Ligji i ri për Trajtimin e Pronës, në themel të të cilit kompensimi vlerësohet me çmimin e shpronësimit të vitit 1944 plus një indeksim të vlerës në vite, pritet të çlirojë buxhetin e shtetit nga fatura e lartë, por nga ana tjetër ul me shume se 7 herë vlerën e kompensimit për ish-pronarët. Avokatura e Shtetit jep alarmin se kostoja në buxhet e vendimeve të Gjykatës së Strasburgut për vendimet në proces arriti në 600 mln euro. Si e ka penguar çështja e pronave zhvillimin e qëndrueshëm të ekonomisë dhe zgjidhja që vjen nga ligji i ri. Si e kanë zgjidhur kompensimin vendet në zhvillim…
Nga Blerina Hoxha
Çështjet e pazgjidhura të pronësisë e kanë mbajtur peng zhvillimin e qëndrueshëm ekonomik të vendit, pa përmendur konfliktet sociale që kanë krijuar, të drejtat e cenuara të ish-pronarëve dhe miliona eurot që buxheti i varfër i Shqipërisë detyrohet për kompensimin e kësaj shtrese.
Në krye të rrokopujës janë cenuar rëndë interesat e publikut. Faturat mbi 47 milionë euro të paguara dhe në proces nga buxheti i shtetit dhe 550 milionë eurot që priten nga 106 vendimet që janë në proces në Gjykatën e Strasburgut kanë vënë në dilemë aftësinë paguese nga fondet qeveritare.
Një taksapaguesi të rregullt, që nuk ka zënë pronën e askujt dhe as nuk ka për të rimarrë tokë ose para, e drejta është që taksat t’i kthehen në shërbime dhe jo të shkojnë pafundësisht për kompensimin e ish- pronarëve.
Por duket se zgjidhja më e mirë e mundshme të paktën në aspektin ligjor ka ardhur. Me parimin e drejtësisë, që nënkupton një kompensim të arritshëm për ish-pronarët dhe parimin e interesit publik, duke mbrojtur arkën e shtetit dhe për rrjedhojë qytetarët nga superfaturat, ligji i Trajtimit të Pronës, i teti në dhjetë vitet e fundit, i miratuar vetëm pak ditë më parë në Kuvend duket të jetë zgjidhja më e mirë deri më sot. Por që të zbatohet duhet të gjejë mbështetje ndërkombëtare dhe sidomos pranimin e Gjykatës së Strasburgut, që kërkon kompensimin me çmimin e tregut të pronarëve.
Ligji i ri, në themel të të cilit prona e kthyer, do të vlerësohet sipas zërit kadastral aktual dhe sipas zërit kadastral që ka pasur në kohën e shpronësimit 1944, me një indeksim të vlerës në vite. Por ndërsa ndryshimet e reja ligjore i kanë dhënë përparësi mbrojtjes së interesit publik duke shkarkuar buxhetin e shtetit nga vlerat e mëdha të detyrimeve, ish-pronarët nga ana tjetër pohojnë se janë cenuar rëndë prej këtij ligji.
Përfaqësuesi i Shoqatës Pronësi me Drejtësi, Myrshit Vorpsi, ka argumentuar se formula e re i referohet vlerës së truallit në kohën e shpronësimit të paligjshëm, pra në vitet 1944-1945, dhe jo me vlerën e tregut. Vorpsi pohoi se ky projektligj ka hequr parimin e kthimit të pronës të përfituar nga ligjet e mëparshme, por edhe të sanksionuar nga Kushtetuta.
Gjithashtu, një tjetër pikë e papranueshme në ligjin e ri për shoqatën është dhe mënyra e kompensimit që ul ndjeshëm masën e përfitimit financiar. Vorpsi tha se menjëherë sapo ligji të hyjë në fuqi do të kundërshtohet në Gjykatën Kushtetuese dhe do të rivihet në lëvizje Gjykata e Strasburgut. Qeveria ka pranuar se ligji që nuk është zgjidhja më e mirë për pronarët, porse zgjidhje më të mirë nuk mund të ketë. Ministri i Drejtësisë, Ylli Manjani, ka pohuar se për zgjidhjen e çështjes së pronës ka vetëm dy rrugë. “Ose të mbajmë një ‘listë dëshirash’ sipas kritereve të sotme, që nuk garantojnë zgjidhje, ose të konsiderojmë një skemë realiste. Formula e re, merr parasysh vlerën në çastin e shpronësimit, vlerësimin se çfarë ka qenë kjo pronë dhe vlerën e shtuar në vite”.
