Nga Fatmir Kazazi*
Konsiderata të përgjithshme
Të gjithë ekspertët fiskalë, por edhe politikëbërësit dhe shumë individë nga shoqëria civile në përgjithësi, bien dakord dhe theksojnë rëndësinë e mbledhjes dhe përdorimit të drejtë dhe eficient të tatimeve.
Në këtë kontekst, do të doja të ndaja opinionin dhe eksperiencën time për Sistemin Tatimor Shqiptar, duke u fokusuar më së shumti në disa çështje problematike të tij.
Legjislacioni dhe praktika tatimore shqiptare janë relativisht të reja dhe në proces zhvillimi, ndryshimesh e përmirësimesh të vazhdueshme. Qëllimi i këtij opinioni nuk është të evidentohen përmirësimet dhe arritjet, por përkundrazi, të vihen në dukje politikat tatimore dhe çështjet administrative që mund të adresohen më mirë në të ardhmen.
Shumë nga çështjet e trajtuara në këtë Raport nuk janë të reja. Ato janë diskutuar në forma të ndryshme në shumë raporte të 25 viteve të fundit nga ekspertë të asistencës ndërkombëtare dhe vendas, por, pavarësisht nga përmirësimet në periudha dhe funksione të caktuara, ende ka shpërndarje jo eficiente të barrës tatimore, paqartësi në dispozitat ligjore dhe zbatuese, ndryshime të shpeshta të rregullave dhe ndryshime të shpeshta në stafin profesional, çka e bëjnë trajtimin tatimor dhe mjedisin e biznesit në përgjithësi relativisht të padrejtë dhe të pasigurt.
Shqipëria aplikon një sistem tatimor relativisht të thjeshtë dhe barrë të ulët tatimore, por shpërndarja e barrës tatimore, niveli i përmbushjes vullnetare të detyrimeve tatimore, mbledhja e tatimeve, kontrolli tatimor dhe masat shtrënguese ka vend të përmirësohen më tej. Ndryshimet e vazhdueshme dhe disa paqartësi në legjislacionin dhe në procedurat tatimore, niveli i ulët i edukimit të tatimpaguesve, si dhe mungesa e profesionalizmit në entitetet përgjegjëse për mbledhjen dhe kontrollin e tatimeve, kanë çuar në një sistem tatimor relativisht të dobët dhe me nivele të larta pasigurie.
Në opinionin tim, shpërndarja e padrejtë e barrës tatimore dhe paqartësia dhe pasiguria në dispozitat ligjore dhe zbatuese janë aspektet më të dobëta të Sistemit Tatimor Shqiptar. Individët dhe bizneset e njohin njëri-tjetrin dhe nuk është e vështirë të shohësh ndryshimet në pasuri dhe në disa shpenzime të dukshme. Shumë prej tyre nuk besojnë që po trajtohen në mënyrë të drejtë dhe të barabartë, se rregullat zbatohen njësoj për të gjithë dhe se tatimet e mbledhura përdoren në mënyrë eficiente. Disa njerëz mendojnë se duke qenë jashtë sistemit tatimor, ose duke fshehur të ardhurat mund të krijojnë mundësi më të mira “për të zgjidhur” problemet tatimore ose administrative.
Në 25 vitet e fundit janë zbatuar reforma dhe ndryshime të vazhdueshme të rregullave tatimore dhe të stafit në të gjitha nivelet. Paqartësitë në dispozitat ligjore dhe zbatuese kanë krijuar kompetenca diskrete për inspektorët tatimorë në interpretimin dhe zbatimin e rregullave, që e shoqëruar me tendencën e kryerjes së zbulimeve për efekte të realizimit të të ardhurave, kanë çuar në detyrime tatimore shtesë për tatimpaguesit dhe në procese ankimimi të tejzgjatura, të cilat kanë rritur kostot financiare dhe administrative për tatimpaguesit dhe për administratën tatimore.
Përveç kësaj, mungesa e gjykatave profesionale tatimore ka kontribuar edhe më tej në pasigurinë e sistemit tatimor. Vendimet e apelimeve (përfshirë edhe vendimet e Gjykatës Administrative) nuk kanë qenë gjithmonë profesionale dhe nuk janë marrë masa për t’i analizuar ato, që të gjenden përgjegjësitë dhe të përmirësohen rregullat, në mënyrë që të shmanget përsëritja e të njëjtave gabime në të ardhmen.
