Flet Prof. Asoc. Dr. Belina Budini, Shefe e Departamentit të Marrëdhënieve Publike dhe Komunikimit, Universiteti Europian i Tiranës
Prof. Asoc. Dr. Belina Budini, Shefe e Departamentit të Marrëdhënieve Publike dhe Komunikimit, Universiteti Europian i Tiranës e krahason marketingun politik me atë të shitjes së një produkti. Ajo thotë se ajo që dominon këtë fushatë është e ashtuquajtura “hard sell”. Kjo është një fushatë e cila përdor mesazhe shitjeje direkte, detyruese dhe të hapura, ku ai që po e përdor më shumë të ashtuquajturën metodë e shitjes agresive është kryeministri Rama, ndërsa u kërkon votën qytetarëve.
Partitë ofrojnë për zgjedhësit një produkt politik, si po marketohet kjo nga partitë politike?
Fushatat politike që prej viteve ’70 vijojnë të krahasohen me fushatat e marketingut. Një kandidat operon në një treg elektoral dhe përdor teknika marketingu, duke u mbështetur në kërkime tregu, reklamë politike, për të maksimalizuar “blerjen” e votës. Studiuesit pohojnë se thelbi i çdo përballje të kandidatit me votuesit është dhe ka qenë gjithnjë me natyrë marketuese. A rezulton efektiv dhe i përgjegjshëm marketingu politik i zbatuar, kjo nuk është aspak e garantuar, por shmangia e marketingut nuk premton shumë për partitë dhe kandidatët e tyre.
Për këtë trend në rritje flasin të gjitha praktikat e sotme të bërjes fushatë, duke filluar nga reklamat politike, sondazhet e opinionit publik, kërkimet e marketingut, analizat kompjuterike të modeleve të votimit të ngjashme me analizat e shitjeve, si dhe ekspertiza e shtuar e agjencive të menaxhimit të fushatave dhe shpenzimet gjithnjë e më të larta në të gjithë këto zëra. Metodologjia e fushatave zgjedhore është sofistikuar dhe përdorimi i tyre është intensifikuar mjaft.
Si e shikoni fushatën zgjedhore të këtij viti në këndvështrimin e marketingut?
Jo të gjitha palët dhe aktorët politikë në Shqipëri kanë të njëjtën kuptueshmëri, qasje dhe as të njëjtat mundësi e kapacitete për të financuar fushata profesionale të marketingut politik. Partitë më të mëdha, ato që kanë pasur akses në pushtet dhe në qeverisje janë edhe më të favorizuarat në këtë drejtim. Edhe pse mund të duket se ka goxha ndryshim ndërmjet shitjes së një subjekti partiak dhe shitjes së një sapuni apo brisku rroje, nga fushata e Partisë Socialiste, për shembull, mund të vërehet menjëherë se teknikat e shitjes së tyre janë mjaft të ngjashme. Një nga teknikat që po dominon këtë fushatë është e ashtuquajtura “hard sell” (shitje agresive). Kjo është një fushatë e cila përdor mesazhe shitjeje direkte, detyruese dhe të hapura. Të tilla sikurse e i kemi dëgjuar nga vetë kryeministri Rama ndërsa u kërkon votën qytetarëve, në ndonjë rast duke imponuar edhe dhënien e një premtimi publik prej tyre. Në disa raste Rama ua ka kërkuar votën individualisht qytetarëve në publik, duke i lidhur ata pas fjalës ose besës me gjestin e një shtrëngimi duarsh. Në ndonjë rast, votuesi ka qenë tradicionalisht i djathtë dhe i është kërkuar të ndryshojë zgjedhjen e tij politike në favor të Partisë Socialiste. Një praktikë e tillë njihet si metodë e shitjes agresive dhe përdoret veçanërisht nga tregtarët në terren, me qëllim që vetë shitësi ta arsyetojë blerjen në vend të tyre dhe ta përshpejtojë atë. Menjëhershmëria është ajo që e karakterizon këtë lloj praktike shitjeje dhe kjo është arsyeja pse shumë reklamues dhe agjentë shitjesh e përdorin atë.
Kjo nuk do të thotë se të gjithë subjektet politike në Shqipëri po përdorin të njëjtën teknikë, mirëpo emergjenca që krijon fushata elektorale në vetvete për shkak të kohëzgjatjes së limituar, në vetëm një muaj, e bën atë një nga teknikat më të përhapura. Tone të ngjashme ka marrë edhe fushata e Partisë Demokratike për sa i përket shitjes së Republikës së Re si një formulë emergjente e zgjidhjes së problemeve.
Po kaq e drejtpërdrejtë është shfaqur edhe LSI së fundi, duke fituar madje një lloj ashpërsie që nuk e ka karakterizuar më parë. Sloganet janë të zhurmshme, detyruese, kërkojnë të marrin me çdo kusht vëmendje, ndërsa liderët e subjekteve partiakë bëhen gjithnjë e më imponues, duke shtuar sasinë e informacionit dhe dozat emocionale njëherësh. Atmosfera e fushatës nuk është edhe aq larg atmosferës së një tregu fruta-perimesh në orarin e pikut.