Ish-pronarët mendojnë se ka zgjidhje të tjera, të tilla si një faturë më e lartë për legalizimet dhe tarifë më e lartë për tokën bujqësore të ish- pronarëve që është dhënë në përdorim.
Pronat, si katastrofë fiskale
Teksa qeveritë shqiptare kanë dështuar në kthimin e kompensimin e pronës, dhe ish-pronarët panë si zgjidhje Gjykatën Europiane për të Drejtat e Njeriut në Strasburg, buxheti i shtetit është para një rreziku serioz.
Sipas Avokaturës së Shtetit, 106 çështje që janë në pritje të shpalljes së vendimit, që i përkasin periudhës pas vitit 2014, kanë një vlerë prej 556.524.809 euro, shumë kjo sa 22% e të ardhurave të pritshme për 2015 të buxhetit vjetor të shtetit. Po sipas Avokaturës së Shtetit, gjithsej janë ekzekutuar 19 vendime nga viti 2006 me një vlerë 18.295.547 euro, 2 vendime janë në ekzekutim me një vlerë prej 5.412.800 euro. Ndërsa nga çështjet që janë në gjykim (14 çështje në pritje të shpalljes së vendimit), që i përkasin periudhës para vitit 2014, kanë një vlerë prej 24.000.000 eurosh.
Burimet zyrtare në Ministrinë e Financave pohuan se ligji i ri “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, midis çështjeve të tjera që rregullon, siguron edhe një zbutje të faturës financiare për buxhetin e shtetit, duke e bërë atë të përballueshme. Nga ana tjetër, miratimi i këtij ligji do të sjellë edhe eliminimin e riskut fiskal në buxhet nga vendimet e GJEDNJ Strasburg, për çështjet që lidhen me pronat.
Në dy vitet e fundit, Fondi Monetar Ndërkombëtar i ka vlerësuar faturat e “Strasburgut” për kthimin e pronave, si rrezikun më të madh fiskal që i kanoset vendit. Nga një anë, vendimet e Gjykatës janë të detyrueshme për zbatim dhe në rast se ndodh e kundërta, fatura shtohet edhe më shumë nga kamatëvonesat. Nga ana tjetër, buxheti i shtetit në kushtet që është sot nuk mund të atribuojë një të tretën e tij për të kompensuar ish-pronarët pasi rrezikohen nevojat bazike të të gjithë shtetasve. Në këtë situatë, ndërmjet presionit të Strasburgut dhe të pamundësisë së përmbushjes së detyrimit qeveria shqiptare në ligjin e ri ka gjetur një formulë kompensimi që rëndon tërësisht në kurriz të ish-pronarëve.
Ligji i ri, çliron buxhetin, rëndon ish-pronarët
Neni 6 i ligjit të ri për Trajtimin e Pronave përcakton si metodologji për kompensim, pronën e njohur në bazë të zërit kadastral në kohën e shpronësimit (1994). Prona e kthyer do të vlerësohet sipas zërit kadastral aktual të saj dhe sipas zërit kadastral që ka pasur në kohën e shpronësimit, duke llogaritur diferencën e vlerës, që do të rezultojë nga ndryshimi i zërit kadastral. Ish-pronarët pohojnë se sipas kësaj forme, vlera e pronës për kompensim ulet me 7 herë në krahasim me ligjin aktual.
Sipas ligjit të ri, vendimet përfundimtare, që kanë të njohur vetëm të drejtën e kompensimit, do të vlerësohen sipas zërit kadastral që ka pasur prona në kohën e shpronësimit. Në rastet kur subjektet e shpronësuara kanë përfituar me vendim, kthimi dhe kompensimi, diferenca e llogaritur do të zbritet nga vlerësimi i vlerës së pronës së njohur për kompensim.
