Politikat monetare dhe inflacioni në rënie janë shkaqet prapa trazirave të monedhës
Tregtia e mëhershme është kryer në çfarëdo monedhe që ishte në dispozicion. Monedhat qarkullonin përmes kufijve në një shumëllojshmëri konfuze formash, duke krijuar nevojën për ndërmjetës që të vlerësonin një simbol kundrejt një tjetri. Këta ishin ‘kambistët’ të cilët Jezusi i përzuri nga tempulli.
Dy mijë vjet më pas, tregjet e këmbimit të valutës vijojnë ende në trazira. Në janar, Banka Kombëtare e Zvicrës hoqi kufirin e frangës zvicerane kundrejt euros, duke befasuar shumë tregtarët dhe investitorët.
Teksa franga u rrit me 30% në pak minuta, shumë brokera të këmbimit të valutës së huaj humbën paratë (një falimentoi) dhe një menaxher i fondeve të mbulimit, Everest Capital, humbi aq shumë sa iu desh të mbyllte fondin e tij kryesor. Europianëtlindorë që kishin marrë kredi në franga zvicerane gjithashtu vuajtën pasojat, deri në atë pikë saqë Kroacia votoi të fiksonte monedhën e saj, kuna, kundrejt frangës.
Monedhat e tjera janë gjithashtu nën presion. Rubla ruse ra ndjeshëm kundrejt dollarit përballë rënies së çmimit të naftës dhe të sanksioneve nga ana e Perëndimit. Ditët e fundit, Banka qendrore e Australisë publikoi reduktimin e beftë të normës, duke e çuar dollarin australian në nivelin më të ulët ndaj dollarit amerikan që nga maji 2009. Danimarkës i është dashur të ulë normat e interesit tri herë, duke i shtyrë drejt një territori negativ, në mënyrë që të dekurajonte flukset hyrëse të kapitalit që po kërcënonin stabilitetin e monedhës së saj kundrejt euros.
Çfarë gjendet prapa këtij hovi të papritur të luhatshmërisë së monedhës, i cili pason një periudhë të qetë në tregjet valutore? Kryesisht ai është shkaktuar nga një divergjencë në politikën monetare në mesin e tre bankave të mëdha qendrore – Rezervës Federale, Bankës Qendrore Europiane dhe Bankës së Japonisë (BoJ). Fed ka ndaluar blerjet e saj të aktiveve dhe madje ka të ngjarë të rrisë normat e interesit këtë vit.
Por BoJ vijon ende të zbatojë politikën e lehtësimit sasior (QE), dhe Banka Qendrore Europiane po përgatitet të nisë një të tillë.
Këto politika divergjente reflektojnë bazat ekonomike. Ekonomia amerikane po rritet me një ritëm të mirë; si Japonia ashtu dhe Eurozona po përpiqen të gjenerojnë një rimëkëmbje të qëndrueshme. Ashtu si Japonia, Eurozona po luhatet në prag deflacioni.
Megjithatë, konsumatorët i ka ndihmuar rënia e kohëve të fundit në çmimin e naftës që e ka dërguar normën bazë të inflacionit të Eurozonës në nivel negativ. Një inflacion më i ulët po bën që bankat qendrore në mbarë botën të lehtësojnë politikën: 12 e kanë bërë diçka të tillë që nga fillimi i nëntorit.
Në rrethana të tilla, një normë më e ulët këmbimi përfaqëson shpesh një nga qëllimet e politikës monetare. Që nga fillimi i 2014-s, jeni ka rënë me 11% kundrejt dollarit dhe me 17% kundrejt euros.
Një monedhë më e dobët e bën jetën më të lehtë për eksportuesit (duke nxitur ekonominë) dhe gjithashtu rrit çmimet e importit (duke bërë që deflacioni të ketë më pak gjasa). Por tregjet e këmbimit të huaj janë ‘zero-sum game’(situatë ku fitorja-humbja e një pjesëmarrësi neutralizohet nga humbja-fitorja e pjesëmarrësit tjetër): për një monedhë në rënie, një tjetër duhet të rritet. Një vend me një monedhë në rritje do të joshet të kërkojë zhvlerësimin e monedhës vendase, nga frika e importimit të deflacioni që të tjerët po përpiqen ta transferojnë.
Luhatshmëria e këmbimit të huaj gjithashtu mund të shkaktojë probleme për kompanitë dhe investitorët. Kjo është arsyeja se pse bota dikur favorizonte sisteme me normë fikse shkëmbimi (të tilla si Bretton Woods, i cili operoi nga 1944 deri në fillim të viteve 1970). Kjo është edhe arsyeja se pse shumë vende ende zgjedhin të fiksojnë monedhat e tyre kundrejt dollarit apo euros. Me dollarin në rritje dhe euron në rënie, vendet me norma fikse pritet të ndjekin shembullin. Kjo mund të kërkojë shtrëngimin e politikës monetare në vendet e bllokut të dollarit dhe lehtësimin e saj në bllokun e euros. Normat fikse prodhojnë stabilitet në terma afatshkurtër. Vendet mund t’i përdorin ato për të forcuar besueshmërinë e planeve të tyre ekonomike. Kur Argjentina bënte përpjekje për të eliminuar hiperinflacionin e viteve 1970 dhe 1980, ajo miratoi një kurs të fiskuar të monedhës që e fiksoi pezon në barazi me dollarin. Britania iu bashkua mekanizmit europian të normës së këmbimit (ERM) në 1990 me shpresën për të importuar diçka nga suksesi i goditjes së inflacionit të Gjermanisë.
