Mos e nënvlerësoni rrezikun e politikës së identitetit, të prirë nga e majta, shkruan Th Economist
Diçka ka shkuar shumë keq me liberalizmin perëndimor. Në thelb, liberalizmi klasik beson se përparimi njerëzor vjen nga debati dhe reforma. Mënyra më e mirë për të lundruar në ndryshimin përçarës në një botë të ndarë, është përmes një angazhimi universal ndaj dinjitetit individual, tregjeve të hapura dhe qeverisjes së kufizuar.
Megjithatë, Kina, një shtet tashmë shumë i fuqishëm, e akuzon liberalizmin se është egoist, dekadent dhe i paqëndrueshëm. Nga ana tjetër, populistët në të djathtë dhe të majtë, po e përbuzin liberalizmin për privilegjin dhe tendencat e tij elitare.
Gjatë 250 viteve të fundit, liberalizmi klasik ka ndihmuar në arritjen e një përparimi të pashembullt. Dhe ky përparim nuk do të zhduket sa hap e mbyll sytë. Por liberalizmi po kalon një provë të rëndë, ashtu siç ndodhi edhe një shekull më parë, kur kanceri i bolshevizmit dhe fashizmit filloi të gërryente nga brenda Europën liberale. Është koha që liberalët të kuptojnë se kundër kujt po luftojnë dhe për çfarë.
Kjo luftë nuk është askund më e ashpër se në Amerikë, ku këtë javë, Gjykata e Lartë zgjodhi të mos hidhte poshtë një ligj mizor dhe të çuditshëm kundër abortit. Kërcënimi më i rrezikshëm ndaj vlerave të liberalizmit vjen nga e djathta pro-Trump. Populistët përbuzin strukturat themelore liberale si shkenca dhe sundimi i ligjit, duke i konsideruar ato si fasada të një komploti shtetëror kundër popullit të thjeshtë.
Ata hedhin poshtë faktet dhe arsyen, duke favorizuar emocionet. Impulse të tilla çojnë në përhapjen e gënjeshtrave si ajo se zgjedhjet presidenciale në vitin 2020 u vodhën. Nëse njerëzit nuk mund t’i zgjidhin mosmarrëveshjet duke përdorur debat dhe institucione të besueshme, ata përfundojnë duke përdorur forcën.
Sulmi nga e majta është më i vështirë për t’u kuptuar, pjesërisht sepse në Amerikë termi “liberal” tashmë nënkupton një të majtë joliberale. Një stil i ri politik është përhapur kohët e fundit nga departamentet e universiteteve elitare. Ndërsa të diplomuarit e rinj kanë gjetur punë nëpër media, politikë, biznes dhe arsim, ata kanë përhapur idenë e të ndierit “të pasigurt” dhe një axhendë të fiksuar me një vizion të ngushtë të drejtësisë për grupet e shtypura të popullsisë.
Ata gjithashtu kanë përhapur taktika për të imponuar pastërtinë ideologjike, duke mos u mundësuar platforma armiqve të tyre dhe duke anuluar aleatët që kanë shkelur rregullat, një ideologji e ngjashme me shtetin konfesional që mbizotëroi në Europë para se të zinte rrënjë liberalizmi klasik, në fund të shekullit XVIII.
Në dukje, e majta joliberale dhe liberalët klasikë si The Economist dëshirojnë shumë gjëra të njëjta. Të dyja besojnë se njerëzit duhet të jenë në gjendje të përparojnë në jetë, pavarësisht nga seksualiteti apo raca. Ato besojnë në domosdoshmërinë e ndryshimit.
Sidoqoftë, liberalët klasikë dhe progresistët joliberalë nuk pajtohen në mënyrën sesi mund të arrihen këto gjëra. Për liberalët klasikë, drejtimi i saktë i përparimit është i panjohur. Ai duhet të jetë spontan dhe nga poshtë lart – dhe kjo varet nga ndarja e pushteteve, në mënyrë që askush dhe asnjë grup të mos jetë në gjendje të ushtrojë kontroll të qëndrueshëm. Në të kundërt, e majta joliberale vendos pushtetin e vet në qendër të gjithçkaje, sepse ata janë të sigurt se përparimi është i mundur vetëm pasi të jenë shpërbërë më parë hierarkitë racore, seksuale dhe padrejtësi të tjera.
