Politika monetare jokonvencionale nuk është vetëm për vendet e pasura
Tregjet në zhvillim gjithmonë e kanë kundërshtuar Lehtësimin Sasior (LS). Kur Rezerva Federale e Amerikës nisi raundin e tretë të blerjeve të aseteve në vitin 2012, Guido Mantega, ministri i Financave të Brazilit, e akuzoi atë për nisjen e një “lufte monedhe”.
Në vitin 2013, Raghuram Rajan, asokohe kryekëshilltari ekonomik i qeverisë së Indisë, shprehu pakënaqësinë ndaj stilit të Winston Churchill: “Asnjëherë nuk është shpenzuar në fushën e politikës ekonomike kaq shumë, me kaq pak prova dhe nga kaq pak veta”, shkruan The Economist.
Në përgjigje të pandemisë COVID-19, po harxhohen sërish shuma të mëdha. Por jo nga pak veta. Sipas agjencisë së vlerësimit Fitch, bankat qendrore të Amerikës, Eurozonës, Britanisë dhe Japonisë, janë zotuar të blejnë asete me vlerë 6 trilionë dollarë këtë vit, tre herë më shumë se në vitin 2013, kulmin e mëparshëm. Dhe tregjet në zhvillim nuk po qëndrojnë më mënjanë.
Autoritetet monetare në Kili, Kolumbi, Kosta Rika, Kroaci, Hungari, Indonezi, Poloni, Rumani, Afrikën e Jugut dhe Turqi, kanë përgatitur ose kanë filluar blerjet e bonove të llojeve të ndryshme. Një numër edhe më i madh po e marrin në konsideratë si mundësi. Edhe në Brazil, Kongresi ka miratuar ligjin e quajtur “buxheti i luftës”, duke ndryshuar Kushtetutën, për t’i dhënë bankës qendrore më shumë liri për të blerë bono qeveritare dhe asete të tjera gjatë kësaj krize.
Deri tani, shkalla e blerjeve në tregjet në zhvillim është e vogël në krahasim me ato të bankave qendrore në botën e pasur. Banka e Indonezisë, e cila tashmë zotëron rreth 15% të obligacioneve të tregtueshme të qeverisë, mund të përfundojë, duke i shtuar ndjeshëm zotërimet e saj. Sipas bankës UBS, Banka Kombëtare e Polonisë mund të zotërojë bono me vlerë rreth 8.7% të PBB-së, nëse blen të gjithë borxhin shtesë që kërkohet për të financuar planin e stimulimit të vendit.
Por asnjë bankë tjetër qendrore nuk është e gatshme të blejë bono me vlerë më shumë se 5% të PBB-së. Për krahasim, Rezerva Federale tashmë ka mbajtur thesare ekuivalente me rreth 10% të PBB-së në fillim të vitit 2020 dhe pritet që ta dyfishojë këtë përqindje gjatë vitit.
Sidoqoftë, kritikët shqetësohen se Lehtësimi Sasior është më i rrezikshëm dhe më pak i domosdoshëm në tregjet në zhvillim. Ai vë në rrezik pavarësinë e fituar me mund të autoriteteve monetare që kanë luftuar në të kaluarën për të mbajtur distancën e tyre nga politikanët me shpenzime të mëdha.
Për shembull, kufijtë kushtetues të Brazilit mbi bankën qendrore, pasqyrojnë historinë e tij të hiperinflacionit, kur qeveritë kërkuan ndihmën e shtypit për të financuar populizmin e tyre. Dhe megjithëse inflacioni tani është nën kontroll në shumicën e tregjeve në zhvillim (me përjashtime si Argjentina, Nigeria dhe Turqia), shumë prej këtyre vendeve, ende shqetësohen se disiplinimi monetar mund të çojë në drejtime destabilizuese të monedhës së tyre.
Lehtësimi Sasiur është gjithashtu më pak i nevojshëm në botën në zhvillim. Në Kili dhe në Peru, normat e interesit janë tashmë tepër të ulëta. Por në shumicën e vendeve me nivele të ngjashme zhvillimi, bankat qendrore kanë ende hapësirë për të lehtësuar politikën monetare me mjete konvencionale. Për shembull, në Indonezi dhe Afrikën e Jugut, norma e interesit është ende mbi 4%.
Atëherë pse bankat qendrore po ecin përpara? Ato besojnë se blerjet e bonove shërbejnë për një qëllim të veçantë. Ato nuk janë as një mënyrë e pazakontë për të ulur kostot e huamarrjes dhe as një mënyrë e paligjshme për të financuar qeverinë.
Qëllimi është të stabilizohen tregjet financiare. Në Brazil, presidenti i bankës qendrore thotë se blerjet e bonove do t’i ngjajnë ndërhyrjes në këmbimin valutor. Banka nuk do të përpiqet të forcojë rendimentet e obligacioneve më shumë se sa stimulon monedhën e realit. Por do të përpiqet të qetësojë luhatjet. Banka e Rezervave të Afrikës së Jugut thotë se blerjet e saj nuk kanë për qëllim “të stimulojnë kërkesën”, por të sigurojnë një “treg që funksionon mirë”.
Në disa aspekte, LS cilësohet ende si një term i papëlqyer, që lidhet ose me merkantilizmin, si armë në një luftë monedhe, ose me aventurizmin monetar. Por kjo stigmë tashmë po venitet. Disa banka qendrore tani thonë se po kryejnë LS, edhe kur nuk i quajnë zyrtarisht si të tilla. Për shembull, Banka e Koresë ka vendosur të blejë shuma të pakufizuara të obligacioneve nga institucionet financiare që premtojnë t’i riblejnë ato pas tre muajsh.
Këto operacione “repo” janë shuma e kredive të kolateralizuara, jo e blerjeve të drejtpërdrejta. Pak ekonomistë do t’i përshkruanin si LS. Banka e Koresë jo vetëm që nuk i është shmangur LS-ve, por i ka pranuar ato krahëhapur (“Nuk do të ishte gabim po të thosha se e kemi filluar lehtësimin sasior”, vuri në dukje një zyrtar). Nuk ka ndodhur asnjëherë në fushën e bankave qendrore që kaq shumë veta, të jenë shqetësuar kaq pak, për kaq shumë blerje.