Tre muaj pas rënies së “Lehman Brothers”, teksa ekonomia botërore “u shpërbë” dhe investitorët ndihen në ankth për mbrojtje, dollari u rrit me 5% kundrejt “shportës” së monedhave të tjera të përdorura gjerësisht. Në tre muajt e fundit ai kërceu me 11%; gjatë vitit të kaluar, me 22% – rritja më e shpejtë e tij në dekada, sipas The Economist. Dollari nuk ‘vërtitet’ ende në ujëra të paeksploruara: 1 euro ishte me vlerë 1 dollar në fillim të viteve 2000, për shembull. Rritja e tij do të ndihmojë eksportuesit në pjesët më pak dinamike të botës, sidomos në Europë. Por lëvizje të një shkalle të tillë zakonisht e zënë dikë në befasi, dhe kandidatët më të mundshëm këtë herë janë pikërisht tregjet në zhvillim. Arsyet kryesore për forcimin e shpejtë të dollarit amerikan janë të thjeshta për t’u kuptuar. Me Europën dhe Japoninë “mbërthyer” në apati, dhe ngadalësimin në Kinë dhe tregjet e tjera në zhvillim, ekonomia e Amerikës shfaqet relativisht e fortë. FMN pret që ajo të rritet me 3.6% këtë vit. Rezerva Federale ka filluar tashmë të shtrëngojë politikën monetare, duke ndalur programin e saj të blerjes së aktiveve, dhe tani po përgatit terrenin për të shkuar edhe më tej.
Javën e fundit, Fed ndryshoi formulimin që ajo përdori për të përshkruar planet e saj, duke i dhënë vetes hapësirë për të rritur normat e interesit më vonë gjatë vitit, rritja e parë që nga 2006. Me shtrëngimin e politikës monetare amerikane, dhe lehtësimin e mëtejshëm të bankave të tjera qendrore, investitorët mund të prodhojnë të ardhura më të mëdha nga aktivet e denominuara në dollarë. ‘Dyndje’ në kapital, dhe dollari vijon të rritet.
Mekanika e forcimit të dollarit mund të jetë e thjeshtë, efektet aspak. Firmat amerikane që shesin jashtë vendit janë goditur: rreth një e katërta e fitimeve të firmave në S&P 500 fitohen në valutë të huaj.
Rritja e dollarit ‘venit’ gjithashtu inflacionin, duke ndërlikuar vendimin e Fed-it mbi periudhën e rritjes së normave.
Por shansi i një “shoku” është më i lartë jashtë Amerikës. Kompanitë në të gjithë botën, dhe veçanërisht në tregjet në zhvillim, janë “dyndur” në borxh të denominuar në dollar, joshur nga normat e ulëta të interesit në ofertë në krahasim me borxhin e monedhës lokale. Stoku i borxheve në dollar zotëruar nga huamarrësit jofinanciarë jashtë Amerikës është rritur me 50% që nga kriza financiare, sipas Bank for International Settlements (Bankës për Zgjidhjen e Pagesave Ndërkombëtare).
Ai tani qëndron në 9 trilionë dollarë. Tregjet në zhvillim përbëjnë gjysmën e kësaj shume, duke u rritur nga një e treta që shënonin përpara krizës. Vetëm në Kinë, kreditë e denominuara në dollar kanë ‘harkuar’ nga rreth 200 miliardë dollarë në vitin 2008 në më shumë se 1 miliard dollarë aktualisht. Teksa rritet dollari, ky borxh bëhet edhe më i shtrenjtë për të shërbyer në monedhën vendase. Dhe teksa Fed fillon të shtrëngojë politikën, normat e interesit mbi borxhin në dollar – si në tregjet e obligacioneve apo nëpërmjet bankave – do të rriten paralelisht.
Si rezultat, huamarrësit rrezikojnë t’i ‘zërë dyfish syri i keq’: një dollar më i fortë dhe kosto në rritje e huamarrjes dhe rifinancimit. Kjo nuk do të kumtojë domosdoshmërisht një valë falimentesh. Por gjithsesi nënkupton një tjetër pengesë mbi rritjen në një kohë kur një pjesë e botës në zhvillim është tashmë në një situatë problematike. Brazili dhe Rusia po hyjnë drejt recesioneve të thella. Tregu i pronës së Kinës, për vite motori më i madh i rritjes ekonomike, po ngadalësohet.
Jashtë BRICS, në tremujorin e fundit të 2014-s, tregjet në zhvillim dhanë kontributin e tyre më të vogël ndaj rritjes globale për më shumë se pesë vjet.
Optimistët japin disa argumente qetësuese. Së pari, shumë huamarrës të korporatave kanë të ardhura, si dhe detyrime në dollarë, që do të thotë se mospërputhjet e monedhës nuk përbëjnë shqetësim. Por shumë prej firmave që kanë borxhe dhe të ardhura në dollarë janë firma nafte apo miniera, të cilat janë përballur me rënien e të ardhurave në dollarë, për shkak të çmimeve në rënie të mallrave.
Dhe kjo ende “godet” shumë firma të tjera të cilat janë të ekspozuara ndaj lëvizjeve të monedhës. Një e katërta e borxheve të korporatave të Kinës janë të denominuara në dollar; 9% e të ardhurave të kompanive. Që juan është zhvlerësuar disi kundrejt dollarit, dhe që Kina nuk është shumë e gatshme për të lejuar diçka të tillë, është një lloj ngushëllimi. Por fiksimi i kursit nuk ka garanci se do të vazhdojë, në qoftë se huamarrësit e korporatave nuk do të bëjnë diçka për t’u mbrojtur, ata do të goditen rëndë. Argumenti i dytë është se, aq sa huamarrësit në tregjet në zhvillim vihen nën presion për të paguar borxhet e tyre, po aq eksportuesit e tregjeve në zhvillim do të përfitojnë nga një monedhë në rënie. Për fat të keq, gjërat nuk janë kaq të thjeshta. Edhe pse shumica e firmave në tregjet në zhvillim që marrin hua në valutë të huaj e bëjnë këtë në dollarë, eksportuesit mund të mos bëjnë tregti me Amerikën, por me vende të tjera, monedhat e të cilave janë gjithashtu të zhvlerësuara ndaj dollarit. Kështu që forcimi i dollarit mund t’i shtojë barrën e borxhit ekonomive në zhvillim, duke mos i ndihmuar eksportet e tyre. Burimi i tretë i sigurisë është se tregjet në zhvillim kanë rezerva të mjaftueshme këmbimi, të cilat mund t’i përdorin për të mbështetur firmat, sikundër kanë bërë edhe Rusia dhe Brazili. Por vende si Afrika e Jugut dhe Turqia kanë më pak fuqi, dhe borxhe të mëdha qeveritare afatshkurtër që do të “gëlltisnin” dollarët.
Tregjet në zhvillim janë vënë nën presion nga Fed përpara, më së fundi në 2013, kur njoftimi se ajo do të fillojë programin e lehtësimit sasior shkaktoi zhvendosjen e parave për siguri.
Nëse sistemi do të mund ta përballojë një stuhi të tillë, optimistët thonë se, ai mund t’i mbijetojë kësaj. Por firmat kanë vazhduar të ‘ngarkohen’ me borxh të denominuar në dollar dhe tregjet në zhvillim janë më të dobëta tani se më parë. Rritja e dollarit amerikan është një shqetësim më shumë në një botë që tashmë po mbytet në to.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.