një fenomen që përsëritet, agjenci që mbijnë nga hiçi sa shfaqet një tender apo një klient me buxhet “lukrativ” dhe që po ashtu shpërbëhen sapo tenderi apo klienti përfundon ciklin. Ka dhe agjenci serioze, realisht pjesë të rrjeteve ndërkombëtare siç jemi edhe ne, të cilat bëjnë punë shumë të mirë. Kjo është një konkurrencë e shëndetshme.
Por pjesa e “agjencive të padukshme” në vëllimin total të buxheteve që shpenzohen për komunikim profesional mund të jetë më e madhe nga sa pritet, vështirësisht e verifikueshme dhe përgjithësisht jashtë radarit.
A pritet të hyjnë reklamues të rinj në treg?
Shpresojmë që diçka e tillë të ndodhë. Por me gjasa do të kemi më parë të bëjmë me ndryshim të logove të reklamuesve ekzistues sesa me prurje të shtuara në treg.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.