Nga prof.dr. Adrian Civici
Kolektivizimi integral i bujqësisë
Me sloganin “Toka i takon atij që e punon”, qeveria e parë komuniste shqiptare në periudhën 1945-1946, ndërmori nëpërmjet disa fazave një reformë agrare radikale për shpronësimin e pronarëve të mëdhenj e të mesëm të tokave, përfshirë këtu dhe tokat në pronësi shtetërore, të kapitalit të huaj apo ato në pronësi të institucioneve fetare, dhe shpërndarjen e tyre në favor të fshatarëve të varfër e pa tokë. Por ende pa mbaruar mirë shpërndarja e tokave, Partia Komuniste Shqiptare shpalli platformën bazë e afatgjatë të saj për bujqësinë, duke theksuar “nevojën e transformimit socialist të bujqësisë bazuar në kollektivizimin e prodhuesve të vegjël dhe krijimin e fermave të mëdha shtetërore”. Kolektivizimi i bujqësisë duhet të shërbente dhe për të aplikuar teorinë e planifikimit të centralizuar në bujqësi, e cila ishte inkopatibël me strukturën e prodhuesve të vegjël privatë e individualë.
E filluar me shpalljen e ngritjes së kooperativës së parë socialiste në vitin 1946, procesi integral i kooperativizimit de facto përfundoi në vitin 1967: kooperativat zinin tashmë 75.8% të tokave bujqësore; fermat shtetërore 20.7% të saj dhe kopshtet individuale vetëm 3.5% të saj. Ndërsa de juro, ky proces përfundoi në vitin 1976 me aprovimin e Kushtetutës së re, e cila sanksiononte eliminimin e pronësisë private mbi tokën dhe transformimin e saj në pronë shtetërore. Sipas Kushtetutës, e gjithë toka bujqësore, organizimi i prodhimit, tregtimi dhe mjetet e prodhimit ishin të gjitha të strukturuara e administruara në kooperativa bujqësore e ferma shtetërore.
Në vitin 1979, në Shqipëri nuk kishte asnjë fermë individuale private. Gjatë kësaj periudhe, bujqësia dhe prodhimi agroushqimor shqiptar arriti disa tregues të vlerësueshëm në fushën e rendimenteve dhe niveleve të prodhimit, nivelit të mekanizimit, kimizimit dhe shkallën e lartë të ujitjes, transportit dhe përpunimit të produkteve agroushqimore, formave të organizimit e drejtimit, futjen e tokave të reja nën kulturë, etj. Por thellimi i politikave centralizuese, degjenerimi i situatës në kooperativat dhe fermat shtetërore, kërkimi i “rrugëve të reja e origjinale”, në emër të mbrojtjes së doktrinës nga ana e drejtuesve të shtetit shqiptar, siç ishin p.sh. krijimi i “kooperativave të tipit të lartë”, i sistemit të tufëzave e arëzave, etj., e çuan drejt kolapsit prodhimin agroushqimor shqiptar dhe vendin drejt një situate të vështirë ushqimore, e konkretizuar me vendosjen e sistemit të tallonëve ushqimorë për një pjesë të konsiderueshme të popullsisë shqiptare.
Sukseset dhe dështimet në industrializimin e vendit
Komunistët shqiptarë, që do të përcaktonin ecurinë e vendit për një periudhë të ardhshme 45-vjeçare, me të ardhur në pushtet në nëntor 1944, deklaruan si objektiv primar transformimin e Shqipërisë nga “një vend agrar e gjysmëfeudal (1945)” drejt shndërrimit të tij “…në një vend agraro-industrial (1955)”… për të kaluar më vonë drejt një stadi “industrialo-agrar”, i cili pritej të konsolidohej në vitet 1980-‘90. Sipas kësaj skeme të zhvillimit të vendit, të frymëzuar nga strategjitë dhe politikat e BRSS të Stalinit, prioritet do t’i jepej industrisë në raport me bujqësinë, që gjithsesi konsiderohej si “dega bazë e ekonomisë” dhe brenda industrisë, prioritet do të kishte industria e rëndë që përbënte thelbin dhe ambicien kryesore të politikës së “industrializimit socialist” të vendit.
Rezultatet e para të kësaj politike ishin inkurajuese dhe brenda në periudhën 1950-‘60, industria vendase arriti të katërfishojë prodhimin e para Luftës së Dytë Botërore, u zhvillua nxjerrja e naftës dhe mineraleve të tjera, u rikonstruktuan një pjesë e madhe e rrugëve dhe urave, industria tekstile dhe ajo ushqimore, etj.
Në vitin ‘60, industria kontribuonte me më shumë se 50% në PBB e vendit dhe Shqipëria shpallte tashmë “realizimin e ndërtimit të bazës ekonomike të socializmit”.
Ndërkohë, prishja e marrëdhënieve të Shqipërisë me BRSS dhe dalja e saj “de facto” nga kampi socialist pas viteve ‘60, i ridimensionoi së tepërmi ambiciet dhe strategjinë e saj të industrializimit. Në politikat e zhvillimit të vendit hyri gjithnjë e më shumë koncepti dhe praktikat e “mbështetjes vetëm në forcat e brendshme”. “Rritja e nivelit të autonomisë ekonomike, konsolidimi i sistemit socialist, ngritja e nivelit të jetesës dhe zhdukja e dallimeve fshat-qytet etj.”, përbënin thelbin e objektivave të zhvillimit ekonomik në periudhën 1971–1985.
