Nga Dorinela Ndrejaj*
Reformimi i skemës së sigurimeve të detyrueshme të kujdesit shëndetësor është domosdoshmëri dhe duhet të konsistojë në liberalizimin e skemës së sigurimit të detyrueshëm, e cila konsiston në dhënien e së drejtës së të punësuarve që të përdorin lirisht kontributin e tyre dhe një pjesë të kontributit të punëdhënësit për të zgjedhur dhënësin e shërbimit të kujdesit shëndetësor nëpërmjet kompanive private të sigurimit
Sigurimet shëndetësore janë një përbërës i rëndësishëm i sistemit të sigurimeve shoqërore dhe kanë për qëllim mbrojtjen sociale dhe sigurimin e shëndetit të shtetasve të një vendi.
E drejta për sigurime të këtij karakteri bën pjesë në të drejtat themelore të njeriut dhe buron nga Kushtetuta e Republikës së Shqipërisë, neni 52 i saj. Kjo e drejtë është sanksionuar gjithashtu në një sërë aktesh ndërkombëtare, ku vendi ynë është palë. Sistemi i mbrojtjes shoqërore përbëhet nga:
- skema e ndihmës dhe e përkujdesjes sociale
- skema e sigurimeve shëndetësore
- skema e sigurimeve shoqërore.
Në këtë shkrim, duke iu referuar skemës së sigurimeve shëndetësore në Shqipëri, do të trajtojmë përmbajtjen e skemës, si dhe nevojën dhe mundësitë për reformimin e saj, në mënyrë që ajo të jetë sa më efikase për qytetarët.
Modelet e sigurimeve shëndetësore dhe parimet
Për të mbërritur te qëllimi i këtij shkrimi, është e nevojshme të japim në mënyrë të përmbledhur modelet dhe sistemet e sigurimeve shëndetësore që aplikohen sot në botë. Historikisht, por edhe aktualisht, ekzistojnë disa modele të sigurimit shëndetësor, të cilat janë të ngjashme për nga mbulimet që ato sigurojnë, por ndryshimin e kanë te burimet e financimit të tyre.
Ndryshimi është rrjedhojë e politikave të caktuara që ndjekin qeveritë e vendeve të ndryshme, si dhe e sistemeve ekonomike shoqërore që ato kanë ndërtuar. Në mënyrë të përmbledhur, sot në botë aplikohen këto modele të sigurimeve shëndetësore; Sistemi Bismark, Sistemi Beveridge, Sistemi Semashko dhe Sistemi i Tregut të Lirë.
Sistemi “Bismarck”, i cili e ka marrë emrin nga themeluesi i tij, kancelari prusian, Otto Van Bismarck, i themeluar në vitin 1883, zbatohet edhe sot e kësaj dite në shumicën e vendeve të Europës. Sipas këtij sistemi, u arrit të ketë një bashkëpunim ndërmjet punëdhënësve, punëmarrësve dhe shtetit. Në themel të këtij sistemi qëndron parimi i solidaritetit, të gjithë paguajnë një kontribut të caktuar (punëdhënësit dhe punëmarrësit) dhe asnjë nuk mund të përjashtohet nga kjo skemë, pavarësisht riskut që ai paraqet. Është një sistem që nuk lidhet me skemën e taksave dhe tatimeve të vendit.
Sistemi “Beveridge”, ose sistemi i shërbimeve popullore, e ka marrë emrin nga themeluesi i tij William Beveridge (5 mars 1879 – 16 mars 1963) i cili reformoi sistemin e sigurimeve shëndetësore në Mbretërinë e Bashkuar. Ky model është ndërtuar dhe funksionon sipas financimit të kujdesit shëndetësor nga taksat e shtetit. Ai ka karakter thellësisht social dhe mbulon të gjitha kategoritë e popullsisë, pavarësisht nga kontributi, mosha, punësimi, gjendja pasurore, gjendja shëndetësore, etj. Sistemi është zbatuar gjerësisht në Danimarkë, Suedi, Norvegji dhe Finlandë.
Sistemi “Semashenko” u krijua për herë të parë në vitin 1920 në Bashkimin Sovjetik dhe është zbatuar gjerësisht në vendet e Europës Lindore, përfshirë edhe vendin tonë. Sipas këtij sistemi, ai financohej tërësisht nga buxheti i shtetit, kontrollohej në mënyrë të centralizuar nga sistemi i planifikimit qeveritar, kishte akses për të gjithë qytetarët dhe nuk kishte asnjë element privat, as të kontributit dhe as të dhënies së shërbimeve shëndetësore.
