Blodin Çuçi, President, Shoqata e Tregtimit të Titujve në Shqipëri
Dy vitet e fundit kanë pasur zhvillime të rëndësishme për tregjet financiare, shoqëruar me rritjen e kërkesës së korporatave me pozicion të konsoliduar, për të emetuar obligacione me ofertë private, rritje të kërkesës së investitorëve për t’u bërë pjesë e investimeve të tilla si dhe plotësimi i kuadrit ligjor në disa aspekte.
Blodin Çuçi, President i Shoqatës së Tregtimit të Titujve nënvizon se janë pikërisht këto elemente, ashtu sikurse shtimi i lojtarëve të rinj në treg dhe hapja e Bursës Shqiptare që tregojnë për përmirësim të infrastrukturës së tregtimit dhe që shtrojnë rrugën për në vazhdim.
Ai nënvizon se ndoshta stimuli praktik i nxitjes së këtij tregu është futja në lojë e kompanive publike, duke i bërë aktive në listime në bursë apo emetime obligacionesh dhe që financimi i projekteve të tyre të zhvillimit do të ishte një bazë e mirë për zhvillimin e tregjeve financiare.
Si shfaqet aktualisht dinamika e tregut të kapitaleve në vend në këndvështrimin tuaj? A flasim dot për një treg të mirëfilltë kapitalesh?
Ndonëse në dy vitet e fundit, tregu i kapitaleve në vend ka pësuar ndryshime të rëndësishme në këndvështrimin e risive institucionale dhe pjesëmarrësve në të, me plot bindje mund të themi që tregu financiar në Shqipëri është ende në një fazë embrionale dhe ende prapa tregjeve të kapitaleve në rajon. Për ta bërë më të qartë për lexuesin, në këndvështrimin e risive të tregjeve financiare kanë ndodhur një sërë ndryshimesh në drejtim të përmirësimit të infrastrukturës së tregtimit.
Së pari, nëpërmjet hapjes së ALSE – Bursa Shqiptare e Titujve, korporatat shqiptare mund të fillojnë të drejtohen drejt formave alternative të financimit nëpërmjet emetimit të obligacioneve ose aksioneve. Në këndvështrimin e zhvillimit të tregut, plotësimi i kuadrit legjislativ për hapjen e Bursës dhe fillimin e operacioneve të saj përbën një hap tejet të rëndësishëm drejt ofrimit të shërbimeve të emetimit dhe tregtimit të titujve në tregun shqiptar. Korporatat shqiptare tashmë kanë një platformë të plotë ku mund të drejtohen për të financuar operacionet ose investimet e tyre.
Së dyti, në tregjet financiare në vend po vihet re, jo vetëm një kërkesë e rritur e korporatave të shëndosha për të emetuar obligacione me ofertë private, por kjo kërkesë është edhe materializuar nëpërmjet emetimeve të tyre. Vetëm në 5-mujorin e parë të vitit, ndonëse impakti i COVID-19 ka ngadalësuar proceset, kanë emetuar me sukses obligacione apo janë në proces emetimi 3 institucione të rëndësishme financiare në vend, si Union Bank, Banka Credins dhe Fibank Albania.
Në të tria këto emetime vihet re një kërkesë në rritje e investitorëve, çka tregon për një ekses likuiditeti në treg dhe një mungesë e alternativave të investimit. Në total, vlera e obligacione të emetuara me ofertë private nga institucione financiare apo korporata ka arritur në rreth 65 milionë euro.
Së treti, në tregun e shërbimeve financiare janë shtuar edhe disa lojtarë të rinj, çka tregon një interes të shtuar nga publiku për shërbime financiare të investimit dhe tregtimit të titujve. Tregut të fondeve të investimeve dhe pensioneve i është shtuar shoqëria e re e administrimit të fondeve të pensioneve vullnetare dhe fondeve të investimeve Albsig Invest, duke e çuar në 4 numrin e shoqërive të administrimit të tyre. Në treg aktualisht në këtë fushë po operon edhe Sigal. Ndërkohë është rritur edhe numri i shoqërive komisionere që po operojnë në bursë, si tregtarë të titujve.