Vlerësimi për vendimin përfundimtar që ka njohur të drejtën e kompensimit me ligjin e ri bëhet duke marrë si referim zërin kadastral sipas origjinës së pronës, që ndodhet më afër pronës që do të kompensohet, duke u bazuar në hartën e vlerës në kohën e hyrjes në fuqi të këtij ligji.
Në rast se pranë pronës që do të kompensohet gjenden disa zëra kadastralë të njëjtë me atë të origjinës së pronës, me distancë të njëjtë dhe me vlera të ndryshme, atëherë për referim në përllogaritje merret zona që ka çmimin më të lartë.
Ky ligj parashikohet të veprojë për të gjitha kërkesat të cilat janë në shqyrtim në AKKP, në ditën e hyrjes në fuqi të tij, si edhe mbi të gjitha ato kërkesa të cilat do të paraqiten brenda afateve të këtij ligji, sa i takon njohjes së të drejtës së pronës, si dhe do t’i shtrijë efektet edhe mbi ekzekutimin e të gjitha vendimeve për njohjen e së drejtës së kompensimit, të dhëna nga organet administrative ose gjyqësore, duke përfshirë çështjet që janë në shqyrtim në gjykatat e të gjitha niveleve, në Gjykatën e Lartë, si edhe në Gjykatën Evropiane të të Drejtave të Njeriut, sa i takon vlerësimit financiar të tyre.
Ligji në këtë formë e zhvlerëson vlerën e pronave në mënyrë katastrofike, thotë Vorpsi nga Shoqata Pronësi me Drejtësi dhe është në kundërshtim me arsyetimin e Gjykatës së Strasburgut kur kërkohet kompensim me vlerën e tregut. Vorpsi shpjegon se, me këtë ligj ish-pronarët shpronësohen për së dyti që nga 1944.
Duke marrë në konsideratë se, fatura që buxheti i shtetit duhet të paguajë për ish-pronarët është e madhe, kjo nuk është për faj të ish-pronarëve, por gabimeve që ka bërë qeveria në trajtimin e çështjes së pronës në këto 25 vitet e fundit. Por me ligjin e fundit, qeveria e zgjidhi çështjen tërësisht në dëm të pronarëve. Vorpsi tha se ish-pronarët do të vijojnë t’i drejtohen Strasburgut edhe pse me këto vendime arka e shtetit shkon në kolaps, pasi sipas tij, ish-pronarëve ju ka mbetur vetëm t’i kundërvihen qeverisë me të njëjtat mjete që ajo përdor kundër tyre.
Ish–pronarët prekin fundin
Duke shpresuar se ligji më i fundit i qeverisë nuk do të pranohet nga Gjykata e Strasburgut, sipas përllogaritjeve të Shoqatës Pronësi dhe Drejtësi, me ligjin aktual, një metër katror tokë në zonën e Don Boskos në Tiranë kompensohet me 38 mijë lekë, ndërsa me ligjin e ri me 550 lekë metri katror. Gjithashtu një metër katror tokë në zonën e Stacionit të Trenit jashtë Unazës së Madhe aktualisht kompensohet 26 mijë lekë metri katror, ndërsa me ndryshimet e reja ligjore, ish-pronarët kompensohen me 350-400 lekë metri katror. Formula e re i zhvlerëson faturën e kompensimit me gati 7 herë sipas shembujve tipikë në zonën e Tiranës. Por shoqatat e ish-pronarëve pretendojnë se duke përllogaritur si kompensim të tokës truall kadastrën e vitit 1944, fatura e kompensimit zhvlerësohet shumëfish.
Sipas të dhënave të Shoqatës Pronësi me Drejtësi, Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronës ka njohur për efekte kompensimi mbi 80 mijë hektarë tokë truall. Me ligjin e ri, ku referenca do të jetë sipërfaqja truall në vitin 1944, toka truall për kompensim nuk është më shumë se 5-7 mijë hektarë në të gjithë vendin. Reduktimi me këtë përmasë i kompensimit të tokës truall e redukton faturën në mënyrë drastike.