Por normat e fiksimit të kursit shoqërohen edhe me një sërë problemesh. E para është se objektivët e tjerë ekonomikë duhet t’i nënshtrohen kursit të këmbimit. Kjo ka të ngjarë të mos përbëjë problem në qoftë se ekonomia me normën fikse është e lidhur ngushtë me ekonominë ndaj së cilës është fiksuar monedha e saj: ndryshimet e politikës monetare në njërën ekonomi do të jenë të përshtatshme edhe në tjetrën. Por ky nuk ishte rasti me Britaninë dhe Gjermaninë në fillim të viteve 1990: shtrëngimi i nevojshëm për ta mbajtur paundin në ERM dëshmoi të ishte shumë i dhimbshëm për ekonominë britanike.
Në epokën e standardit të arit, në fund të shekullit të 19, kombet u qeverisën nga njerëz nga klasat e kreditorit. Nuk ishte surprizë fakti që paratë e ‘shëndosha’ ishin prioriteti i tyre. Por në një epokë të demokracisë masive, nuk është më ky rasti. Ekzistojnë pak votues që shqetësohen për kursin e këmbimit, por ama ata shqetësohen për kostot e huamarrjes dhe vendet e punës. Tregjet e dinë këtë, duke u dhënë atyre nxitje për të sulmuar fiksimet që nuk kanë kredibilitet.
Një problem i dytë me fiksimin lidhet me mënyrën se si përcaktohen kurset e këmbimit. Një teori, e ashtuquajtura barazia e fuqisë blerëse, argumenton se monedhat do të lëvizin në përputhje me çmimet e mallrave të tregtueshëm.
Nëse një vend ka një normë më të lartë inflacioni sesa një tjetër, mallrat e tij do të bëhen më të shtrenjtë dhe ai do të humbasë pjesë të tregut.
Nëse kjo ndodh, monedha e tij duhet të bjerë derisa çmimet të kthehen në linjë. Treguesi i The Economist i përafërt i vlerave të monedhës, indeksi Big Mac, e pasqyron këtë logjikë. Por, monedhat mund të devijojnë shumë nga vlera e tyre e dukshme dhe të qëndrojnë aty.
Një arsye për këtë divergjencë është efekti i flukseve të investimeve. Shumica e transaksioneve të monedhës nuk kanë të bëjnë pothuajse fare me eksportet dhe importet.
Vlera e përditshme e mallrave të tregtisë botërore në vitin 2013 ishte 52 miliardë dollarë; qarkullimi ditor i këmbimit të huaj për të njëjtin vit ishte 5.3 trilionë dollarë, një mijë herë më i madh. Investitorët gjithmonë kalojnë nga një monedhë në një tjetër në kërkim të të ardhurave më të mira. Një taktikë e zakonshme është ‘carry trade’, huazimi i parave në një monedhë me një normë të ulët interesi dhe investimi i të ardhurave në një vend me normë të lartë. Flukse të tilla të mëdha parash e bëjnë të vështirë mbajtjen e normave fikse. Një çështje e cila lidhet me këtë është se kompanitë dhe bankat në vendin fiksues mund të marrin hua në monedhën e synuar, veçanërisht nëse ai ofron norma më të ulëta. Nëse fiksimi nuk funksionon, kompani të tilla mund të futen në telashe të mëdha financiare, duke qenë se kostoja e shlyerjes së borxheve të huaja do të rritet shumë. Ky problem ka qenë në zemër të krizës aziatike të fund të viteve 1990, kur shumë ‘ekonomi tigër’(ekonomi që përballen me një rritje të shpejtë, shoqëruar zakonisht me rrijtje të standardit të jetesës) papritmas u përballën me rënien e monedhave të tyre kundrejt dollarit. Episodi i bëri jehonë “krizës së tretë botërore të borxheve” të viteve 1980, kur shumë vende (kryesisht në Amerikën Latine) u përpoqën fort të paguanin borxhet e tyre në dollar. Të dy episodet kanë ndodhur gjatë mesit të periudhës së ecurisë së fortë të dollarit. Pra, në qoftë se dollari është në fillim të një tjetër tregu në rritje, ashtu sikundër besojnë shumë komentatorë, ka të ngjarë të priten edhe shumë luhatshmëri të tjera në të ardhmen.
Ku mund të ndodhë kjo? Shumë vende aziatike operojnë me grupe tregtimi kundrejt dollarit në vend që të synojnë një normë specifike. Singapori ka bërë tashmë një rregullim të grupit të tij, duke lejuar monedhën e vet të zhvlerësohet kundrejt dollarit për të siguruar që eksportet e saj të mbeten konkurruese. Vende të tjera aziatike mund të ndjekin shembullin, kryesisht duke ulur normat e interesit. Ato kanë mjaft hapësirë për ta bërë një gjë të tillë duke qenë se çmimet më të ulëta të mallrave kanë reduktuar inflacionin dhe përmirësuar pozitat e tyre tregtare.
Pyetja e madhe është se çfarë do të bëjë Kina. Pas shumë vitesh, gjatë të cilëve juani është rritur në mënyrë të qëndrueshme kundrejt dollarit, tregjet presin një zhvlerësim të vogël në vitin 2015. Kinezët nuk do të duan të humbasin terren konkurrues ndaj fqinjëve të tyre por, duke pasur parasysh suficitin e tyre tregtar, një zhvlerësim tepër agresiv do të irritonte shumë amerikanë. Në ekonominë botërore, pllakat tektonike janë në zhvendosje, duke zhvlerësuar disa monedha dhe duke vlerësuar disa të tjera. Por disa nga ankesat e vjetra mbeten të përhershme.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.