Së katërti, në aspektin e legjislacionit ky vit është shoqëruar me miratimin nga Parlamenti të një pakete prej 3 ligjesh shumë të rëndësishëm për zhvillimin e tregjeve financiare. “Për shërbimet e pagesave”, ligji për “Sipërmarrjet e investimeve kolektive” dhe Ligji për “Tregjet e Kapitaleve”. Të tre këto ligje shënojnë një hap të rëndësishëm përpara drejt zhvillimit të tregjeve financiare.
Ndonëse këto hapa legjislative, të ndërmarra nga autoritetet përkatëse mbikëqyrëse dhe përpjekjet e institucioneve financiare ose korporatave private janë të rëndësishëm drejt zhvillimit të tregjeve financiare, ky treg aktualisht nuk po ofron potencialin e duhur në mbështetje të zhvillimit të përgjithshëm ekonomik.
Çfarë pritet të sjellë ligji i ri i miratuar mbi tregun e kapitaleve, si e vlerësoni atë në kontekstin risive që sjell dhe hallkave që shton?
Në radhë të parë, kjo nismë ligjore, më se e domosdoshme, është një hap shumë i rëndësishëm përpara në këndvështrimin e rregullimit të funksioneve të lojtarëve të tregut financiar, plotësimin e gjithë kuadrit funksional të operatorëve të tregut. Nga ana tjetër, ligji adreson duke përafruar standardet europiane në drejtim të mbrojtjes së investitorit.
Nëse do ta analizonim fokusin e këtij ligji do të theksonim, ndër të tjera, tre elemente lehtësuese dhe stimuluese të zhvillimit të tregjeve financiare.
i. përafrimi i legjislacionit komunitar, i cili nga njëra anë përmban standardet dhe praktikat më të mira komunitare në këtë fushë, sidomos për sa i përket mbrojtjes së investitorit.
ii. plotësimin e kuadrit të plotë të aktiviteteve të tregjeve financiare nëpërmjet përfshirjes dhe rregullimit të operatorëve të rinj si: Agjencitë e renditjes, platformat multilaterale të tregtimit dhe Platformat e organizuara të tregtimit.
iii. lehtësimin e procedurave të emetimit për obligacione dhe aksione duke përshtatur direktivën komunitare të prospektusit.
Vlen për t’u theksuar se lehtësimet e parashikuara në ligj në këndvështrimin e përgatitjes së prospektusit të plotë apo përjashtimi nga ky prospektus i plotë dhe bërja e akt-ofertës për disa kategori të caktuara emetimesh është një faktor me impakt të drejtpërdrejtë në lehtësimin e qasjes së emetuesve në tregjet e kapitaleve.
Si mund të nxitet më tej zhvillimi i këtij tregu dhe rritja e pjesëmarrësve në të?
Duke analizuar hapat e zhvillimit të tregjeve financiare në rajon dhe botë dhe duke i krahasuar ato sipas fazës ku ndodhet Shqipëria, për zhvillimin e shëndoshë të tyre do të duhet të fillojë përfshirja e kompanive publike në tregjet financiare, nëpërmjet emetimit të obligacione apo listimit të tyre dhe emetimit të aksioneve.
Si vendet e rajonit, ashtu edhe përvoja ndërkombëtare ka treguar se për ekonomitë në zhvillim është e përshtatshme që stimuli praktik i zhvillimit të tregjeve financiare të nisë nga kompanitë publike, ku dhe besimi i publikut është në nivele më të larta.
Për të bërë një shembull potencial të politikave konkrete në kuadër të zhvillimit të tregjeve financiare në ambientin shqiptar, një ndër kompanitë me potencial për t’u përfshirë në tregjet financiare është KESH-Korporata Elektroenergjetike Shqiptare.