Siguria publike mbi të gjitha
Me parimin e sigurisë publike që prevalon mbi të gjitha të drejtat e grupeve të tjera të interesit në këtë rast ish–pronarëve, qeveria synon që të fitojë arsyetimin e Gjykatës së Strasburgut për të pranuar një faturë më të ulët kompensimi për ish-pronarët se aktualja.
Fatura prej 600 milionë eurosh nga vendimet e miratuara tashmë dhe ato në proces rrezikojnë të çojnë në faliment arkën e shtetit, ndaj prevalimi i sigurisë publike do të jetë mjeti i qeverisë shqiptare për të kthyer timonin e Gjykatës së Strasburgut.
Kjo Gjykatë, por edhe standardet ndërkombëtare në fushën e të drejtave të njeriut kërkojnë një zgjidhje përfundimtare mbi këtë çështje dhe sidomos marrjen përsipër nga qeveria të detyrimeve që burojnë nga ky proces dhe krijimin e një mekanizmi efektiv vendas, të tillë që të jetë në gjendje t’i japë zgjidhje përfundimtare situatës në shkelje të këtyre të drejtave.
Qeveria në relacionin e shpjegues që shoqëron ligjin e ri argumenton se është marrë në konsideratë mundësia e krijimit të një legjislacioni të përshtatshëm për shpërblimin e drejtë të ish-pronarëve, por edhe ruajtja e interesit publik.
Ka tashmë precedentë që Gjykata e Strasburgut i ka marrë vendimet e saj për kompensimin e pronarëve nisur nga interesat e mëdha publike.
Në vendimin e “Maria Athanasiu etj.,kunder Rumanisë”, në marrëdhënie me legjislacionin për kthimin/kompensimin, GJEDNJ-ja shprehet: “Gjykata ka deklaruar se do të respektojë vendimin e legjislativit për atë që është ‘në interes të publikut’, përveç rasteve kur ky gjykim është qartësisht pa bazë të arsyeshme”.
Në po këtë vendim, në aspektin material, thelbësor, gjykata orienton përmbajtjen e legjislacionit për kompensim: “Sipas nenit 1, të protokollit nr. 1 të Konventës Europiane për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe Lirive Themelore, shteti ka të drejtën për shpronësim të pronës, duke përfshirë çdo të drejtë kompensimi dhënë nga legjislacioni si dhe të zvogëlojë, madje edhe në thelb, nivelet e kompensimit sipas skemave legjislative.
Në nenin 1, të protokollit nr. 1, kërkohet që shuma e kompensimit të dhënë për objektet e marra nga shteti të jetë “e lidhur në mënyrë të arsyeshme” me vlerën e tyre. Një mungesë totale e kompensimit mund të konsiderohet e justifikueshme në bazë të nenit 1, të protokollit nr. 1, vetëm në raste të veçanta. Protokolli nr. 1, nuk garanton të drejtën e kompensimit të plotë në të. Në mënyrë të veçantë, objektivat e ligjshëm në “interes të publikut”, si ato të ndjekura në masat e marra në kuadër të reformës ekonomike ose masat e hartuara për të arritur drejtësi më të gjerë sociale mund të kërkojnë më pak se rimbursim të vlerës së plotë të tregut.” Në këtë mënyrë, vetë gjykata pranon prioritetin e rregullimeve të legjislativit, mjaft që ato të mos i kundërvihen respektimit të konventës.
Duke i qëndruar parimit të sigurisë publike dhe një kompensimi më të ulët ndaj ish-pronarëve, qeveria synon të bëjë të pranueshëm ndërkombëtarisht ligjin.
Por ish-pronarët pohojnë se ligji në këtë formë cenon sigurinë juridike. Vorpsi tha se i hartuar në këtë mënyrë, ligji i ri për trajtimin e pronës i cenon të drejtat e fituara nga legjislacioni në fuqi dhe vendimet e mëparshme të Agjencisë së Kthimit dhe Kompensimit të Pronave.
