Udhëheqësit e BE-së kanë rënë dakord për një paketë rimëkëmbjeje nga Covid-19 prej 700 mld $ . Unioni do të marrë për herë të parë hua shuma të mëdha kolektive
Si pothuajse çdo gjë tjetër në Këshillin Europian, i cili përfundoi në 5:30 të mëngjesit më 21 korrik, pas pesë ditësh diskutimesh, u debatua shumë çështja nëse ky ishte samiti më i gjatë në historinë e BE-së. Disa thanë se mundi rekordin e mbajtur nga një diskutim i madh në Nisë në vitin 2000.
Të tjerë menduan se ishte 25 minuta më i shkurtër, shkruan The Economist. Sido që të jetë, ishte një ngjarje historike. Shumica e 27 udhëheqësve kombëtarë të BE-së dolën në agim në qytetin e Brukselit, me idenë se kishin rënë dakord për diçka historike. Duke gjykuar nga rritja e euros dhe ulja e përhapjeve të virusit, investitorët ranë dakord.
Marrëveshja ka dy elemente: buxhetin e rregullt të BE-së, ose kornizën financiare shumëvjeçare (MFF), me vlerë afro 1.1 trn € (1.3 trn $) për shtatë vjet; dhe një fond unik “Gjenerata e ardhshme BE” (NGEU) prej 750 mld € për të ndihmuar vendet të rimëkëmben nga recesioni i Covid-19 (të dyja shifrat në çmimet e 2018). Rreshtat që shpjegojnë këto marrëveshje tregojnë edhe pse samiti ishte aq i gjatë: udhëheqësit shpenzuan mbi një orë duke diskutuar nëse duhej të zëvendësonin fjalën “me vendosmëri” me “në mënyrë tërësore” në komunikatë. Por në fund të gjithë u kthyen në shtëpi të kënaqur.
Marrëveshja theu dy tabu historike, thotë Silvia Merler, kreu i kërkimit në Forumin e Politikave Algebris, dega këshilluese e një firme për administrimin e pasurive. Së pari, liderët e Europës ranë dakord që Komisioni Europian, duke vepruar në emër të vendeve anëtare, mund të kontraktojë borxhe në një shkallë të paparë. NGEU do të financohet duke marrë hua për gjashtë vjet, me bono të emetuara në maturime që zgjasin deri në 2058.
Së dyti, 390 mld € nga 750 mld € do të shpërndahen si grante, dhe kështu nuk do të shtojnë ngarkesat e borxheve të qeverive – duke shkelur atë që kishte qenë një vijë e kuqe mbi transferimet e konsiderueshme fiskale brenda BE-së. Të dyja zhvillimet do të ishin të paimagjinueshme vetëm gjashtë muaj më parë.
Europa ka ndërmarrë një përgjigje fiskale ndaj krizës së Covid-19, të barabartë ose më të mirë se ajo e Amerikës. NGEU vlen rreth 4.7% të PBB-së vjetore të BE-së, megjithëse do të shtrihet në disa vite, dhe vlen si shtesë e përpjekjeve stimuluese të qeverive kombëtare. BE-ja e ka mbushur vrimën buxhetore që la largimi i Britanisë.
Ajo i është përgjigjur dëshirave të Bankës Qendrore Europiane për të balancuar aktivizmin e saj monetar me një përpjekje fiskale të ngjashme dhe do t’u sigurojë investitorëve një rrjedhë të qëndrueshme asetesh të sigurta. Mund të ketë vendosur një precedent që krizat e ardhshme të zgjidhen nëpërmjet borxhit kolektiv, edhe pse kjo do të përballet me rezistencë të egër, sidomos nga e ashtuquajtura “katërshja dorëkursyer” — Austria, Danimarka, Holanda dhe Suedia — të cilat ishin pengesa më e madhe në arritjen e marrëveshjes.
Si do të ndahen fondet
Fondet e rimëkëmbjes fillimisht do të ndahen duke përdorur kritere si papunësia dhe të ardhurat për person. Nga kjo do të përfitojnë shtete si Spanja dhe Italia, e cila thotë se është në linjë me 209 miliardë euro kredi dhe grante. Komisioni do të vlerësojë planet e investimeve të qeverive në bazë të “rekomandimeve specifike sipas vendeve”, zakonisht lista të thjeshta kontrolli për të cilat Ursula von der Leyen, presidentja e komisionit, thotë se tani do të kenë “më shumë kërkesa”. Plot 30% e shpenzimeve të MFF dhe NGEU duhet t’i kushtohen veprimeve për mbrojtjen e klimës, duke krijuar një stimul të gjelbër.
