Intervistë me Dorin Rama, Drejtor i Përgjithshëm i Crimson Finance Fund Albania
Mungesa e informacionit dhe mosnjohja e produktit nga bizneset ngelet pengesë për zhvillimin e tregut të faktoringut në Shqipëri.
Dorin Rama, Drejtor i Përgjithshëm i Crimson Finance Fund Albania, thotë se tregu ka ngelur në stanjacion në pesë vitet e fundit. Sipas tij, faktoringu ka potenciale për t’u zhvilluar, sidomos në ato marrëdhënie ku njëra palë është kompani e konsoliduar dhe me menaxhim të mirë të parasë cash.
Cila është tendenca e tregut të faktoringut në gjykimin tuaj?
Tregu i faktoringut, prej të paktën pesë vitesh, është në stanjacion. Ka pasur një krijim fillestar të portofolave, deri në njëfarë stadi dhe pastaj ka mbetur në vend. Prej atëherë, tregu nuk ka shënuar ndonjë rritje domethënëse dhe aktorët e tregut janë pak a shumë të njëjtët. Ka pasur edhe institucione financiare që kanë qenë pioniere të këtij tregu, që gradualisht ose janë blerë dhe asimiluar nga institucione të tjera, ose e kanë ndryshuar drejtimin e biznesit. Sot ngelet një treg interesant për t’u eksploruar, por kur i hyn këtij biznesi, e kupton se ka shumë vështirësi.
Pse nuk po rritet ky treg?
Problemet janë të shumanshme, duke filluar që nga kuadri rregullator: këtu e kam fjalën jo vetëm për pjesën që lidhet me Bankën e Shqipërisë, por duke përfshirë dhe Tatimet, organet e lidhura me procedurat e ekzekutimit, etj. Problemi i parë është mungesa e informacionit.
Që ti të shesësh faktorin, duhet punë shumë e madhe informative me palët: duhet të informosh klientin tënd potencial, por është e vështirë të bindësh palën tjetër që është pjesë e transaksionit të faturuar. Ne aktualisht aplikojmë produkte të faktoringut me garanci të dy kategorive kryesore:
Së pari, është faktoringu i drejtpërdrejtë, ku ne financojmë faturat e shitjes, pra, ku klienti ynë është shitësi. Një kompani ka një faturë shitjeje dhe arkëtimin do ta bëjë në një moment të dytë. Ne e paguajmë vlerën e faturës dhe më pas e marrim mbrapsht nga blerësi i produktit, ose shërbimit.
Lloji i dytë është faktoringu i anasjelltë, ku ne financojmë blerësin, për fatura të lëshuara nga një palë e tretë. Ne e paguajmë faturën për llogari të blerësit dhe më pas e marrim shumën prej tij. Tipikisht, mund të jetë rasti kur një kompani, që merret me tregti, kërkon të bëjë një blerje inventari. Ne e financojmë dhe klienti na paguan sapo ta ketë shitur mallin që ka financuar me faktoring.
Problemi kryesor te faktoringu i drejtpërdrejtë është se kemi nevojë për bashkëpunimin e palës tjetër. Ne financojmë shitësin, por na duhet edhe miratimi i blerësit që kjo faturë do të paguhet te ne. Ligjërisht, nuk ka një detyrim që ta imponojë blerësin ta paguajë faturën te faktori. Duke mos e njohur faktoringun si produkt, shpesh blerësi nuk dëshiron të bëhet pjesë e një marrëdhënieje të tillë. Problem tjetër mund të jetë marrëdhënia e blerësit me organet tatimore, sepse kemi pasur raste kur kanë pasur vështirësi për t’ua shpjeguar mekanizmin e pagesës inspektorëve të Tatimeve.
Tjetër problem pastaj mund të jetë ekzekutimi i faturës. Kjo është një fushë jo shumë e eksploruar nga gjykatat, ndaj ndonjëherë mund të hasen vështirësi në ekzekutim.
Një problem është ekzekutimi i kontratës së faktoringut. Kontratat e faktoringut dhe qirasë financiare nuk ekzekutohen njësoj si ato të kredisë. Kontratat e kredisë kanë kohë ekzekutimi shumë më të shkurtër, mesatarisht tre muaj. Për të ekzekutuar një kontratë lizingu ose faktoringu duhet bërë një padi themeli dhe gjyqi mund të zgjasë dhe më shumë se tre vjet. Kjo e bën të vështirë dhe të tejzgjatur në kohë ekzekutimin e garancisë.
Mendoj se mungon një unifikim ligjor në këtë rast, me kontratat e kredisë. Rrallëherë gjykatat e vlerësojnë financimin me lizing ose faktoring si formë kredie. Besoj se kjo duhet saktësuar në ligj, sepse koncepti i kredisë, për mendimin tim, nuk i referohet vetëm produktit financiar, por financimit në parim.
Si konkurron faktoringu në çmim me alternativat e tjera, kryesisht me kredinë bankare?
Përcaktimi i saktë i çmimit lidhet me disa indikatorë, kryesisht me rrezikun, por edhe me kërkesën e tregut, sepse një institucion financiar ka edhe kosto operative për ta mbajtur një produkt gjallë në treg. Për ne, normat e interesit janë në intervalin mes 7 dhe 15% në vit. Praktikisht, ky është një produkt afatshkurtër. Ne kemi një afat financimi deri në 6 muaj për faturë. Një avantazh tjetër është se financojmë edhe biznese start up, që zakonisht nuk financohen mw kredi bankare. Në këto raste, norma e interesit është pak më e lartë.