Lëmshi i legjislacionit lidh nyje pronat
Legjislacioni aktual mbi pronësinë është ndryshuar shpesh, të paktën shtatë herë gjatë periudhës 2004-2010. Gjykata e të Drejtave të Njeriut (GJEDNJ) ka analizuar për qeverinë shqiptare se kompleksiteti i dispozitave legjislative, ndryshimet e shpeshta të tyre, do të kontribuojnë në mënyrë të pashmangshme në një mungesë të përgjithshme të sigurisë juridike.
Në përfundim, GJEDNJ konkludon se “duke marrë parasysh natyrën joefektive të sistemit aktual të kompensimit, pa cenuar zhvillimet e mundshme të ardhshme në lidhje me mekanizmin e kompensimit, çmon të arsyeshme t’u japë ankuesve një shumë që do të përfaqësonte një zgjidhje përfundimtare dhe shteruese të ankimeve të tyre”.
Gjykata Europiane e të Drejtave të Njeriut i la një afat 18-mujor shtetit shqiptar për të marrë këto masa lidhur me zbatimin e detyrave të specifikuara në këtë vendim pilot, duke pezulluar gjatë kësaj periudhe të gjithë vendimmarrjen e kësaj gjykate në lidhje me kërkesat e dërguara për çështjen e kthim/kompensimit nga shtetasit shqiptarë.
Në muajin nëntor 2013, Agjencia e Kthimit dhe Kompensimit të Pronave (AKKP) mori përsipër zbatimin e rekomandimeve të GJEDNJ-së, të masave të përgjithshme të dhëna në vendimin pilot të sipërcituar, dhe në bashkëpunim me Ministrinë e Drejtësisë dërguan për miratim Vendimin e Këshillit të Ministrave VKM/2014 “Planin e veprimit mbi zbatimin e Vendimit Pilot ‘Manushaqe Puto’ etj., kundër Shqipërisë”. Plani i Veprimit parashikonte në përmbajtje të tij ndërmarrjen e disa proceseve administrative si dhe reformën ligjore dhe institucionale në fushën e kthimit dhe kompensimit të pronave.
Referuar këtij plan-veprimi dhe bazuar në vendimin pilot të GJEDNJ, pas konsultimeve me ekspertë të KiE, Bankës Botërore dhe IOM, si dhe bazuar në praktikën e trajtimit të çështjes së kthimit dhe kompensimit të pronave nga Gjykata Kushtetuese, qeveria pretendon se ligji më i fundit për trajtimin e pronave e zgjidh problemin në mënyrë shteruese, edhe pse duke i dhënë zgjidhje të pjesshme kompensimit të ish-pronarëve.
Si dështoi skema aktuale e kompensimit
Duke iu referuar raportimit që Ministria e Drejtësisë ka bërë në Kuvend, numri total i vendimeve të marra gjatë procesit të kthimit dhe kompensimit të pronës në periudhën 1993 – 2013 është rreth 53 mijë. Sipërfaqja totale e njohur me këto vendime është 186,823 ha tokë. Vendimet që janë marrë përgjatë viteve 1993-2013, kanë njohur të drejtën e kthimit fizik për 74,420 ha. Vendimet që janë marrë përgjatë viteve 1993-2013, kanë njohur të drejtën e kompensimit për 73,400 ha tokë.
Referuar vendimeve të cilat janë kompensuar financiarisht nga fondet e kompensimeve financiare për vitet 2005-2014 rezulton vetëm 15.9 ha tokë.
Me këtë formë, Ministria e Drejtësisë sqaron se, është arritur të shlyhet një pjesë e pronarëve me kompensim për një pjesë të truallit 200 – 500 m² (në varësi të sipërfaqes së njohur për kompensim) dhe, sipas rendit kronologjik të vendimmarrjes, ka arritur deri në vitin 1994. Ndërsa për tokën bujqësore, nuk ka filluar asnjë procedurë kompensimi. Duket qartë se formula e përdorur për kompensimin e ish-pronarëve nuk është efektive.