Por komisioni nuk do të vendosë i vetëm mbi shpenzimet. Ashtu si Gjermania gjatë krizës së euros, shtetet kursimtare nuk u besojnë teknokratëve të komisionit për të drejtuar reformat e shteteve jugore. Mark Rutte, kryeministri holandez, siguroi një “frenë urgjence”: çdo qeveri mund të kundërshtojë planet e shpenzimeve të një tjetre, duke vonuar dhe duke komplikuar pagesat. Kjo i lejon atij t’u tregojë votuesve holandezë se nuk kanë nënshkruar thjesht një çek bosh për jugorët e paaftë.
Disa reformatorë jugorë madje shpresojnë se ky rregull mund të ndihmojë çështjen e tyre (“Faleminderit Mark Rutte”, shkroi një politikan spanjoll në El País). Por Lucas Guttenberg nga Qendra Jacques Delors në Berlin ka frikë se frenat mund të ngjallin mosbesim brenda BE-së nëse qeveritë përfituese besojnë se të tjerët po kundërshtojnë me keqbesim.
Marrëveshja nuk është pikërisht “momenti Hamiltonian” që kishin shpresuar disa, duke iu referuar marrjes përsipër të borxheve shtetërore nga qeveria amerikane në vitin 1790. Askush nuk ka propozuar bashkimin e borxheve të vendeve të BE-së; dhe borxhi i ri i përbashkët nuk do të ketë garanci të përbashkëta dhe të shumta. Dhe pyetja se si duhet të shlyhet është lënë për më vonë.
Qeveritë kanë ngurruar prej kohësh që t’ia dorëzojnë Brukselit kompetencat për mbledhjen e taksave. Sidoqoftë, nga viti 2028, duhen gjetur para për të shlyer borxhin e ri: nëse jo nga “burimet e veta” (të ardhurat e BE-së) të krijuara nga taksat e reja, atëherë nga kontributet më të mëdha kombëtare në MFF. Një taksë mbi plastikën do të hyjë në fuqi në janar, dhe komisioni do të propozojë më vonë taksa në të gjithë BE-në për firmat dixhitale dhe importet jo-miqësore ndaj klimës.
Ekzistojnë dy shqetësime. I pari është çmimi i kërkuar nga shtetet kursimtare. Për të ruajtur grantet e rimëkëmbjes, shkurtimet ranë mbi zonat e ashtuquajtura “të orientuara nga e ardhmja”, si kërkimi, kujdesi shëndetësor dhe masat për klimën. Por këto janë pikërisht fushat që shtetet kursimtare duan të kenë përparësi mbi bujqësinë dhe subvencionet rajonale, të cilat mbeten të paprekura. Dhe këto shtete fituan rritje të mëdha në zbritjet që përfitonin në pagesat e tyre për buxhetin e BE-së (Zbritjet për Austrinë janë dyfishuar). Triumfe të tilla të vogla nga vendet nuk e nënvlerësojnë marrëveshjen, por kushtojnë para dhe do të kundërshtohen ashpër në raundin e ardhshëm të MFF-së.
Një shqetësim i dytë u përqendrua në parandalimin e ndihmave për vendet që cenojnë sundimin e ligjit. Qeveritë kapriçioze si Hungaria dhe Polonia janë përfituese të mëdha nga MFF-ja, dhe disa kishin shpresuar se bashkëngjitja e kushteve të sundimit të ligjit për dhënien e ndihmave mund të ndihmojë në korrigjimin e sjelljes së tyre. Në fund, udhëheqësit u pajtuan për përdorimin e një gjuhe jo fort të prerë mbi këtë temë, të formuluar kryesisht nga ekipi i Angela Merkelit. Ai premton “një regjim kushtëzimi për të mbrojtur buxhetin”, por shtyn vendimin për mënyrën e marrjes së tij. “Shumë njerëz do të duan që kjo të saktësohet më tepër”, thotë Katarina Barley, një këshilltare gjermane social-demokratike.
Shumë nga kolegët e zonjës Barley në Parlamentin Europian, të cilët duhet të nënshkruajnë marrëveshjen, gjithashtu kritikuan shkurtimet e marrëveshjes për programet e favorizuara dhe përjashtimin e tyre nga mbikëqyrja e shpenzimeve. Megjithatë, megjithëse Parlamenti mund të sjellë modifikime në marrëveshje, nuk ka të ngjarë ta hedhë poshtë atë plotësisht. Një buxhet duhet të jetë krijuar nga fillimi i vitit të ardhshëm. Anëtarët e Parlamentit nuk do të duan të shkaktojnë një krizë duke e bllokuar atë.