Bilanci i ndryshimeve të taksave dhe mirëqenies, tani e tutje në favor të të pasurve.
Qeveria konservatore u zgjodh vitin e kaluar me një premtim për të rregulluar financat publike të Britanisë. Në koalicion me Liberal Demokratët në 2010-‘15, konservatorët kishin zvogëluar deficitin buxhetor prej 10% të PBB-së në 5%. Tani nga nevoja për një partner koalicioni, ata duan të eliminojnë deficitin tërësisht deri në vitin 2020, shkruan The Economist. Ata pohojnë se “ne jemi brenda të gjithë së bashku”, duke shkuar përsëri kundër perceptimit popullor se konservatorët janë partia e të pasurve. Pretendimi i tyre është dëmtuar nga një polemikë mbi përfitimet e aftësisë së kufizuar. Për të ruajtur rreth 1 miliard £ (1.4 miliardë $) në vit deri në vitin 2020, në buxhetin e 16 marsit, qeveria zbuloi planet për të shkurtuar pagesën personale të pavarësisë (PIP), e cila ndihmon njerëzit me aftësi të kufizuara me kostot e tyre më të larta të jetesës. Shuma e dhënë për ata që përdorin një “ndihmë ose pajisje” (të tilla si një xham zmadhues ose një ngritje në tavan) do të ulet. Edhe pse propozimi është tërhequr më pas, Iain Duncan Smith, sekretari për punën dhe pensionet, dha dorëheqjen për arsye se kjo u mishërua në qasjen regresive të qeverisë për reduktimin e deficitit. Motivet e vërteta të z. Duncan Smith janë më pak fisnike (shih artikullin). Por ai vë në dukje një të vërtetë të pakëndshme: rikthimi i qeverisë në pushtet e ka bërë gjithnjë e më e vështirë jetën për të varfrit.
Shkurtimet e përfitimeve nën drejtimin e qeverisë së koalicionit të 2010-‘15, goditën më fort nevojtarët. Kjo nuk është befasuese: për një familje në moshë pune në pesë vendet e fundit, përfitimet janë me vlerë rreth 45% të të ardhurave bruto, krahasuar me vetëm 2% për një familje në pesë vendet e para. Dhe shumë reforma janë të arsyeshme: për shembull, numri i pretenduesve për marrjen e pagesës së aftësisë së kufizuar (DLA), i cili ofron të holla për njerëzit me aftësi të kufizuara, u trefishua në 1992-2010, me 369% rritje në terma realë në shpenzime për njerëzit që pretendonin për dhimbje shpine. Qeveria thotë se 70% e atyre të DLA kanë marrë shpërblime të pacaktuara, që do të thotë se ata vazhduan të marrin para edhe nëse u bënë më mirë. Ndryshimet në PIP që nga viti 2013 i vështirësuan kriteret e pranimit. Për më tepër, tregu i punës erdhi si shpëtim i shumë prej atyre që kanë humbur më shumë nga ndryshimet e taksave dhe përfitimeve. Deri në vitin 2015, kanë qenë 1 milion më pak të papunë, krahasuar me katër vite më parë. Shkalla e punësimit ishte në nivelin më të lartë që kur filluan të dhënat. Rritja e stimujve për të punuar me reformën e shtetit social mund të ketë qenë pjesërisht përgjegjëse. Por përmirësimi i kushteve ekonomike, kryesisht përtej kontrollit të qeverisë, pa dyshim ka ndihmuar.
Në sajë të bumit të punës, standardet e jetesës së të varfërve nuk ranë aq sa nënkuptonin ndryshimet e tatimit dhe përfitimeve. Ndërsa bankierët morën shpërblime të vogla, ka pasur rënie të mëdha në krye të shpërndarjes së të ardhurave. Efekti ishte se një familje në përqindëshin e dhjetë të shpërndarjes së të ardhurave (p.sh., ndër më të varfrit) e pa rritjen e të ardhurave me 8% nga 2007-‘08 në 2015-‘16, sipas Institutit për Studime Fiskale (IFS), një organizatë think-tank, krahasuar me një rënie prej 3% për një në përqindëshin e 90-të. Deri në fund të qeverisjes së koalicionit, të ardhurat ishin më të barabarta se para recesionit. Thënia “ne jemi brenda të gjithë së bashku”, qëndroi.