Në periudhën 2005-2014 janë kompensuar pjesërisht vetëm 900 vendime për kompensim (nga 200-600 m²) vetëm të zërit kadastral truall me një vlerë prej 4.1 mld lekë në total, ndërkohë që projektligji i ri synon që fondi i vënë në dispozicion për 10 vjet, me këtë projektligj, bëhet i detyrueshëm për t’u dhënë vetëm në një vit.
Sipas të dhënave statistikore të mësipërme, rezulton se nëse do të vazhdohej të kompensohej me metodologjinë e pjesshme të ndjekur deri më tani, me ritmin e deritanishëm, ku në 10 vjet proces kompensimi financiar është realizuar kompensimi për 16 ha tokë, do të duhej të paktën 4588 vjet për kompensimin e së gjithë sipërfaqes së njohur për kompensim prej 73,400 ha.
Megjithëse ligji i ri nuk ka një faturë financiare se sa kushton kompensimi, qeveria në mënyrë indirekte thotë se do të mbyllë procesin e kompensimit në 10 vitet në vijim, duke hequr nga buxheti për kompensimin e ish-pronarëve 5 miliardë lekë në vit, çka do të thotë se fatura e përgjithshme e kompensimit është 50 miliardë lekë.
Shembuj si është zgjidhur kompensimi
Kroacia:
Kërkuesit mund të marrin kompensim me 100% vlerën aktuale të tregut vetëm për apartamentet; për të gjitha pronat e tjera, ka një shkallë zbritëse kompensimi, ku pronat në kategorinë më të lartë marrin vetëm 4% të vlerës aktuale. Në të njëjtën kohë, 25% e vlerës së kompensimit është paguar në të holla, ndërsa pjesa tjetër në obligacione shtetërore me afat maturimi deri në 20 vjet.
Republika Çeke
Kërkesat që i plotësojnë nuk mund të kenë sipërfaqe më të madhe se 150 hektarë tokë jobujqësore. Kërkuesit që i plotësojnë kushtet mund të jenë vetëm personat, prona e të cilit është shpronësuar dhe bashkëshorti a bashkëshortja apo pasardhësit e drejtpërdrejtë (fëmijët); vëllezërit dhe motrat, nipërit dhe mbesat nuk mund të kërkojnë kthim a kompensim. Krahas kësaj, vetëm personi të cilit i është shpronësuar prona mund të marrë kompensim në të holla; trashëgimtarët e tjerë mund të marrin vetëm obligacione.
Letonia
Ligji parashikon kompensim me vlerën e pronës në kohën e shpronësimit në vitin 1941.
Maqedonia
Kompensimi mbështetet në vlerën aktuale të tregut, si Shqipëria, por vlera llogaritet sipas gjendjes së pronës në momentin e konfiskimit (pra nëse prona ka qenë tokë bujqësore në vitin 1945 dhe tani në të ka pallate të larta, pronari kompensohet për vlerën e tokës bujqësore). Kompensimi mund të jepet në obligacione me afat maturimi deri në 10 vjet.
Mali i Zi
Kompensimi llogaritet në bazë të gjendjes së pronës në momentin e konfiskimit, si në Maqedoni. Mali i Zi ka vendosur edhe një kufi ligjor se sa mund të paguhet çdo vit nga buxheti (0,5% e PBB-së) dhe një nivel maksimal që mund të paguhet për kompensimin e tokës së konfiskuar (10% e PBB-së). Kompensimi mund të paguhet në obligacione shtetërore, në vend të mjeteve monetare.
Serbia
Kompensimi i nënshtrohet një kufiri të sipërm prej 500.000 eurove për kërkues. Vlera gjithsej e kompensimit që mund t’u paguhet kërkuesve është e kufizuar me ligj jo më shumë se 2 miliardë euro. Çdo mungesë e fondeve duhet të përballohet nga kërkuesit në mënyrë përpjesëtimore.
Çështja “prona”, si u dëmtua ekonomia e të gjithëve
Shtetëzimi i pasurive të paluajtshme nga reforma agrare e viteve 1950-1960 nuk qe asgjë para ndarjes për frymë të tokës bujqësore dhe fragmentarizmit në 3 milionë pasuri që bëri qeverisja demokratike në vitin 1991 me ligjin 7501.