Në analizimin e një sistemi tatimor, besoj se është esenciale të analizohet respektimi i disa rregullave dhe parimeve bazë, siç janë parimi i thjeshtësisë, i barazisë dhe neutralitetit, të cilat janë parakushte në ndërtimin e një sistemi tatimor të drejtë dhe eficient.
Pse Shqipëria mbledh shumë më pak të ardhura se mesatarja e BE
Të ardhurat nga tatimet dhe taksat në Shqipëri zënë rreth 27-28% të Produktit të Brendshëm Bruto (PBB/GDP). Ky nivel i të ardhurave tatimore në PBB është shumë më i ulët se mesatarja e BE-së (e cila është mbi 40%) dhe më e ulët se anëtarët e rinj të BE-së të cilët qëndrojnë në nivelet 34-36%. Nga ana tjetër, shpërndarja e barrës tatimore nuk është e drejtë dhe proporcionale.
Shqipëria ka rreth 110.000 tatimpagues aktivë, nga të cilët rreth 40.000 janë tatimpagues të regjistruar me TVSH dhe pjesa tjetër, rreth 70.000, janë tatimpagues të bizneseve të vogla, duke përfshirë sipërmarrësit e pavarur dhe profesionistët e lirë të regjistruar. Fakti që janë më shumë se 70.000 tatimpagues të paregjistruar për TVSH-në, do të thotë se ata kanë një qarkullim vjetor formal më të vogël se 2 milionë lekë në vit (ose një qarkullim ditor bruto 6-7 mijë lekë).
Bazuar në diskutimet me shoqatat e biznesit, me biznese të mëdha që furnizojnë tregtarët e vegjël (dyqanet), si dhe anketimet dhe opinionet e ekspertëve tatimorë dhe kontabël, është e qartë se shumë nga bizneset e vogla nuk janë realisht të tilla (nuk pranojnë fatura nga furnitorët e tyre, preferojnë pagesat me para në dorë dhe nuk lëshojnë faturë shitjeje tatimore, ose nuk e përdorin rregullisht kasën fiskale në shitje).
Shumë nga bizneset e vogla të sipërpërmendura këmbëngulin të qëndrojnë formalisht “biznese të vogla” vetëm për të shijuar trajtimin e privilegjuar tatimor dhe të jenë nën pragun e TVSH-së, ose të kenë 0% tatim mbi fitimin për qarkullim vjetor nën 5 milionë lekë dhe 5% tatim mbi fitimin për qarkullim deri në 14 milionë lekë.
Nga ana tjetër, ata ushtrojnë presion mbi bizneset e mëdha duke kërkuar transaksione me para në dorë dhe pa fatura tatimore, duke kontribuar kështu në zgjerimin e mëtejshëm të evazionit fiskal. Stimuj të tillë tatimorë për bizneset e vogla kanë krijuar avantazhe tatimore të dukshme, kryesisht për profesionet e lira, si mjekët, dentistët, inxhinierët, arkitektët, avokatët, ekonomistët, kontabilistët, konsulentët, etj., krahasuar me profesionistë të ngjashëm të punësuar në kompani të mëdha, në OJQ apo në institucione publike, të cilët për të njëjtin nivel ose më të ulët të të ardhurave paguajnë rreth 20-25% tatim mbi të ardhurat.
Duhet të gjenden mekanizmat që avantazhet e dhëna për bizneset e vogla, të përfitohen nga ato biznese që realisht janë të tilla, dhe sidomos ato që ushtrojnë aktivitete prodhuese, artizanale, riparim shërbime, bujqësore, përpunim të produkteve bujqësore, turizëm familjar, etj.
Bizneset jashtë sistemit tatimor
Përveç bizneseve që janë të regjistruar, ka gjithashtu shumë individë dhe biznese të vogla që nuk janë të regjistruar në Qendrën Kombëtare të Biznesit (QKB) dhe në zyrat tatimore. Bazuar në të dhënat dhe studimet indirekte ose në llogaritje të thjeshta të shpenzimeve për pasuri të paluajtshme, autovetura, depozita dhe transaksione bankare, mund të kuptohet lehtësisht që shumë individë ose biznese të vogla janë jashtë sistemit tatimor, ose të paktën, nuk i raportojnë të gjitha të ardhurat. Këta jo vetëm që ulin bazën e tatueshme dhe dëmtojnë konkurrencën, por ata gjithashtu ushqejnë korrupsionin dhe mbështesin apo nxisin evazionin tatimor edhe për tatimpagues të tjerë.