Gjatë kësaj periudhe u ndërtuan dhe veprat më të mëdha të industrisë shqiptare: një kombinat siderurgjik në Elbasan i aftë për të përpunuar mbi 1 milion tonë mineral hekuri dhe për të prodhuar rreth 250,000 tonë hekur e tuba çeliku në vit; disa hidrocentrale kryesisht mbi lumin Drin, me një kapacitet prej 1.8 miliard kWh/vit; një rafineri e madhe nafte, me një kapacitet rafinimi prej 1 milion tonë naftë në vit; zhvillimi i industrisë nxjerrëse e përpunuese të kromit, hekur-nikelit dhe bakrit; uzinave të tjera për prodhimin dhe përpunimin e plehrave kimike, bitumit, çimentos, tullave, etj.; uzina të industrisë së lehtë e përpunuese; etj.
Por vitet ‘80, ashtu si në shumë vende të tjera lindore me ekonomi socialiste, regjistruan dhe fillimin e rënies me shpejtësi të niveleve të rritjes ekonomike. Shqipëria kishte arritur tashmë në fund të mundësive të fazës ekstensive dhe “rrugëve të reja e origjinale të zhvillimit” të eksperimentuara prej saj. E privuar nga kapitalet e huaja, të cilat konsideroheshin si “instrumente skllavërues” dhe ndaloheshin me Kushtetutë, e arritur në limit të rezervave dhe mundësive të saj të brendshme dhe njëkohësisht si pasojë e efekteve të gabimeve të akumuluara në shumë vendime e zgjedhje thelbësore të politikave të saj ekonomike, rritja ekonomike prej 5% e vërejtur në vitet ‘70 nuk ishte më shumë së vetëm 1% në dhjetëvjeçarin vijues.
Kriza totale e sistemit socialist (1980–1990)
Në dekadën e fundit të viteve ‘80-‘90, ekonomia shqiptare shfaqi shenjat e një krize totale, mallrat e konsumit të gjerë filluan të mungonin në masë, duke kaluar në sistemin e tallonëve ushqimorë për popullsinë, eksportet u ulën, ndërkohë që kërkesat për importe të nevojës së parë shtoheshin vazhdimisht, rezervat në devizë u pakësuan dhe në tërësinë e tij, prodhimi vendas e në mënyrë të veçantë ai agroushqimor, po ulej me ritme shqetësuese.
Dizekuilibrat makroekonomikë u thelluan, deficiti buxhetor u rrit së tepërmi, duke arritur në 16.6% të PBB, rritja ekonomike modeste prej 1-2% e verifikuar në periudhën 1980-‘85 u bë negative gjatë ‘85-‘90, në fillim të vitit 1991, borxhi i jashtëm e kaloi masën e 30% të PBB.
Vendi ra në një krizë të thellë ekonomike e financiare dhe sistemi i ekonomisë së centralizuar nuk dispononte më asnjë mjet e mundësi që ta ndalte atë. Në një kuptim të gjerë, me gjithë disa tentativa për modifikimin e politikës ekonomike dhe lejimin e disa elementëve “të ekonomisë kapitaliste”, kjo ishte një krizë e vetë sistemit socialist dhe për pasojë, nuk mund të zgjidhej pa e ndryshuar atë.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.
O civic po mire po pse nuk na krahason psh vitin me te mire te prodhimit bujqesor dhe industrial ne komunizem dhe vitin me te mire te prodhimit industrial ne Kapitalizem, Jo per gje po po na rriten femijet dhe tu tregojme me shifra epersine e sistemit ku jetojme
Absolutisht qe nuk ulet korrupsioni por rritet me shume, pasi mjeket te gjitha vizitat do t’i kalojne ne oraret e leverdisshme per ta. Ku eshte mjeksia falas????!!!!! Ky eshte sherbim mjeksor privat ne institucionet e shtetit. Spitale private kemi pafund. Duhen edhe keto ???!!!
Ky eshte varferim i tejskajshem i popullsise. Nuk me duket logjike shteterore e drejte, por zhvatje e popullates. Kam 35 vjet qe paguaj detyrimet ndaj shtetit dhe rezultati ?! Duhet paguaj te perseri privatisht shendetsine te cilen e kam paguar me dekada. Ky eshte mashtrim dhe vjedhje pa skrupull. Shume turp dhe shume e frikshme njekohesisht.
👍👍👍👍
Info I bukur nice
Interesant! A ka te dhena historike per indikatore te ndryshem ekonomike ( eskporte dhe importe, prodhim, konsum, GDP, etj) per periudhen 1944-1990 dhe qe jane te aksesueshme?
Artikull interesant. Bashkohem ne kerkesen e mesiperme per te dhena zyrtare e te dokumentuara mbi indikatoret ekonomike te periudhes ’44- ’90.