Fatkeqësisht, fundi i situatës nuk mund të përcaktohet
Prej vitesh, Boeing, është një prej hallkave më të rëndësishme të makinerive industriale në Amerikë, shkruan The Economist. Çdo vit, ai shet në të gjithë botën pajisje dhe shërbime të hapësirës ajrore me vlerë 100 miliardë dollarë dhe u paguan 45 miliardë dollarë firmave të tjera amerikane. Ai është prodhuesi më i madh i avionëve në botë dhe eksportuesi më i madh për Amerikën. Avionët e tij komercialë, të cilët përbëjnë 60% të të ardhurave, transportojnë miliona pasagjerë.
Një në 100 punonjës amerikanë punon ose drejtpërdrejt për Boeing, fuqia punëtore e të cilit arrin në 137,000 punonjës brenda shtetit, ose për një nga 13.600 furnizuesit vendas, të cilët punësojnë rreth 1.3 milionë njerëz, në pozicione pune të mirëpaguara. Me pak fjalë, ajo që është e mirë për Boeing është e mirë për korporatat në Amerikë. Kjo është vetëm njëra anë e medaljes, ajo pozitive. Ana tjetër ka nxjerrë në pah problemet e shumta të kësaj kompanie, veçanërisht pas dy përplasjeve të avionëve 737 MAX, në tetor dhe mars. Arsyeja ishte keqfunksionimi i softuerit të fluturimit (njohur si “MCAS” dhe u shkakton avionëve ulje të pakontrollueshme), si pasojë e të cilit humbën jetën 346 njerëz.
Kostoja njerëzore është e pafalshme
Padyshim që edhe goditja financiare për vetë Boeing, furnitorët dhe klientët e saj të linjës ajrore ishte e madhe. Kompania ka vazhduar prodhimin e avionëve, por në një numër më të reduktuar, vendim i marrë në përputhje me ndalimin e dërgesave të reja të modelit “737 Max”, pikërisht pasi ishte ky lloj modeli ai që u përfshi në dy aksidentet e mësipërme. Edhe pse ajo ka vazhduar prodhimin e avionëve, nuk ka qenë në gjendje t’ua dorëzojë ato klientëve, duke bërë që inventarët e Boeing të rriten me 6 miliardë dollarë deri më tani. Avionët, të cilët nuk mund të ngrihen në fluturim, zënë të gjithë hapësirën e lirë, përfshirë edhe atë që ka qenë e dedikuar për parkingjet e makinave. Sipas një vlerësimi të përafërt, efekti anësor i një situatës në fjalë për linjat ajrore dhe për zinxhirët e furnizimit është se për çdo tremujor që avionët e këtij modeli të njohur qëndrojnë në tokë, do t’u kushtojnë atyre 4 miliardë dollarë amerikanë.
Por këto efekte vazhdojnë në mënyrë zinxhir dhe prekin pothuajse gjithë industrinë. Shumë shpresojnë që avionët e Boeing duhet të ngrihen sa më parë në fluturim deri në fund të vitit. Le ta nisim me linjat ajrore. Presioni ndaj transportuesve të ndryshëm për të ulur kostot bëri që modeli MAX Boeing të shndërrohej në një prej më të shiturve. Rreth 5,000 avionë të këtij modeli janë porositur që nga dalja në treg në 2011 dhe rreth 390 janë dorëzuar te klientët që i kanë porositur. Southwest, një transportues amerikan me 34 aeroplanë të këtij modeli, ka anuluar mijëra fluturime. Si rezultat i kësaj situate, linja ajrore American Airlines, që ka anuluar rreth 115 fluturime në ditë, llogarit se fitimet gjatë vitit do të jenë rreth 350 milionë dollarë më të ulëta. OAG, një firmë për të dhënat e linjave ajrore, vlerëson se, në mbarë botën, qëndrimi në tokë i avionëve do t’u kushtojë shitjeve të kompanive ajrore 4 miliardë dollarë deri në muajin nëntor të këtij viti.
Drejtues të linjave ajrore të ndryshme bien dakord me deklaratën e shefit ekzekutiv të Ryanair, transportuesi i dytë më i madh në Europë me një porosi prej 135 avionësh të modelit MAX, se edhe pse ky është një moment i vështirë për Boeing, ai duhet të mobilizohet për ta kaluar atë sa më parë të jetë e mundur dhe me sa më pak kosto. Disa linja ajrore kanë planifikuar rikthimin e fluturimeve të avionëve MAX për muajin nëntor, me shpresën se Boeing do të ketë rregulluar problemin në softuer deri në fund të shtatorit dhe se Administrata Federale Amerikane e Aviacionit dhe homologët e saj në vendet e tjera do të lejojnë ngritjen e këtyre avionëve në fluturim përpara fundit të këtij viti. Kjo duket optimiste. Edhe nëse rregullatorët do të miratonin softuerin e ri, do të duheshin gjashtë deri në tetë javë që aeroplanët të nisnin sërish fluturimin. Dhe siç thekson edhe Jose Caiado nga Banka Credit Suisse, është e paqartë nëse pilotët do të kenë nevojë për një periudhë trajnimi për të njohur softuerin e ri, gjë që do të vononte ngritjen e tyre në ajër.