Sistem i pasaktë
Sistemi ekzistues i evidentimit dhe regjistrimit të tatimpaguesve, përfshirë informacionin e kontaktit për tatimpaguesit ekzistues është i paplotë dhe i pasaktë. Administrata Tatimore, me mundësitë e sotme të telekomunikacionit, internetit dhe rrjeteve sociale, duhet të mbledhë dhe të verifikojë informacionin dhe të evidentojë tatimpaguesit potencialë.
Autoriteti tatimor duhet të përdorë sistemin e regjistrimit të kartave të identitetit për individët rezidentë dhe të filtrojë informacionin duke verifikuar të dhënat me bankat, zyrat e regjistrimit të pasurive të paluajtshme, etj.
Të gjithë informacionet lidhur me depozitat dhe transfertat bankare, pasuritë e paluajtshme, pronësitë e makinave, pronësitë e aksioneve, pagesat e dividendëve, faturat e thesarit, huatë bankare, etj., duhet të lidhen me numrin unik të identifikimit të çdo individi (që jepet në Kartën ID) dhe ky numër duhet të jetë numri tatimor për individët dhe personat fizikë. Nuk ka kuptim dhe çon në shmangie tatimore të lejohet përdorimi i disa numrave tatimorë (NIPT) për individët (përfshirë personat fizikë).
Në rastin e sipërmarrësve individualë duhet të përdoret i njëjti numër tatimor (numri personal në Kartën ID), në vend të gjenerimit të një numri individual biznesi. Të gjitha transaksionet e sipërpërmendura dhe pronat duhet të lidhen me të njëjtin numër, duke i lejuar autoritetet tatimore të përdorin dhe verifikojnë të dhënat nëpërmjet sistemeve të kompjuterizuara, duke përdorur këta numra unikë.
Me teknologjinë e ditëve të sotme, janë të nevojshme vetëm rregulla më të mira dhe koordinim midis zyrave të regjistrimit të pasurive të paluajtshme, bankave, QKB, etj., dhe autoriteteve tatimore për të siguruar aksesin e duhur në informacion. Organet tatimore duhet të bashkëpunojnë ngushtë me bankat që të stimulohet përdorimi sa më shumë i kartave bankare dhe grumbullimi dhe përpunimi i informacionit.
Përshtatja e dispozitave tatimore me teknologjinë online
Zhvillimi me hapa të shpejtë i tregtisë on-line gjithashtu bën të domosdoshme përshtatjen e dispozitave tatimore për të njohur dokumentet elektronike që gjenerohen në mbarë botën nga furnizuesit ndërkombëtarë me bazë interneti dhe për të evidentuar subjektet vendase që punojnë me këta furnizues, përfshirë “booking.com,” “Airbnb,” dhe shumë platforma të tjera ndërkombëtare me bazë internetin.
Tatimet kryesore dhe procedurat tatimore
(1) Tatimi mbi të ardhurat e biznesit të vogël nuk është i rëndësishëm në pjesën që zë në të ardhurat tatimore, por ai është shumë rëndësishëm për nivelin e përmbushjes së detyrimeve tatimore në përgjithësi dhe për konsolidimin e një sistemi të drejtë dhe eficient tatimor.
Gjatë 25 viteve të fundit, qeveritë në Shqipëri kanë mbështetur aktivitetin e bizneseve të vogla me përjashtime ose norma të ulëta tatimore. Një sistem i tillë ka kontribuar në zhvillimin dhe konsolidimin e sektorit të biznesit privat në Shqipëri, por gjithashtu ka krijuar më shumë “hapësira” për shmangie tatimore dhe evazion tatimor. Sa më shumë biznese e individë të lihen jashtë sistemit tatimor, dhe pa ose me një minimum barre administrative apo tatimore, aq më shumë premisa do të krijohen për shmangie të tatimeve dhe shpërndarje të padrejtë të barrës tatimore.
