Bankierët qëndrorë ‘po zhvishen nga armatimet’. Por ekzistojnë opsione të tjera për të stimuluar ekonominë…
Tregjet aksionere botërore gjenden në një territor në rënie. Ari, një mjet i sigurt investimi në kohë trazirash, ka shënuar fillimin e tij më të mirë për një vit në më shumë se tre dekada. Kostoja e siguracionit për dështimin bankar është rritur. Debatet rreth recesionit në Amerikë janë në rritje, sikundër është probabiliteti i nënkuptuar se Rezerva Federale, e cila ka rritur normat vetëm në dhjetor, do të jetë e detyruar t’i ulë ato sërish nën zero.
Ekziston një frikë mbi gjithcka që ndjek tregjet: që arma e botës së pasur ndaj dobësisë ekonomike nuk funksionon. Që nga kriza e 2007-08, detyra për të stimuluar kërkesën ka rënë në kurriz të bankierëve qendrorë. Kulmi i pushtetit të tyre erdhi në vitin 2012, kur Mario Draghi, shefi i Bankës Qendrore Evropiane (BQE), tha se do të bëjë ‘gjithçka që duhet’ për të shpëtuar euron. Tregjet e obligacioneve u rritën dhe ndjesia e krizës u zbeh.
Por vetëm përkohësisht. Me gjithë përpjekjet e bankave qendrore, rimëkëmbjet janë ende të dobëta dhe inflacioni është i ulët. Besimi mbi politikën monetare po lëkundet. Sa herë që frymëzojnë besim, bankierët qendrorë mbjellin frikë. Normat negative të interesit në Evropë dhe Japoni po bëjnë që investitorët të shqetësohen rreth të ardhurave të bankës, duke udhëhequr çmimet e aksioneve drejt niveleve të ulëta. Lehtësimi sasior (QE, shtypja e parave për të blerë obligacione) ka çuar në rritjen e borxhit të tregjeve në zhvillim që tashmë kërcënon të japë efektin e tij.
Për të gjitha kreditë me norma të ulëta interesi, rritja e kredisë bankare ka qenë e zymtë. Marrëveshjet e pagesave pasqyrojnë pritshmëritë e inflacionit pafundësisht të ulët, i cili favorizon atë rezultat ekstrem. Investitorët frikësohen se ekonomia botërore po tërhiqet drejt një tjetër rënieje, dhe se politikëbërësit që kërkojnë të shmangin recesionin kanë mbetur ‘të zhveshur nga armatimet’ e nevojshme.
Gabimi ‘bazooka’
Lajm i mirë është se mund të bëhet shumë më shumë për të ‘shkundur’ ekonomitë nga niveli i ulët i rritjes së tyre dhe topitja e inflacionit të ulët. Prej shumë politikave është hequr dorë. Lajmi i keq është se bankat qendrore do të kenë nevojë për ndihmën e qeverive. Deri më tani, bankierët qendrorë kanë pasur përgjëgjësinë të kryejnë një detyrë të rëndë, sepse politikanët kanë qenë në mënyrë të turpshme ngurrues për të ndarë barrën. Të paktën disa prej tyre nuk kanë arritur të kuptojnë nevojën që politikat fiskale dhe monetare të veprojnë në sinkron. Në të vërtetë, shumë qeveri kanë punuar në mënyrë aktive kundër stimujve monetarë duke përforcuar masat shtrenguese.
Ka ardhur koha që politikanët të bashkohen në luftë me bankierët qendrorë. Idetë më radikale të politikave kombinojnë politikat fiskale dhe monetare. Një opsion i tillë konsiston në financimin e shpenzimeve publike (ose uljen e taksave) duke shtypur direct para-e njohur si rënia e helikopterit (masa jo koncencionale që përfshin printimin e sasive të mëdha të parave për të nxitur rritjen ekonomike) . Ndryshe nga QE, ky opsion anashkalon bankat dhe tregjet financiare, dhe fut kesh të ri drejtpërdrejtë në xhepat e njerëzve. Ky, në teori, i inkurajon njerëzit të shpenzojnë të ardhurat e papritura, jo ti ruajnë ato.
Një tjetër grup idesh përpiqen të ndikojnë pagën dhe vendosjen e çmimit duke përdorur të ardhura të mandatuara nga qeveria për të tërhequr ekonomitë nga kjo situatë. Ideja këtu është për të gjeneruar rritje të përgjithshmë të pagave, ndoshta duke përdorur stimujt e taksave, për të nxitur një spirale të çmimeve të pagave të llojit që, në vitet 1970, politikëbërësit u përpoqën t’i shmangen.