Sistemi i “Tregut të lirë” është një kombinim i sistemit Bismark, Beverige, si dhe i sistemit të organizimit dhe funksionimit të skemave të sigurimeve private të sigurimit shëndetësor dhe zbatohet gjerësisht në SHBA, Kanada, Kili dhe në Afrikën e Jugut. Në thelb të këtij sistemi, qasja ndaj sigurimeve shëndetësore varet nga aftësia paguese e popullsisë dhe kontributet përkatëse të çdo qytetari. Duke qenë se bazohet kryesisht në skemat private të funksionimit, ai i nënshtrohet konkurrencës.
Parimet kryesore mbi të cilat janë ndërtuar modelet e sigurimeve shëndetësore lidhen me parimin e solidaritetit, sipas të cilit pavarësisht nga kontributi, përfitojnë të gjithë të siguruarit, parimin e universalitetit, i cili presupozon gjithëpërfshirjen dhe sigurimin e një mbrojtje shëndetësore për të gjithë, si dhe parimit të kontributit, sipas të cilit marrja e shërbimeve shëndetësore kushtëzohet nga kontributi i gjithsecilit (modeli i tregut të lirë).
Skema e sigurimeve shëndetësore në Shqipëri dhe disa mangësi të saj
Pa hyrë në historikun e sigurimeve shëndetësore në vendin tonë, i cili është mjaft i pasur me ndryshime, falë ndryshimeve politiko-shoqërore që kanë ndodhur, po ndalemi dhe analizojmë skemën aktuale të sigurimit shëndetësor. Kjo skemë është e sanksionuar në ligjin Nr. 10383, datë 24.2.2011 “Për sigurimin e detyrueshëm të kujdesit shëndetësor në Republikën e Shqipërisë”, i ndryshuar.
Në këtë ligj theksohet karakteri i detyrueshëm i sigurimeve të kujdesit shëndetësor dhe kjo për shkak të rëndësisë së madhe që ka dhe impaktet sociale potenciale që ky problem mund të shkaktojë në shoqëri. Ligji ka përcaktuar edhe burimet e financimit të skemës, të cilat përbëhen nga kontributet e sigurimit të detyrueshëm shëndetësor të punëmarrësve dhe punëdhënësve, kontributet vullnetare, buxhetit të shtetit, dhe burime të tjera, si dhurime, grante nga burime kombëtare dhe ndërkombëtare.
Siç shihet edhe nga paraqitja e mësipërme, burimet e financimit të kujdesit shëndetësor përbëhen kryesisht nga kontributet e të punësuarve dhe të punëdhënësve si dhe nga taksat e tatimet (buxheti i shtetit). Ligji thekson gjithashtu se i gjithë sistemi i kujdesit shëndetësor bazohet mbi parimin e solidaritetit dhe për këtë shkak, ai ka siguruar mbulim me sigurim për personat ekonomikisht aktivë dhe ata jo aktivë, ku futen personat që trajtohen nga sigurimet shoqërore dhe ndihma sociale, punëkërkuesit, fëmijët deri 18 vjeç, si dhe nxënësit e studentët deri 25 vjeç etj.
Po ashtu, ligji ka përcaktuar edhe faktin se nuk mbulohen me shërbime shëndetësore personat që nuk janë të siguruar (nuk futen në kategorinë e personave ekonomikisht aktivë dhe ekonomikisht jo aktivë) përjashtuar shërbimet e urgjencës.
Ndërkohë ligji ka përcaktuar kategorinë e paketave që financohen nga sigurimi i detyrueshëm, duke përcaktuar një nomenklaturë zërash që natyrisht nuk përfshijnë të gjitha nevojat për shërbim shëndetësor. Nga ana tjetër, shërbimet shëndetësore janë të barabarta për të gjithë personat e siguruar. Për shkaqe që lidhen me cilësinë e shërbimeve apo nomenklaturën e pamjaftueshme të shërbimeve shëndetësore, një pjesë e konsiderueshme e personave të siguruar marrin shërbime shëndetësore në spitalet private, edhe pse kanë paguar sigurime shëndetësore.