Duke pasur në administrim shumë tatimpagues të bizneseve të vogla, me gjurmë të pamjaftueshme dokumentare, autoritetet tatimore nuk kanë kushtuar vëmendjen e duhur në edukimin, ndihmën dhe kontrollin e bizneseve të vogla. Ky fakt ka rritur interesin për të “qenë (ligjërisht) biznes i vogël”, por nga ana tjetër kjo ka ndikuar negativisht drejtësinë e sistemit tatimor, duke lënë jashtë sistemit të përzgjedhjes për kontroll bazuar në risk shumicën (në numër) të tatimpaguesve. Prioriteti i organeve tatimore duhet të jetë formalizimi dhe krijimi i një database sa më të plotë për individët, bizneset dhe pasuritë. Sistemi tatimor duhet të synojë:
-evidentimin real të pasurive dhe të të ardhurave të individëve dhe bizneseve nëpërmjet mbledhjes dhe përpunimit të informacioneve nga të gjitha burimet, përfshirë bankat, zyrat për regjistrimin e pasurive të paluajtshme, zyrat për regjistrimin e automjeteve, të dhëna nga furnitorë të rregullt, etj;
-mbrojtjen e bizneseve të vogla me të ardhura të ulëta, të cilët realisht janë të tillë;
mbrojtjen e konkurrencës së ndershme dhe të bizneseve dhe individëve që përmbushin detyrimet tatimore;
-rritjen e nivelit të edukimit dhe të asistencës për tatimpaguesit dhe popullatën në përgjithësi lidhur me sistemin tatimor;
-zhvillimin e një sistemi kontrolli të bazuar në kryqëzimin e informacioneve dhe analizën e riskut, duke zgjedhur për kontroll biznese dhe individë me fshehje të konsiderueshme tatimore, duke dhënë mesazhe të qarta se abuzimet kanë më shumë gjasa të gjenden dhe të ndëshkohen.
(2) Tatimi mbi fitimin dhe ligji për tatim fitimin në përgjithësi datojnë nga fundi i 1998-s dhe i janë bërë ndryshime të shumta më vonë. Ky ligj ka nevojë thelbësore të ridraftohet dhe përditësohet bazuar në përvojën shqiptare dhe praktikat më të mira të huaja. Ministria e Financave e ka nisur këtë proces, dhe ridraftimi i ligjit për tatimin mbi të ardhurat është i domosdoshëm dhe duhet të adresojë shqetësimet lidhur me zhvillimin e rregullave të qarta dhe shpërndarjen e drejtë të barrës tatimore.
Norma standarde e tatim fitimit është 15%, por bizneset e vogla me qarkullim vjetor më të ulët se 5 milionë lekë janë të përjashtuara nga tatim fitimi, ndërsa bizneset me qarkullim vjetor deri në 14 milionë lekë tatohen me 5%. Norma 15% është më e vogël se niveli mesatar i BE-së, por më e lartë se shtetet e rajonit si Kosova, Maqedonia dhe Mali i Zi. Humbjet mund të mbarten deri në 3 vjet, ndërsa në Kosovë mund të mbarten për 6 vjet, në Bosnjë, Serbi, Rumani, Bullgari, Hungari, Mal të Zi, Kroaci dhe Itali për 5 vjet, në Holandë, Islandë, Finlandë për 10 vjet si dhe ka shumë vende të tjera me kohë të palimituar për mbartjen e humbjeve.
Deklarata e tatim fitimit gjithashtu ka nevojë të ndryshohet dhe zgjerohet me informacion shtesë, për të lejuar kryqëzimin e informacionit dhe procesimin e të dhënave me qëllim kontrollin e bazuar në risk.
Megjithatë, problemet kryesore për tatim fitimin lidhen me mungesën e sigurisë dhe qartësisë së dispozitave ligjore dhe rregullave zbatuese. Ka një sërë problematikash që nuk gjejnë zgjidhje të qarta dhe të qëndrueshme lidhur me trajtimin për efekt të tatimit mbi fitimin; të tilla janë p.sh. shitja e mallrave nën kosto, vlera e mbetur e aktiveve të qëndrueshme në momentin e nxjerrjes jashtë përdorimit, shitja me humbje fiskale e aktiveve të qëndrueshme, nxjerrja jashtë përdorimit, shitja e instrumenteve financiare dhe portofolave të borxheve, fshirja e borxheve të këqija, etj., për të cilat autoritetet tatimore shpesh kanë opinione të ndryshme dhe aplikojnë trajtime të ndryshme.
Ligji për tatimin mbi të ardhurat dhe rregulloret zbatuese gjithashtu përmbajnë mospërputhje të caktuara dhe dispozita e procedura të paqarta, krahasuar me standardet e kontabilitetit, çka ka rritur në mënyrë artificiale kompetencat diskrete të inspektorëve tatimorë.