E gjithë kjo përfshin rreziqe. Një botë e një opsioni të tillë është mallkim për shumë: për shembull financimi monetar është i ndaluar me traktatet që mbështesin euron. Politikat e të ardhurave janë edhe më problematike, teksa ato të zvogëlojnë fleksibilitetin dhe janë të vështira për tu ndryshuar. Por në qoftë se bota e pasur përfundon e mbërthyer në deflacion, do të vijë koha për të marrë në konsideratë një veprim ekstrem, veçanërisht për ekonomitë më të zhytura në errësirë, të tilla si ajo e Japonisë.
Në vende të tjera, qeveritë mund të përdorin një mjet më pak të rrezikshëm: politikën fiskale. Shumë vende që kanë hapësira për të marrë më shumë kredi, sidomos Gjermania, janë tërhequr. Një tërheqje e tillë gjermane është thellësisht e dëmshme. Huamarrja nuk ka qenë kurrë më e lirë. Yielde-et e më shumë se 7 trilion dollarë të obligacioneve qeveritare në mbarë botën tani janë negative.
Tregjet e obligacioneve dhe agjencitë e vlerësimeve do e perceptojnë më butë rritjen e borxhit publik në qoftë se ka aktive të reja dhe produktive në anën tjetër të bilancit. Mbi të gjitha, këto aktive duhet të përfshijë infrastrukturën. Në fakt, rasti për të siguruar financim afatgjatë për të financuar një program shumëvjeçar për të rindërtuar dhe për të përmirësuar rrugët publike dhe ndërtesat, nuk ka qenë kurrë më i fuqishëm se sot.
Bilancet e bankave qëndrore kanë ende nevojë të forcohen dhe, për aq kohë që shëndeti i tyre të jetë në pikëpyetje, bankat nuk do të japin kredi lirshëm. Fshirjet e borxheve të këqija janë një opsion, por mund të jetë më mirë të riorganizojmë rregullat në mënyrë që qeveritë të mund të insistojnë që bankat ose të rrisin kapitalin ose të mbajnë kapital të detyruar nga rregullatorët.
Decentralizimi është një tjetër prioritet,- dhe jo më pak i fuqishëm për të qenë i njohur. Këshilli i Këshilltarëve Ekonomikë thotë se pjesa e fuqisë punëtore të Amerikës që mbulohet nga ligjet shtetërore të licencimit është rritur në 25%, nga 5% në vitin 1950. Pjesa më e madhe e kësaj burokracie është e panevojshme. Ligjet e zonave janë një pengesë ndaj infrastrukturës së re. Kodet e taksave mbeten bizantine dhe mbushur me tratativa që strehojnë të ardhurat e të pasurve, të cilët priren të kursejnë më shumë.
Është politika, budallaqe
Problemi, pra, nuk është se bota ka mbetur pa opsione të politikave. Politikanët e kanë ditur të gjithë se mund të bëjnë një ndryshim, por ata janë të dobët dhe shumë grindavec për të vepruar. Baza e politikës së Amerikës është e përçarë; Politikanët e Japonisë janë shumë të turpshëm për t’u përballur me lobet; dhe zona e euros duket institucionalisht e paaftë për tu bashkuar rreth politikave të reja.
Nëse politikanët nuk veprojnë tani, duke qenë se kanë ende kohë, një krizë e sapoçelur në tregje do i detyrojë ata të veprojnë. Edhe pse ky do të ishte një rezultat i varfër, gjithsesi do të ishte më i mirë se alternativa. Shqetësimi më i madh është se tregjet në rënie dhe ekonomitë apatike e vënë pushtetin politik në duar të populistëve që janë rritur fuqishëm pas krizës së 2007-08.
Populistët kanë zgjidhjet e tyre ndaj vështirësive ekonomike, të cilat përfshijnë tarifat proteksioniste, taksat mbi të ardhurat e papritura, nacionalizimin dhe një sërë skemash shkatërruese.
Pas shqetësimit se bankat qendrore nuk mund të ushtrojnë kontroll ekziston një frikë edhe më e thellë. Është ajo se politikanët liberal dhe të qendrës nuk janë për këtë punë.
Burimi: The Economist