Edhe linja ajrore Southwest, e cila synon të nisë fluturimet e MAX në janar të vitit tjetër, duket se bie dakord me këtë fakt. Linjat ajrore të prekura mund të presin kompensim nga ana e Boeing, në formën e zbritjeve të larta dhe marrëveshjeve më të mira për shërbime të tjera. Nuk mund të thuhet e njëjta gjë për furnitorët e Boeing. Ajo ka reduktuar në mënyrë të pandërprerë marzhet e fitimit të tyre gjatë viteve të fundit në kërkim të efikasitetit. Shumë kanë investuar në një kapacitet shtesë për të arritur prodhimin e 57 avionëve MAX në një muaj, objektiv i vendosur nga Boeing në fillim të këtij viti. Por Boeing në vend të kësaj reduktoi prodhimin mujor nga 52 në 42.
“Trishtimi” i linjave të tjera ajrore
Spirit AeroSystems, që merret me prodhimin e strukturës kryesore të avionëve dhe që gjeneron rreth gjysmën e të ardhurave nga furnizimi me këtë pjesë tek 737 MAX, shprehet se fitimet e tij kanë shënuar rënie. Për këtë arsye, është detyruar të ndërpresë pagesat për orët jashtë orarit të punës dhe nuk po jep më leje të paguara për punonjësit e tij. “Ne kemi qenë të detyruar të marrim masa të tilla”, shprehet CEO i saj, Tom Gentile. Kjo kompani ka humbur 28% të kapitalizimit të saj të tregut, ose rreth 3 miliardë, që nga marsi i këtij viti. Allegheny Technologies, e cila merret me prodhimin e materialeve të përbëra që përdoren në avionë, është përballur thuajse me të njëjtat probleme dhe ka pasur thuajse të njëjtën ecuri me atë të Spirit AeroSystems. Ndërsa kostot për General Electric, gjigantin inxhinierik (plot me probleme) të Amerikës i cili prodhon motorët për avionët MAX në një sipërmarrje të përbashkët me Safran, një kompani franceze të aeronatutikës, janë shumë më të larta. Ai paguhet vetëm kur aeroplanët u dorëzohen blerësve të tyre.
Sipas vlerësimeve të kësaj kompanie, fitimet e saj mund të reduktohen me mbi 1.4 miliardë gjatë këtij viti. Por ka edhe nga ato firma të aeronautikës (madje një numër i lartë) që nuk i gjenerojnë të gjitha fitimet vetëm nga Boeing. Sipas UTC, një konglomerati amerikan që prodhon pajisje elektronike, sedilje, rrota dhe frena për MAX, vonesat në pagesa nga Boeing do të kenë ndikim të ulët në fitimet e tij. Situata për furnizuesit përmblidhet më së miri nga David Squires, CEO i Senior, një firmë britanike që prodhon komponentë të teknologjisë së lartë jo vetëm për Boeing por edhe për GE dhe Spirit. Fitimet që ne kishim planifikuar të gjeneronim në prill të 2019, do t’i arrijmë vetëm në fillim të 2021.
Situata e vetë Boeing
Modeli 737 MAX ka shënuar numrin më të madh të shitjeve. Në mars të këtij viti, Banka Goldman Sachs vlerësoi se MAX mund të gjeneronte një të tretën e të ardhurave të përgjithshme të Boeing (përfshirë biznesin e tij në industrinë e mbrojtjes) gjatë pesë viteve të ardhshme. Edhe pse deri më tani nuk është anuluar asnjë porosi për modelin 737 MAX, në të njëjtën kohë nuk është bërë as edhe një porosi e re. Boeing ka pranuar se vonesat e mëtejshme, mund ta detyrojnë të zvogëlojë prodhimin ose edhe madje ta ndalojnë fare atë. Për shkak të kësaj situate, kompania ka shtyrë planifikimin për të ndërtuar një aeroplan të ri që do të zëvendësojë modelin e vjetër 757. Çmimet e aksioneve të tij kanë rënë me 25% në pesë muajt e fundit. Boeing shënoi rënie rekord prej 2.9 miliardë dollarësh në tremujorin e dytë të këtij viti. 4.9 miliardë dollarë ka qenë vlera që kjo kompani ka vendosur t’i japë në formë kompensimi linjave të tjera ajrore të zemëruara.
Për shembull, pilotët e kompanisë Southwest e kanë paditur Boeing për të gjitha pagat që nuk kanë marrë si pasojë e anulimeve të fluturimeve. Edhe familjarët e viktimave po përgatisin padi ndaj Boeing, e cila mund ta përballojë “dhimbjen financiare” edhe për shumë kohë në vazhdim. Partneriteti i saj me Airbus do të thotë që, në planin afatshkurtër, linjat ajrore dhe furnitorët nuk kanë zgjidhje të tjera në dispozicion. Drejtori ekzekutiv i Boeing, Dennis Muilenburg, duket i bindur kur thotë se MAX do të ngrihet sërish në ajër përpara se partnerët tregtarë dhe investitorët të humbasin plotësisht durimin. Edhe të tjerë, pjesë e kësaj industrie, kanë të njëjtën bindje, duke thënë se Boeing është një kompani gjigante për të dështuar në këtë mënyrë.