(3) Tatimi mbi të ardhurat personale në Shqipëri bazohet më së shumti në sistemin e tatimit në burim, duke detyruar kompanitë ose sipërmarrësit individualë të mbajnë në burim tatimin për pagesat ndaj individëve. Tatimi mbi të ardhurat personale është vendosur me një normë të sheshtë prej 15% mbi të ardhurat bruto, përjashtuar dividentët 8% dhe të ardhurat nga punësimi të cilat tatohen në mënyrë progresive me norma 0%, 13% dhe 23%.
Duke marrë në konsideratë normat e ulëta tatimore (0 dhe 5%) të zbatueshme për fitimin e tatimpaguesve të biznesit të vogël, por edhe nivelin e lartë të kontributeve të detyrueshme për sigurime shoqërore dhe shëndetësore, normat tatimore për të ardhurat nga punësimi nuk janë të drejta.
Progresiviteti duhet të ishte më i butë në mënyrë që të shmangeshin ose minimizoheshin ndryshimet artificiale dhe reduktimet formale të pagave. Ata që respektojnë tatimin progresiv të pagave janë entet shtetërore dhe tatimpaguesit e mëdhenj si bankat, shumëkombëshet dhe disa kompani të mëdha tregtare dhe prodhuese, ndërkohë që ka shumë kompani të tjera (kryesisht të mesme e të vogla), të cilat nuk i deklarojnë të gjithë punonjësit ose nivelin real të pagave, për shkak të normave të larta të sipërpërmendura.
(4) Kontributet e sigurimeve shoqërore dhe shëndetësore janë përcaktuar si përqindje mbi pagën bruto dhe nuk mund të përllogariten nën nivelin e pagës minimale mujore (aktualisht 26.000 Lekë) dhe mbi nivelin e pagës maksimale (aktualisht 114.670 Lekë). Kontributet e sigurimeve shoqërore përbëhen nga një normë prej 24.5% e pagës bruto (15% punëdhënësi dhe 9.5% punëmarrësi).
Ndërsa, kontributet shëndetësore llogariten mbi pagën bruto pa kufi maksimal page, me një normë 3.4% (1.7% punëdhënësi dhe 1.7% punëmarrësi). Këto nivele relativisht të larta të kontributeve për pagat bruto deri në 114.670 lekë në muaj, duhet të merren në konsideratë në vendosjen e një tarife të ulët të tatimit mbi të ardhurat nga punësimi për këtë nivel të ardhurash nga punësimi.
(5) Tatimi mbi vlerën e shtuar (TVSH) vendoset mbi të gjitha mallrat dhe shërbimet e prodhuara ose të furnizuara në territorin e Shqipërisë nga persona të tatueshëm dhe mbi të gjitha, importet e mallrave në territorin e Shqipërisë dhe zë peshën më të madhe në të ardhurat tatimore të vendit.
Norma standarde e TVSH-së është 20%, përveç rasteve kur aplikohet 6% ose 0% sipas përcaktimeve në Ligjin për TVSH-në. Norma 6% zbatohet në mbledhjen e produkteve të freskëta bujqësore dhe aktivitetet e objektet turistike si dhe për reklamat në median elektronike. Norma e TVSH-së 0% aplikohet në rastet e eksportit të mallrave dhe shërbimeve nga territori i Shqipërisë dhe transporti ndërkombëtar i mallrave dhe pasagjerëve.
(6) Akcizat vendosen mbi konsumin e disa mallrave të caktuara siç janë produktet e duhanit, pijet alkoolike, kafeja, produktet e naftës, parfumet, etj.
Akcizat vendosen për mallra jo të nevojave jetike dhe janë një burim i rëndësishëm i të ardhurave tatimore, prandaj duhet të kenë një trend rritës. Megjithatë, kur vendoset për rritjen e normave të akcizës, duhet të konsiderohen sa vijon:
kapacitetet administrative në zbatimin e ligjit dhe luftimin e kontrabandës;
fuqia blerëse të konsumatorëve/përballueshmëria, përndryshe konsumi orientohet nga kontrabanda që ofron çmime më të ulëta;
normat e akcizës dhe çmimet me pakicë në tregje të ngjashme rajonale.