Nga njëra anë, benefiti për publikun nga emetimi i obligacioneve të kësaj korporate do të ishte diversifikimi i portofolit të tyre, nëpërmjet investimit në këtë korporatë publike, ndërsa nga ana tjetër, për vetë korporatën do të sillte benefite imediate në financimin e projekteve afatgjata të saj me norma më të ulëta interesi. Do të ishte pikërisht publiku, i cili do të krijonte një spirale rritëse dhe mbështetëse për financimin e korporatës, duke ulur koston e saj të financimit.
Korporatat e shëndosha publike, të zotëruara nga shteti janë ende të shumta dhe financimi projekteve të zhvillimit të tyre nëpërmjet emetimit të obligacioneve ose aksioneve, do të përbënte një bazë të mirë për pikënisjen konkrete të zhvillimit të tregjeve financiare.
Cilët janë faktorët frenues të këtij tregu aktualisht?
Një ndër faktorët frenues më të rëndësishëm është mungesa e edukimit financiar. Sondazhet tregojnë se penetrimi i pamjaftueshëm i njohurive financiare në publikun e gjerë është shqetësues.
Shoqata e Tregtimit të Titujve, së bashku me Shoqatën e Bankave, Shoqatën e Fondeve të Pensioneve Vullnetare dhe Fondeve të Investimeve, Shoqatën e Siguruesve, Shoqatën e Mikrofinancës, Junior Achievemnet Albania, Partners Albania, etj., në një grupim prej më shumë se 13 shoqatash ka krijuar 2 vite më parë Rrjetin Kombëtar të Edukimit Financiar (ANFE) duke njësuar përpjekjet për një edukim financiar të shëndoshë të publikut të gjerë.
Një ndër objektivat kryesorë të ASTA dhe ANFE mbetet krijimi i një strategjie kombëtare të edukimit financiar, e cila do të adresonte në mënyrë të strukturuar dhe afatgjatë problematikat e shumta të publikut shqiptar.
Një tjetër faktor frenues në zhvillimin e shëndoshë të tregjeve financiare është edhe mungesa e transparencës financiare të korporatave shqiptare dhe informaliteti i lartë në ekonomi.
Ndonëse disa nga korporatat e shëndosha financiare shqiptare kanë kuptuar benefitet afatgjata të tregjeve financiare dhe po krijojnë standarde të qeverisjes së korporatave me transparencë të lartë, ende mungon një perceptim i gjerë në ambientin shqiptar se informaliteti është një faktor pengues në zhvillimin e qëndrueshëm të vetë korporatave.
Pra ndonëse kuadri legjislativ është i plotë dhe operatorët e tregut janë të mirëmbikëqyrur dhe funksionalë, si edukimi financiar i pamjaftueshëm ashtu edhe informaliteti i lartë, janë faktorë pengues në zhvillimin e qëndrueshëm të tregjeve financiare në Shqipëri.
Në strategjitë afatgjata të zhvillimit të tregjeve financiare duhen padyshim adresuar këto problematika, në mënyrë të strukturuar. Ndërkohë, në strategjitë afatshkurtra të zhvillimit duhen konceptuar politika qeveritare të përfshirjes së korporatave publike në tregjet financiare nëpërmjet emetimit të obligacioneve ose aksioneve. Kjo qasje strategjike afatshkurtër do të japë impaktin e saj, si në rritjen e njohurive financiare nëpërmjet njohjes së publikut të gjerë me këto instrumente, krijimit dhe konsolidimit të besimit të publikut në tregjet financiare dhe zhvillimin e shëndoshë të tyre.
Kompanitë publike
Për të bërë një shembull potencial të politikave konkrete në kuadër të zhvillimit të tregjeve financiare në ambientin shqiptar, një ndër kompanitë me potencial për t’u përfshirë në tregjet financiare është KESH-Korporata Elektroenergjetike Shqiptare. Nga njëra anë, benefiti për publikun nga emetimi i obligacioneve të kësaj korporate do të ishte diversifikimi i portofolit të tyre, nëpërmjet investimit në këtë korporatë publike, ndërsa nga ana tjetër, për vetë korporatën do të sillte benefite imediate në financimin e projekteve afatgjata të saj, me norma më të ulëta interesi.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.