Avantazhi kryesor i faktoringut është transformimi i llogarive të arkëtueshme në para cash. Duke qenë se ka gjithmonë një ndryshim në kohë mes blerjes dhe shitjes së mallit, bizneset mund të kenë gjatë gjithë kohës llogari të arkëtueshme. Këtë volum mund ta transformosh në likuiditet, nëpërmjet faktoringut.
Avantazhi i dytë është se ne bëjmë analizë të palës tjetër, për shembull të blerësit, të klientit që financojmë. Kjo analizë mund t’i shërbejë klientit tonë për të bërë vlerësime lidhur me sasinë e mallit dhe shumën e ekspozimit në faturë, kohën që mund t’i japë blerësit për të shlyer faturën, etj. Kjo e ndihmon shitësin, sepse ai vetë nuk e ka objekt të punës analizën e mirëfilltë financiare të klientit.
Avantazh tjetër është se ne e ndjekim faturën vet, që nga momenti kur e financojmë. Kjo i shmang shitësit disa kosto administrative dhe barrën e ndjekjes së pagesës, që ndonjëherë mund të ndihmojë edhe në ruajtjen e një marrëdhënieje më të mirë, sepse nuk është ai që e kërkon pagesën e faturës.
Edhe si produkt, faktoringu është më dinamik. Hapja dhe mbyllja e detyrimeve mund të bëhet në çdo moment pa komision.
Sa u ndie efekti i pandemisë në treg?
Nuk mendoj se u ndie në mënyrë specifike, të paktën jo më shumë se për produktet e tjera. Besoj se ndjeshmëria lidhet më shumë me profilin e klientit, sesa me produktin financiar në vetvete. Pati një lloj luhatjeje në muajt e parë të pandemisë, por moratoriumi e ndihmoi zhbllokimin e situatës. Realisht, ndjeshmëria më e lartë ka qenë në tremujorin e parë të këtij viti, sesa në vitin 2020. Rritja e shifrave të pandemisë dhe rëndimi i situatës shëndetësore mendoj se pati një lloj ndikimi.
Efektet u ndien më shumë në volume e reja të biznesit apo në cilësinë e portofolave ekzistuese?
Mendoj më shumë në menaxhimin e portofolave. Frekuenca e disbursimeve ka një trajektore pak a shumë të ngjashme çdo vit, ka periudha me kërkesë më të lartë dhe më të ulët. Vitin e kaluar nuk pamë ndonjë shmangie nga kjo luhatshmëri e zakonshme. Ndërsa me pagesat, një periudhë disi më e vështirë ka qenë tremujori i parë i këtij viti.
Si paraqitet cilësia e portofolit?
Borxhi i keq që lidhet me faktoringun është më i lartë sesa ai që lidhet me pjesën tjetër të portofolit. Megjithatë, cilësia e këtij portofoli sot, të paktën për ne, është shumë më e mirë krahasuar me 2-3 vitet e para të aktivitetit. Në momentin kur faktoringun e fut në një cikël, është shumë më e lehtë ta menaxhosh.
Ku shihni potenciale për ta zhvilluar më tej faktoringun, qoftë si tipologji produktesh dhe klientësh?
Mendoj se marrëdhënia ideale për të zhvilluar këtë produkt në Shqipëri është kur palë në biznes është të paktën një kompani që ka menaxhim të mirë të cash-it, që vlen kryesisht për bizneset e mëdha. Nëse në skemën e faktoringut është e përfshirë një kompani e tillë, atëherë është më e lehtë për ta aplikuar si produkt. Për momentin, subjektet e vogla apo mikro përpiqemi t’i shërbejmë me produkte më të lehta për to dhe për standardet e tyre të menaxhimit.
Cilët janë sot klientët kryesorë të institucioneve të faktoringut?
Janë kryesisht klientë që kanë marrëdhënie të shitjes ose blerjes me kompanitë e mëdha të tregut. Nëse është kjo kompani me përvojë në menaxhim dhe e paguan faturën, atëherë procesi është më i thjeshtë për t’u menaxhuar. Tregtia është një sektor me shumë potencial, që i përshtatet shumë mirë produktit.
Ne kemi një peshë të konsiderueshme të manifakturës, sepse me këtë sektor ndërthurim faktoringun me qiranë financiare, për financimin e aseteve që ato përdorin. Në faktoring bëhet fjalë kryesisht për financimin e furnizimeve apo të arkëtueshmeve kundrejt klientëve vendas apo të huaj.
Përdoret në marrëdhëniet e tregtisë së jashtme, me kompani të huaja?
Ka raste që është përdorur, por në këtë rast ka ende më shumë rreziqe dhe vështirësi. Kërkon analiza të detajuara dhe besueshmëri të madhe të klientit. Këtu ka nevojë edhe për bashkëpunim me bankat.
Nëse do të bashkëpunonim me bankat për të ndërtuar një produkt që lidh faktoringun me letër-garancinë, atëherë mund të rritej shumë më tepër tregu në këtë segment. Një fasoneri financohet me faktoring për blerjen e inventarit, prodhon produktin final, e dorëzon në doganë dhe në këtë çast, letra e garancisë siguron edhe fasonerinë, por edhe ekspozimin e faktorit. Por, për momentin, bankat janë pak të ngurta në eksplorimin e produkteve të reja të këtij lloji.
Në një të ardhme të afërt, ku shihni potenciale për rritje të tregut të faktoringut?
Nëse kemi një kuadër ligjor solid që parashikon të gjitha situatat, që nga disburisimi e deri tek ekzekutimi, do të jetë më e lehtë për të matur rreziqet që marrim përsipër. Problem tjetër është informaliteti i lartë në biznes dhe kjo e dëmton faktoringun. Ne shpresojmë që reforma e fiskalizimit të ndihmojë në uljen e informalitetit, duke krijuar më shumë potenciale edhe për biznesin e faktoringut.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.