Ky ndryshim në metodë ka implikime të thella. Liberalët klasikë besojnë në vendosjen e kushteve fillestare të drejta dhe që eventet të lejohen të zhvillohen përmes konkurrencës – duke eliminuar monopolet e korporatave, duke hapur esnafe, duke reformuar rrënjësisht sistemin e taksave dhe duke e bërë arsimin të aksesueshëm.
Progresistët e shohin sistemin laissez-faire si një pretendim të cilin e përdorin grupet e fuqishme për të ruajtur status quo-në. Ata besojnë në vendosjen e “barazisë” – me rezultate që ata i konsiderojnë të drejta. Për shembull, Ibram X. Kendi, një studiues-aktivist, thotë se çdo politikë colour-blind, përfshirë testimin e standardizuar të fëmijëve, është raciste nëse ajo çon në rritjen e diferencave racore, sado të mira mund të jenë qëllimet e saj.
Kendi ka të drejtë që dëshiron një politikë anti-raciste funksionale. Por qasja e tij rrezikon t’u mohojë disa fëmijëve të pafavorizuar ndihmën që u nevojitet dhe të tjerëve mundësinë për të realizuar talentet e tyre. Në mënyrë që shoqëria të lulëzojë, jo vetëm grupet, por edhe individët duhet të trajtohen në mënyrë të drejtë. Për më tepër, shoqëria ka shumë qëllime. Njerëzit shqetësohen për rritjen ekonomike, mirëqenien, krimin, mjedisin, sigurinë kombëtare, dhe politikat nuk mund të gjykohen vetëm për nga fakti nëse ato ndihmojnë një grup të caktuar.
Liberalët klasikë e përdorin debatin për të gjetur përparësitë dhe kompromiset në një shoqëri pluraliste dhe pastaj i përdorin zgjidhjet për të vendosur një drejtim. E majta joliberale beson se tregu i ideve është i manipuluar, ashtu si të gjithë të tjerët. Sipas tyre, ajo që maskohet si dëshmi dhe argument, është në të vërtetë një ushtrim i pushtetit të elitës.
Progresistët tradicionalë dhe joliberalë
Progresistët tradicionalë mbështesin lirinë e fjalës. Por progresistët joliberalë mendojnë se barazia nënkupton që baraspesha duhet të anohet kundër atyre që janë të privilegjuar dhe reaksionarë. Kjo do të thotë se duhet kufizuar liria e tyre e fjalës, duke përdorur një sistem viktimizimi. Rezultatet janë paragjykimi, anulimi dhe heqja e platformës së shprehjes.
Milton Friedman dikur tha se “shoqëria që vendos barazinë para lirisë, do të përfundojë pa asnjërën”. Ai kishte të drejtë. Progresistët joliberalë mendojnë se kanë një plan për çlirimin e grupeve të shtypura. Në realitet, plani i tyre është një formulë për shtypjen e individit – dhe nuk ndryshon shumë nga planet e së djathtës populiste. Sipas mënyrës së vet, të dyja ekstremet vënë pushtetin para procesit, përfundimet para mjeteve dhe interesat e grupit para lirisë së individit.
Vendet e udhëhequra nga njerëz të admiruar nga populistët, si Hungaria nën Viktor Orban dhe Rusia nën Vladimir Putin, tregojnë se pushteti i pakontrolluar është një themel i keq për një qeverisje të mirë. Kuba dhe Venezuela tregojnë se qëllimet nuk justifikojnë mjetet.
Kur populistët vënë ndarjet politike përpara të vërtetës, ata sabotojnë qeverisjen e mirë. Kur progresistët i ndajnë njerëzit në kasta konkurruese, ata e kthejnë kombin kundër vetvetes. Të dyja i dëmtojnë institucionet që zgjidhin konfliktet shoqërore. Prandaj ata shpesh përdorin shtrëngimin, sado që u pëlqen të flasin për drejtësinë.