Bazuar në parimet e mësipërme, është e rëndësishme të forcohet kontrolli i territorit lidhur me prodhimin dhe tregtimin e duhanit, naftës, pijeve alkoolike, etj., dhe normat e akcizës të rriten vetëm gradualisht dhe paralelisht me rritjen e fuqive dhe kapaciteteve administrative dhe të fuqisë blerëse të konsumatorëve.
(7) Taksat dhe tarifat vendore konsistojnë në taksën vendore për biznesin e vogël, taksën mbi pronën, taksën e fjetjes në hotel, taksën e ndikimit në infrastrukturë, taksën mbi kalimin e së drejtës së pronësisë për pasuritë e paluajtshme dhe taksat e tarifat e tjera vendore, të cilat përfshijnë disa tarifa për zënien e hapësirave publike, për reklamat, etj.
Qeveritë vendore kanë të drejtën të ndryshojnë normat tatimore deri në 30% (plus ose minus). Qeveritë vendore kanë edhe autoritetin të shtojnë taksa dhe tarifa të reja, brenda fushëveprimit dhe siç parashikohet në ligjet përkatëse. Shqetësimi kryesor me taksat vendore është se këshillat bashkiakë vendosin për rritjen ose shtimin e taksave vendore, të cilat ndonjëherë shkelin thelbin e parimeve bazë tatimore ose vetë ligjet.
Ka pasur raste që për grupe të caktuara tatimpaguesish, një këshill bashkiak ka rritur barrën tatimore disa herë krahasuar me një vit më parë, ose ka shtuar një taksë të re që tejkalon disa herë barrën tatimore të vitit të kaluar, ose kanë shtuar një taksë të përkohshme disa herë më të lartë se taksat e përhershme ose se bashkitë e tjera. Ligji për sistemin e taksave vendore duhet të japë kritere të qarta kufizuese për numrin, kohën dhe nivelin e taksave dhe tarifave vendore që mund të vendosen nga këshillat bashkiakë.
(8) Procedurat tatimore, më së shumti të përcaktuara në Ligjin e Procedurave Tatimore dhe udhëzimet përkatëse, përmbajnë procedurat për deklarimin dhe pagesën e tatimeve, përfshirë vlerësimet tatimore, kontrollet tatimore, sanksionet dhe apelimet tatimore.
Procedurat për deklarimin dhe pagesën e tatimeve janë përmirësuar dhe lehtësuar ndjeshëm, ndërkohë ka vend për përmirësime në procedurat dhe eficencën e kontrolleve tatimore. Administrata tatimore kryen kontrolle të shkurtra dhe verifikime në ambientet e tatimpaguesit lidhur me çështje specifike (p.sh., përdorimi i kasave fiskale, deklarimi i punonjësve, etj.), por edhe kontrolle të plota të cilat përfshijnë auditimin e shumë tatimeve dhe periudhave tatimore.
Përzgjedhja e tatimpaguesve për t’u kontrolluar bëhet mbështetur në kriterin e vlerësimit të riskut, duke identifikuar tatimpaguesit me më shumë risk për shkeljen e ligjeve tatimore. Një program i centralizuar i përzgjedhjes bazuar në risk është zhvilluar në Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve (DPT), por të dhënat e përdorura nga ky sistem janë shumë të limituara. Sistemi i automatizuar i përzgjedhjes bazuar në rrezikun e fshehjes së tatimeve duhet të përmirësohet, duke shtuar informacion nga pasqyrat financiare dhe nga palë të treta për të siguruar krahasimin e të dhënave për tatimpagues të ngjashëm sipas llojit dhe natyrës së bizneseve.
Sistemi duhet të bëhet i tillë që të analizojë rrezikun e fshehjes së tatimeve në shkallë vendi për të gjithë tatimpaguesit potencialë, përfshirë ato të paregjistruar. Sistemi i zgjedhjes për kontroll bazuar në analizën e riskut duhet gjithashtu të identifikojë tatimpaguesit më të rregullt, t’i promovojë dhe të bashkëpunojë me ta dhe të mos i shqetësojë me vizita fiskale dhe kontrolle të panevojshme ose të orientuara nga realizimi i planit të të ardhurave.
Udhëzimi për procedurat tatimore duhet të ketë përcaktime të qarta për të dalluar shkeljet administrative nga shmangia tatimore dhe nga evazioni tatimor, duke dhënë qartë gjoba fikse për shkelje formale, të cilat nuk kanë efekt në të ardhurat tatimore për shtetin dhe gjoba dhe interesa ndaj shkeljeve me efekte tatimore në përqindje mbi tatimet e papaguara ose tatimet e paguara me vonesë, duke ruajtur në çdo rast parimin e proporcionalitetit.