Por, jo më. Në manifestin e vitit të kaluar, Partia Konservatore u zotua të marrë 12 miliardë £ jashtë faturës së mirëqenies së moshës për punë për 2017-‘18 (më vonë u shty në 2019-‘20), e cila e ka detyruar atë për të marrë disa vendime të dhimbshme. Një ngrirje katërvjeçare në gjëra të tilla si, kreditë e taksave (ngritje e pagave për më pak të paguarit), përfitimet e banesave, do të fillojnë muajin e ardhshëm. Përfitimet nga puna do të bëhen më pak bujare. Më 22 mars, George Osborne, kancelari i sulmuar, tha se s’kishte “plane të tjera” për të ulur mirëqenien. Megjithatë, shpenzimet për përfitimet në moshë pune do të bien tri herë më shpejt në këtë Parlament, si në atë të fundit.
Të varfrit do të goditen më shumë nga këto politika, sesa ato të koalicionit. Jo vetëm sepse janë shkurtime të thella, por ndryshimet e ardhshme duken se kanë më shumë të bëjnë me kursime, sesa me reforma reale. Heqja nga viti i ardhshëm i përfitimeve për disa fëmijë ka pak arsyetim ekonomik. Zvogëlimi i përfitimit nga papunësia (një think-tank, reforma, llogarit se do të jetë me vlerë £ 550 në vit, më pak në 2020 se në vitin 2010), mund të vlejë më shumë për të ulur standardin e jetesës së të papunëve, se sa t’u japë mundësi atyre për të gjetur punë.
Për krahasim, shkurtimet e propozuara të PIP, tani të braktisura, nuk ishin aq të tmerrshme. Numri i atyre që merrnin para shtesë vetëm si pasojë e nevojës për ndihmë ose pajisje është trefishuar në 18 muajt e fundit. Vendimet e Gjykatës kanë zgjeruar fushëveprimin e “ndihmave dhe pajisjeve”, për të përfshirë gjëra të tilla si shtretër dhe karrige, të cilat janë të nevojshme për të gjithë. Edhe në qoftë se reforma ishte nisur më parë, shpenzimet për përfitimet e aftësisë së kufizuar mezi do të kishin ndryshuar nga niveli i vitit të kaluar. Çfarëdo meritash të kenë shkurtime të veçanta, z. Duncan Smith ka të drejtë të ankohet se drejtimi i tyre në popullin e punësuar është i padrejtë, kur të moshuarit janë kaq të mbrojtur. Qeveria ka premtuar të mbrojë pensionet shtetërore, të cilat do të rriten përsëri këtë vit me 3%. Njerëzit e pasur ndërkohë, po kalojnë mirë. Në buxhet, pragu për normën më të lartë të tatimit mbi të ardhurat u rrit nga £ 42.385 në £ 45.000. Një punonjës me kohë të plotë mesatare, i cili fiton 28.000 £ në vit, nuk do të përfitojë. Edhe rritja e lejimit personal për tatimin mbi të ardhurat, nga £ 10.600 në £ 11.500, nuk është veçanërisht pro të varfërve, sepse mbi 40% e të rriturve nuk fitojnë mjaftueshëm për të paguar tatimin mbi të ardhurat.
Konservatorët theksojnë se ata kanë shkurtuar të ardhurat e shumë të pasurve, me anë të masave dhe kufizimeve të mëdha në lehtësimin e taksave mbi kontributet e pensioneve. Plani për të rritur pragun e taksave është shkruar në manifestin e tyre. Por një lëvizje për të ulur normën e tatimit të kapitalit-fitimet (CGT), nga i cili do të përfitonin të pasurit, nuk u bë. Nga 30 miliardë £ nga fitimet kapitale që i nënshtrohen CGT në 2013-‘14, gjysma shkoi për 35.000 individë me të ardhura prej 100.000 £ në vit ose më shumë, sipas Fondacionit Rezoluta, një think-tank.
Tregu i punës nuk ka gjasa të kompensojë efektet regresive të ndryshimeve të fundit për mirëqenien, sipas konservatorëve, ashtu siç bënë në 2010-‘15. Papunësia nuk mund të ulet më shumë. Pagat duket se po tronditen, me projeksionet e ulëta të rritjes, të ndryshuara së fundmi. Qeveria kundërshton se një “pagë kombëtare jetese”, e cila do të rritet në 60% të të ardhurave mesatare në vitin 2020, përbën shkurtime të mirëqenies. Në fakt, shumë nga të varfrit nuk janë në punë. Familjet me të ardhura mesatare do të jenë fituesit më të mëdhenj, për shkak se shumë nga ata me pagë minimale janë fituesit e dytë në familjet me të ardhura më të larta. Një familje që renditet në dhjetëshen e shtatë do të përfitojë tri herë më shumë nga paga e jetesës se ajo që renditet ne fund. Qeveria flet për një lojë të mirë në ndarjen e vështirësive; gjatë koalicionit me Lib Dems, kjo ishte tërësisht e vërtetë. Por sipas planeve aktuale, slogani duket tepër bosh.