Toka bujqësore e dhënë në përdorim ka krijuar 500 mijë pronarë të rinj në kurriz të pronarëve realë, sot nuk mund të zhbëhet më. Qeveria ka nisur procedurat për të bërë pronarë përdoruesit e 7501, ndërkohë zhvillimi i bujqësisë, turizmit, investimeve private do të mbeten përjetësisht peng i këtij zhvillimi të çorganizuar gati me dashje në ndarjen e pronësisë.
Kush ka udhëtuar nëpër Shqipëri, ka parë parcelat e ngushta të tokës, një të mbjellë me grurë dhe një me domate, diku 100 metra me perime dhe ngjitur një parcelë djerrë. E gjithë kjo sepse vendi aktualisht ka 350 mijë ferma të vogla, sipërfaqja e të cilave, në një mesatare të përgjithshme, nuk i kalon të 1.2 hektarët. Akoma më keq sipërfaqja e parcelave të mbjella me një kulturë nuk i kalon të 0.2 hektarët. Ministri i Bujqësisë, Edmond Panariti, e ka cilësuar fragmetarizimin e tejskajshëm të tokës si pengesën themelore për kultivimin në masë të kulturave bujqësore që bëjnë konkurrues vendin tonë.
Të gjithë e kujtojmë rastin se si banorët e Kakomesë në Komunën e Lukovës shpërthyen në kryengritje duke e penguar seriozisht investimin që kompania e njohur franceze “Club MED” planifikoi për ndërtimin një resorti turistik luksoz. Në themel ishte konflikti për pronat, ku shteti e thelloi edhe më tej duke mos njohur pronat e banorëve dhe duke i trajtuar ato si pronë shtetërore. Ndërkohë që francezët e “Club MED” braktisën synimet në Shqipëri, konflikti i pronësisë për tokat e Kakomesë vijon të jetë një çështje ende e pasqaruar në gjykata.
Në këto kushte është shumë e vështirë për një investitor të huaj që të vijë në Shqipëri dhe të ndërtojë një fabrikë, hotel, apo çdo objekt tjetër pa ditur se e kujt është toka. Rastet kur investitorët seriozë i janë larguar Shqipërisë me shkak pronën janë të shumta.
Çështja e pazgjidhur e pronave është bërë shkak për nxitjen e informalitetit, ndërtimeve pa leje.
Çmohet se në gjithë vendin janë ngritur pa leje rreth 400.000 ndërtesa.
Sipas një analize që ka bërë Banka Botërore, afërsisht një e treta e tokës në të cilën janë ndërtuar objektet e paligjshme u përket ndërtuesve, një e treta i përket shtetit dhe një e treta një personi tjetër.
Çështja e pazgjidhur e pronave ka krijuar një treg të deformuar të pasurive të paluajtshme.
Shqipëria i ka pothuajse joaktive taksat mbi tokën bujqësore, por çmimet e tokave janë ndër më të lartat në rajon. Për shkak të copëzimit të madh të pronës, tregu paraqitet i deformuar, duke ofruar çmime spekulative në zonat me interes për investime në bujqësi. Për vitin 2014, tokat bujqësore në Kroaci, sipas Raportit Factor Markets EU kanë variuar mes 5,000 deri 7,000 euro për hektar. (pra 0,5-0,7 euro/m²).
Në Shqipëri, toka bujqësore është dhjetëfish më e shtrenjtë.
Sipas hartës zyrtare të vlerës së tokës, çmimi i lartë ofrohet në Durrës (Romanat) me 909 lekë/m², pra rreth 6,5 euro/m², ku një hektar tokë bujqësore shkon në 65 000 mijë euro, gati dhjetëfish më shumë se në rajon. Ndërsa po sipas hartës së vlerës, një hektar tokë në Pukë kushton 7000 euro njësoj sa çmimet mesatare të tokave në rajon.