Mbledhja me forcë e detyrimeve tatimore gjithashtu ka nevojë për përmirësime dhe zbatime efektive të procedurave dhe mjeteve ligjore. Kryesisht aplikohet vetëm bllokimi i llogarive bankare të tatimpaguesve, por edhe kjo masë nuk përdoret siç duhet dhe nuk është e koordinuar siç duhet me bankat, duke sjellë një barrë të lartë administrative dhe në ndonjë rast informalitet shtesë tek tatimpaguesi. Bashkëpunimi midis zyrave tatimore dhe bankave duhet të jetë më efikas dhe duhet të aplikohen procedura më të thjeshta dhe komunikimi elektronik.
Ligji i Procedurave Tatimore dhe Ligji për Qendrën Kombëtare të Biznesit (QKB) kanë procedura të drejtpërdrejta dhe të shpejta për regjistrimin e bizneseve. Nga ana tjetër, procedurat e çregjistrimit janë relativisht të komplikuara dhe në shumë raste, tatimpaguesit mbesin të pa çregjistruar për periudha shumë të gjata, duke krijuar kosto administrative shtesë për ta dhe administratën tatimore.
Ndërsa OJQ-të (Organizatat Jofitimprurëse) kanë qenë jashtë fushëveprimit të Ligjit të QKB-së dhe akoma regjistrohen në Gjykatën Civile të Tiranës, çka kërkon më shumë kohë dhe kosto administrative. Mendoj se nuk ka arsye të rëndësishme që OJQ-të të mos regjistrohen në QKB, ndaj duhet të shihet mundësia për të ndryshuar ligjin dhe mundësuar regjistrimin dhe çregjistrimin e OJQ-ve në QKB.
Ligji i procedurave tatimore dhe legjislacioni doganor parashikojnë sanksione dhe procedura të ndryshme për shkelje administrative të njëjta ose të ngjashme. Nuk ka kuptim që për shkelje administrative të njëjta ose të ngjashme, si p.sh. deklarime dhe pagesa të vonuara, afatet e ankimimit, penalitetet, etj., të trajtohen ndryshe nga legjislacioni doganor krahasuar me atë tatimor. Procedura të caktuara lidhur me deklarimet dhe pagesat, nivelet gjobave, afatet dhe procedurat e apelimit duhet të unifikohen.
Çmimet e referencës në dogana duhet të zbatohen vetëm për rastet abuzive dhe pasi të jenë ezauruar të gjitha metodat e tjera, siç përcaktohet në Kodin Doganor. Në fakt, unë mbështes idenë e bashkimit të administratës tatimore dhe doganore në një institucion të vetëm, për të shmangur konfliktin e interesave dhe vendimmarrjen e orientuar drejt realizimit të të ardhurave të veta (planit).
Nga sa më sipër, është e rëndësishme që tatimpaguesit dhe popullata në përgjithësi të shohin dhe të ndiejnë konsolidimin e një sistemi të drejtë tatimor. Përmirësimi dhe konsolidimi i sistemit tatimor kërkon:
-analiza të detajuara të ligjeve dhe udhëzimeve tatimore në fuqi, për të zhvilluar dispozita ligjore dhe zbatuese të thjeshta dhe të qarta;
-organizimin më eficient të administratave përgjegjëse për tatimet, doganat dhe taksat vendore, duke konsideruar bashkimin dhe organizimin funksional të tyre;
-rritjen e pagave dhe përmirësimin e procedurave të punësimit, duke garantuar punësime dhe motivime mbi baza të profesionalizmit dhe integritetit;
-zhvillimin e strukturave dhe programeve më të forta edukuese dhe trajnuese për edukimin tatimpaguesve dhe popullsisë në përgjithësi për sistemin tatimor;
-dhënien e mesazheve të qarta që evazioni tatimor dhe korrupsioni zbulohen dhe ndëshkohen siç duhet dhe se taksat mblidhen dhe përdoren në mënyrë transparente dhe të drejtë nga qeveria.
Këto ishin disa konsiderata të përgjithshme rreth sistemit tatimor shqiptar dhe nevojave për përmirësimin e tij të mëtejshëm në të ardhmen.
* Konsulent Fiskal
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.