Megjithatë ka edhe nga ata që zgjedhin teknikën e kundërt, të ashtuquajturën “soft sell” (shitje e butë), që konsiston në një qasje shitëse më të butë, jo aq direkte, por që gjithsesi shtie në punë emocionet. Duket se liderët e LIBRA dhe të Sfidës po përdorin më tepër këto teknika, duke synuar të shesin produktin dhe markën që ata përfaqësojnë, përmes krijimit të një atmosfere më tërheqëse dhe alternative. Tërheqja emocionale që karakterizon marketuesit e butë shihet shpesh si avantazh në raport me shitësit agresivë të cilët ndodh që e të huajëzojnë konsumatorin, në rastin tonë, votuesin. Mirëpo kjo teknikë është më e përshtatshme për shitje në terma afatgjatë sesa ato të menjëhershme.
Sa rëndësi i kushtojnë partitë politike marketingut në mediat sociale?
Cikli 24-orësh është mediumi më i rëndësishëm i fushatës elektorale. Kjo do të thotë që mediat sociale si monitoruese të “real time”-it janë prioritare, por edhe televizionet me informacione të vazhdueshme. Gjithçka që ka më shumë se 24 orë që ka ngjarë nuk ka më vlerë lajmi dhe kësisoj nuk ekziston më. Cikli i lajmeve është shkurtuar shumë edhe në sajë të mediave të reja. Bashkë me ciklin e lajmeve, edhe kohëzgjatja e memories politike është bërë më e shkurtër. Po kështu edhe meritat që merr pas një eventi bëhen gjithnjë e më të shkurtra. Kjo është arsyeja pse politikanët po kërkojnë fitore të shkurtra në vend të planifikimit afatgjatë. Gara është pra e përqendruar në statuse të rrjeteve sociale, në debate televizive dhe në takime të përsëritura ku qarkullojnë të njëjtat bilance dhe imazhe, pa memorie të tyre afatgjatë.
A ka elemente të ngjashme të stilit të marketingut e komunikimit me ato të realizuara në SHBA apo Britani, si dy modele që merren më shumë në konsideratë?
Në fakt, qasjet apo stilet e marketingut mund të jenë të ndryshme dhe variojnë nga njëri subjekt tek tjetri, mirëpo zgjedhja marketuese duket se ka filluar të shihet si e pashmangshme. Kjo edhe për sa u përket vendeve e konteksteve të ndryshme, duke marrë sigurisht tipare dhe ngjyrime të ndryshme sipas tyre. Ngjashmëria e parë pra është strukturore. Kjo duke u nisur nga fakti që në thelb si në Shqipëri ashtu edhe në këto vende proceset strukturore të marketingut të biznesit dhe ato të marketingut politik janë të njëjtë. Teoria e shkëmbimit mund të përdoret për t’i analizuar të dy sferat. Më konkretisht, kandidatët, partitë dhe grupet e interesit aleate janë shitësit. Vetë kandidatët zhvillojnë një koncept-produkt që besojnë se mund t’ua shesin votuesve dhe që është një përzierje e filozofisë së tyre politike, qasjes ndaj çështjeve të caktuara, stilit personal dhe kualifikimeve të tyre. Po kështu, të gjitha këto përpjekje synojnë dhe i përshtaten segmenteve të ndryshme të votuesve, ndërsa performanca matet dhe rishikohet vazhdimisht, duke modifikuar sjelljet dhe në fund për të nxjerrë përfundimet.
Po kështu, edhe një pjesë e ekspertizës në partitë politike shqiptare në drejtim të marketingut elektoral vjen nga SHBA-të dhe Britania e Madhe. Dihet që PS dhe PD rregullisht kanë bashkëpunime me firma PR-i të këtyre vendeve dhe në nivel personal me figura të njohura të kësaj fushe në të dy vendet.
Një dukuri e fundit që duhet përmendur si dallim është ajo e blerjes së votës. Sado që për procesin e blerjes së votës kemi dëgjuar të flitet në formën e një përjashtimi edhe në mediat amerikane referuar ndonjë rasti të izoluar, në kontekstin shqiptar dijenia për këtë fenomen është shumë e përhapur dhe teoria e “shkëmbimit” që shërben për të shpjeguar proceset e komunikimit dhe të marketingut të fushatave të rregullta e të ligjshme, mund të mos mjaftojë për t’i dhënë kuptim gjithë tablosë në kontekstin shqiptar. Ky është një dallim dhe deformimin ose keqkuptim i konceptit të tregut elektoral, në kontekstin e Shqipërisë ku shitja dhe blerja e votës pranohen gjerësisht, edhe pse pak investigohen apo analizohen.
Ky është artikull ekskluziv i Revistës Monitor, që gëzon të drejtën e autorësisë sipas Ligjit Nr. 35/2016, “Për të drejtat e autorit dhe të drejtat e lidhura me to”.
Artikulli mund të ripublikohet nga mediat e tjera vetëm duke cituar “Revista Monitor” shoqëruar me linkun e artikullit origjinal.