Nëse liberalizmi klasik është shumë më i mirë se alternativat e tjera, atëherë pse nuk po pranohet lehtësisht në të gjithë botën? Një arsye është se populistët dhe progresistët ushqehen me njëri-tjetrin në mënyrë patologjike. Urrejtja që secili kamp ndjen ndaj kampit tjetër, nxit mbështetësit kundër njëri-tjetrit, në dobi të të dyja palëve.
Kështu, nëse kritikon veçoritë e grupit tënd, tingëllon si tradhtar. Në këto kushte, debati liberal nuk qëndron dot i hapur. Mjafton të shihni si shembull Britaninë, ku politika në vitet e fundit është konsumuar nga debatet pa mbarim midis mbështetësve të Brexit në Partinë Tory dhe atyre të Partisë Laburiste nën Jeremy Corbyn.
Disa aspekte të liberalizmit shkojnë kundër vetë natyrës njerëzore. Ai kërkon që ju të mbroni të drejtën e kundërshtarëve tuaj për të folur, edhe kur e dini se e kanë gabim. Ju duhet të jeni të gatshëm të vini në pikëpyetje bindjet tuaja më të thella. Bizneset nuk duhet të strehohen nga vala e shkatërrimit krijues. Të dashurit tuaj duhet të përparojnë vetëm në bazë të meritës, edhe nëse të gjitha instinktet tuaja janë gati për t’i thyer rregullat për ta. Ju duhet të pranoni fitoren e armiqve në kutitë e votimit, edhe nëse mendoni se ata do ta shkatërrojnë vendin.
Me pak fjalë, është e vështirë të jesh një liberal i vërtetë. Pas rënies së Bashkimit Sovjetik, kur kundërshtari i fundit ideologjik dukej se po fundosej, elitat arrogante hoqën dorë nga përulësia dhe dyshimi ndaj liberalizmit. Ata nisën të besonin se kishin gjithmonë të drejtë. Dhe krijuan meritokracinë e Amerikës për të favorizuar njerëz si vetja. Pas krizës financiare, mbikëqyrën një ekonomi që u rrit shumë ngadalë, por nuk hoqën dorë nga arroganca.
Kjo vetëkënaqësi ka bërë që kundërshtarët të fajësojnë liberalizmin për papërsosmëritë e shoqërisë dhe të këmbëngulin se i gjithë sistemi është i kalbur që në rrënjë, për shkak të mënyrës si trajtohet çështja e racës në Amerikë. Përballë pabarazisë dhe racizmit, liberalët klasikë mund t’u kujtojnë njerëzve se ndryshimi kërkon kohë. Por Uashingtoni është i përçarë, Kina po përparon me vrull dhe njerëzit janë të shqetësuar.
Një mungesë e bindjes liberale
Gabimi përfundimtar do të ishte nëse liberalët klasikë nënvlerësojnë kërcënimin. Shumë liberalë me prirje të djathtë janë të prirë të zgjedhin një “martesë” të turpshme e të volitshme me populistët. Shumë liberalë të prirë nga e majta përqendrohen në atë që duan, drejtësinë sociale. Ata ngushëllohen me mendimin se joliberalizmi më intolerant i përket vetëm një minoriteti të marrë. Mos u shqetësoni, thonë ata, intoleranca është pjesë e mekanizmit të ndryshimit: duke u përqendruar në padrejtësinë, ata zhvendosin terrenin qendror.
Megjithatë, pikërisht duke kundërshtuar forcat që i çojnë njerëzit në ekstreme, liberalët klasikë parandalojnë forcimin e ekstremeve. Duke zbatuar parimet liberale, ata ndihmojnë në zgjidhjen e problemeve të shumta të shoqërisë, pa përdorur asnjëherë detyrimin. Vetëm liberalët e vlerësojnë diversitetin në të gjitha format e tij dhe e kuptojnë se si mund ta kthejnë atë në forcë.
Vetëm ata mund të merren në mënyrë të drejtë me gjithçka, nga arsimi, në planifikim dhe në politikën e jashtme, duke çliruar energjitë krijuese të njerëzve. Liberalët klasikë duhet të gjejnë sërish shpirtin e tyre luftarak. Ata duhet të përballen me kundërshtarët dhe përçarësit. Liberalizmi është ende motori më i mirë për të mundësuar një përparim të barabartë. Liberalët duhet të kenë guximin ta thonë këtë./Përktheu: Lira Muça