Intervistë me Arjan Kadareja, ekonomist, ish-anëtar i Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë
Rritja e normave të interesit mund të jetë një lëvizje e domosdoshme për të shmangur një përcjellje të gjerë të inflacionit në krahun e kërkesës.
Ekonomisti Arjan Kadareja, ish-anëtar i Këshillit Mbikëqyrës të Bankës së Shqipërisë, mendon se shtrëngimi mund të jetë i nevojshëm për të mos hyrë në një spirale të inflacionit që do të përfshinte çmimet dhe pagat dhe mund të bëhej e vështirë për t’u kontrolluar.
Ai është i mendimit se, veç të tjerash, lëvizja e Bankës së Shqipërisë duhet interpretuar edhe si një përpjekje për të forcuar pozitat e Lekut në kursin e këmbimit valutor, me qëllim amortizimin e pjesshëm të inflacionit të importuar.
Si e vlerësoni vendimin e BSH për të rritur normën bazë të interesit?
Është një lëvizje në kuadrin e rreziqeve të lidhura me inflacionin.
Rreziqet, për mendimin tim, vijnë nga dy drejtime: qoftë nga goditjet e ofertës, përmes çmimeve më të larta të artikujve të konsumit, qoftë nëpërmjet një kërkese në rritje, që dëshmohet nga rritja e kreditimit, por edhe nga rritja e pagave. Këta tregues besoj se e bëjnë inflacionin një rrezik edhe për Shqipërinë.
Megjithatë, ka nga ata ekspertë që mendojnë se ndoshta shtrëngimi i shpejtë monetar nuk do të ishte i dobishëm, duke u nisur kryesisht nga fakti se inflacioni i lartë i detyrohej sidomos faktorëve të ofertës. Besoni se kjo rritje e normave të interesit do të rezultojë e efektshme?
Në teori, çështja shtrohet kështu: nëse kërkesa nuk ndryshon, një rritje e çmimeve të ofertës eventualisht absorbohet dhe stabilizohet vetvetiu.
Në këtë rast, si rregull banka qendrore nuk vepron. Kjo ka qenë motoja para goditjeve të fundit. Edhe bankat e tjera qendrore e konsideronin inflacionin të përkohshëm në kahun e ofertës dhe nuk e vlerësonin të nevojshëm lëvizjen e normës së interesit.
Por, nëse rritja e çmimeve nga oferta vazhdon për një kohë të gjatë, rreziku është që ky inflacion mund të përcillet edhe tek kërkesa, kryesisht nëpërmjet trysnisë për rritje të pagave, sepse rritja e vazhdueshme e çmimeve do të gërryejë fuqinë blerëse.
Kjo sjell ciklin paga-çmime, që bëhet faktor i brendshëm i rritjes së inflacionit dhe i vështirë për t’u kontrolluar nëpërmjet politikës monetare. Shqipëria ka një problem tjetër të madh, deficitin tregtar. Në këto kushte, inflacioni mund të ndikohet shumë edhe nga një zhvlerësim i kursit të këmbimit të monedhës.
Pra, veç efektit të inflacionit të importuar nga goditjet e ofertës, mund të kemi edhe një efekt inflacionist shtesë nga kursi i këmbimit. Për këtë arsye, do ta lexoja lëvizjen e Bankës së Shqipërisë edhe në këndvështrimin e mbështetjes së Lekut në kursin e këmbimit.
Gjithashtu, do ta lexoja edhe si një lloj normalizimi në raport me nivelet e ekonomive të tjera të rajonit. Shqipëria kishte një normë bazë më të ulët krahasuar me vendet e rajonit që kanë një monedhë kombëtare, si Serbia, që e ka 1% apo Maqedonia e Veriut, 1.25%.
Pra, është një lloj normalizimi, duke qenë se Shqipëria e ka stimuluar më shumë ekonominë gjatë pandemisë, krahasuar me këto dy vende.
Kur prisni që efektet e kësaj mase të përcillen në tregun financiar?
Mendoj se efekti më i shpejtë do të jetë një mbështetje më e mirë për kursin e këmbimit të Lekut. Banka e Shqipërisë ndërhyri këtë muaj për të frenuar nënçmimin e Lekut në kursin e këmbimit, duke shitur euro.
Kjo masë e dytë, nëpërmjet rritjes së normës bazë, e stabilizon më mirë kursin, sepse e bën Lekun më tërheqës. Një pjesë e agjentëve ekonomikë mund të zhvendosin kursimet drejt lekut, sepse tani leku do të sigurojë kthime më të larta.
Ndërkohë, në produktet financiare besoj se ndikimi do të shtrihet kryesisht në letrat me vlerë të qeverisë, duke filluar nga bonot e thesarit. Më tej, do reflektohet edhe në yield-et e obligacioneve afatgjata. Rritja me 0.5% eventualisht mund të pasohet edhe nga lëvizje të tjera, ndaj investitorët do t’i faktorizojnë në yield-et e kërkuara.
Në ç’masë prisni të vijojë rritja e normave të interesit për këtë vit?
Kjo është e vështirë për t’u parashikuar, sepse shumë do të varet nga goditjet që do të vijnë nga oferta. Lufta është një faktor i madh pasigurie.
Një pjesë e madhe e shtrenjtimit të naftës i detyrohet luftës, ashtu si edhe energjia apo gruri. Një zgjidhje e shpejtë e konfliktit, që është e dëshirueshme për të gjithë, do ta zbuste goditjen nga oferta dhe do ta vendoste Bankën Qendrore në një pozitë më të qetë.
Por, nëse lufta vijon dhe përshkallëzohet, edhe ndërhyrjet në normë mund të jenë më të shpeshta dhe më të ndjeshme, në mënyrë që të mos krijohet ai cikli i rritjes spirale paga-çmime. Në Shqipëri, shpenzimet për konsum zënë një pjesë shumë të madhe të buxheteve familjare.
Ky është problem i madh, sepse në këto kushte është e vështirë që të përballohet rritja e çmimeve me të ardhura të njëjta.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.