Disa prej tyre, edhe pse paguajnë sigurimin e detyrueshëm shëndetësor, sigurohen vullnetarisht në kompanitë e sigurimeve, të cilat mbulojnë të gjitha shërbimet e kujdesit shëndetësor në spitalet private. Në këtë rast kemi një mbivendosje të kostos së shërbimit shëndetësor dhe në rang vendi, ajo është e dubluar padrejtësisht. Nga ana tjetër, sigurimi i detyrueshëm shëndetësor nuk e mbulon pjesën më të madhe të barnave dhe as kujdesin shëndetësor në shtëpi, ashtu siç e mbulojnë kompanitë e sigurimeve.
Ligji pranon se Fondi i Sigurimit të kujdesit shëndetësor, nuk mund të sigurojë disa shërbime të domosdoshme dhe për këtë ka hartuar një kategori paketash, për të cilat detyrohet të financojë spitalet private, si shërbimi i dializës, kardiologjisë, kardiokirurgjisë, transplantit të veshkës etj., të cilat përveçse tregojnë pamundësinë e Fondit për dhënien e këtyre shërbimeve, përbëjnë edhe një “zonë gri” në menaxhimin e burimeve financiare të fondit. Kostot administrative të Fondit, falë strukturave administrative në Tiranë dhe në 17 rrethe të vendit, janë relativisht të larta dhe nëse zbresim nga shuma e shpenzimeve të fondit, shumën e transferuar për PPP, e cila zë 7% të totalit, rezulton se niveli i shpenzimeve administrative është i lartë.
Nevoja për reformim
Nevoja për reformim e skemës së sigurimeve shëndetësore buron nga disa faktorë:
- skema ekzistuese nuk siguron një mbulim të plotë të shërbimeve shëndetësore që i nevojiten popullsisë;
- cilësia e shërbimeve që ofrohen në strukturat spitalore shtetërore nuk është në nivelet e duhura;
- skema aktuale imponon dublikimin e kostove të shërbimeve shëndetësore;
- nuk siguron konkurrencën e dhënësve të shërbimeve shëndetësore dhe për rrjedhojë ka cilësi të ulët;
- nuk merr në konsideratë kontributin e të siguruarve – të gjithë përfitojnë njësoj;
- ka kosto administrative të lartë;
- krijon zona gri në menaxhimin e burimeve të fondit.
Në këto rrethana, reformimi i skemës së sigurimeve të detyrueshme të kujdesit shëndetësor është domosdoshmëri dhe duhet të konsistojë në liberalizimin e skemës së sigurimit të detyrueshëm, e cila konsiston në dhënien e së drejtës së të punësuarve që të përdorin lirisht kontributin e tyre dhe një pjesë të kontributit të punëdhënësit për të zgjedhur dhënësin e shërbimit të kujdesit shëndetësor nëpërmjet kompanive private të sigurimit.
Për shkak të disa rreziqeve që mbart ky proces, liberalizimi i kësaj skeme, fillimisht mund të jetë i kontrolluar nga Qeveria dhe do të kushtëzohet si dysheme me paketën bazë që ofron aktualisht Fondi. Nga ana tjetër, për të ruajtur parimin e solidaritetit, punonjësit mund t’i vihet në dispozicion të transferojë në shoqërinë e sigurimeve që ka zgjedhur, jo të gjithë shumën e destinuar për sigurime shëndetësore (aktualisht paguhet 3.4% e pagës bruto; 1.7% punëmarrësi dhe 1.7% punëdhënësi) por një shumë më e vogël le të supozojmë 2.9%, dhe pjesa tjetër të transferohet për llogari të menaxhimit të skemës shtetërore.
Kompanitë private të sigurimeve, nga ana tjetër, do të zgjerojnë gamën e shërbimeve shëndetësore që do të japin dhënësit e shërbimeve nëpërmjet konkurrencës midis tyre, territorin ku ofrohet ky shërbim si dhe do të përmirësojnë ndjeshëm cilësinë e shërbimit. Paketat e ofruara nga kompanitë e sigurimit, janë të diferencuara në bazë të kontributit të të siguruarve të secilit prej tyre. Kryesisht këto paketa ndryshojnë nga limiti maksimal i mbulimit, si dhe nga territori në të cilin përfitohet shërbimi.
Si rrjedhojë, do të ketë një rritje të konkurrencës, si midis kompanive të sigurimit, ashtu edhe midis dhënësve të shërbimit spitalor, e cila me siguri do të sigurojë eficiencën dhe efektivitetin e këtij shërbimi.
*Eksperte në tregun e sigurimeve. Opinionet janë personale të autorit dhe nuk përbëjnë qëndrim të Revistës
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.