Në Maqedoni, çmimi i toklave shkon rreth 2,500-15,000 euro/ha, për zonat malore, 15,000-25,000 euro/ha për zonat fushore. Ndërkohë që çmimi për hapësirat për qira është rreth 5-25 euro/ha në varësi të llojit të tokës dhe pozicionit. Krahasuar sërish me vendin tonë, 2,5 euro/m² çmimi më i lartë në fqinjin tonë duket ende larg çmimit më të lartë tonin me 6,5 euro/m². Pra, Shqipëria qëndron lart me rreth 3 euro/m².
Qytetarët që nuk kanë zënë tokën e askujt do të detyrohen të paguajnë me taksat e tyre faturën që buxheti i shtetit do të akordojë për kompensimin e ish-pronarëve. Rreth 47 milionë euro janë paguar dhe janë në proces për t’u paguar nga buxheti i shtetit, ndërsa të 106 vendimet e depozituara kushtojnë mbi 550 milionë euro.
Financat: Ligji i ri për trajtimin e pronës zbut riskun në buxhet
Ministria e Financave pohon se ligji i ri për trajtimin e çështjes së pronave zbut rrezikun fiskal që vjen nga fatura e lartë e kompensimit me ligjin aktual.Në Buxhetin e vitit 2016 janë parashikuar 3 miliardë lekë për qëllime të kompensimit financiar të pronës dhe shuma do të rritet në vite, duke arritur mesatarisht 5 miliardë lekë në vit për 10 vjet, pohuan burimet zyrtare në një prononcim për “Monitor”.
A e zbut faturën financiare në buxhet dhe a ul rrezikun fiskal që vjen nga vendimet e Gjykatës së Strasburgut Ligji i ri për Kthimin dhe Kompensimin e Pronës?
Është e vërtetë që ligji i ri “Për kthimin dhe kompensimin e pronës”, midis çështjeve të tjera që rregullon, siguron edhe një zbutje të faturës financiare për buxhetin e shtetit, duke e bërë atë të përballueshme. Nga ana tjetër, miratimi i këtij ligji do të sjellë edhe eliminimin e riskut fiskal në buxhet nga vendimet e GJEDNJ Strasburg, për çështjet që lidhen me pronat.
Sikundër mund të jeni në dijeni, çështjet që trajtohen nga Gjykata e të Drejtave të Njeriut në Strasburg (GJEDNJ) lidhen me të drejtat e njeriut, por nga historiku i çështjeve dhe vendimeve që u përkasin shtetasve shqiptarë, ato janë kryesisht çështje dhe vendime që lidhen me kthimin dhe kompensimin e pronave.
Sipas të dhënave nga Ministria e Financave, rezulton se ekzekutimi i vendimeve të GJEDNJ-së për kthimin dhe kompensimin në periudhën 2005–2014, kap vlerën prej 1,191,555 lekë. Për vendime të ekzekutuara deri tani, nga buxheti i vitit 2015, janë 790 milionë lekë, mes të cilave edhe çështja “Karagjozi kundër Shqipërisë”, si pasojë e ekzekutimit të së cilës, shteti duhet të paguajë vlerën 8,163,000 euro.
Ndërkohë që janë në proces miratimi nga Këshilli i Ministrave disa vendime të reja, siç është rasti i Vendimit të GJEDNJ “Sharra dhe të tjerë kundër Shqipërisë” në shumën 5 385 800 euro ose rreth 754 012 mijë lekë.
Ministria e Financave nuk ka informacione zyrtare sa janë ankimimet e shtetasve shqiptarë për kompensim prone, në radhë për t’u shqyrtuar nga GJEDNJ në Strasburg dhe sa është vlera e tyre.
Aktualisht, sa është fatura korente dhe ajo e pritshme për vitin 2016, që vjen nga zbatimi vendimeve të Gjykatës së Strasburgut?
Në buxhetin 2016 janë parashikuar 3 miliardë lekë për qëllime të kompensimit financiar të pronës dhe shuma do të rritet në vite, duke arritur mesatarisht 5 miliardë lekë në vit për 10 vite.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.
prona duhet te kthehet teke i zoti boll me genjeshtra,intriga dhe ligje qe jane te pa dobishme per pronaret